- Φραντς Κάφκα: Γράμματα στη Φελίτσε, μτφρ.: Στέλλα Κουνδουράκη, εκδόσεις Γαβριηλίδης, σειρά «Μεταφορές», επιμέλεια σειράς: Δημήτρης Αλεξάκης, σ. 400, ευρώ 21 Β' Μέρος
Γράμμα στον πατέρα, Γράμματα στη Μίλενα, Γράμματα στην Γκρέτε, Γράμματα στην αδελφή του Οτλα και με τον περίφημο ελληνικό αναποδογυρισμένο τρόπο τώρα έχουμε στα χέρια μας τα γράμματά του που έχουν γραφτεί πρώτα, τα γράμματα στη Φελίτσε. Γράμματα γεμάτα αμαρτίες της φαντασίας, καταχρήσεις της έκφρασης, γεμάτα υπαναχωρήσεις και αδυναμία, λιγωμένη υποχονδρία και λάγνες σαδομαζοχιστικές στρατηγικές, αλλά σε εκτόνωση, και γεμάτα από το ιδιαίτερο άρωμα του αδειανού, ερημωμένου και πληγωμένου εφήβου:
«Ισως να κατανοείς, Φελίτσε, έναν τρόπο ζωής σαν αυτόν που διάγω κατά τη διάρκεια των διακοπών, αλλά τη ζωή μου τον υπόλοιπο χρόνο δεν μπορείς να την εγκρίνεις ή τουλάχιστον δεν μπορούσες μέχρι πρότινος. Κάθομαι ή είμαι ξαπλωμένος κατά τις ώρες εκείνες της ημέρας, τις μόνες που θεωρώ ζωή που μου ταιριάζει, μόνος σ' αυτά τα τρία ήσυχα δωμάτια, δεν συναντιέμαι με κανέναν, ούτε και με τους φίλους μου, μόνο με τον Μαξ για λίγα λεπτά καθ' οδόν από το γραφείο προς το σπίτι και -δεν είμαι ευτυχισμένος σίγουρα όχι- είμαι ωστόσο μερικές φορές ικανοποιημένος που εκπληρώνω το καθήκον μου με τον καλύτερο υπ' αυτές τις συνθήκες τρόπο. Υπήρξα ανέκαθεν ειλικρινής ως προς αυτό τον τρόπο ζωής. Αυτός συνιστούσε πάντοτε το ερώτημα και τη δοκιμασία».
Δεν λείπει φυσικά το χιούμορ του, που δεν αποχωρίζεται στιγμή την απόγνωση, αλλά αυτό με το οποίο η αλληλογραφία του με τη Φελίτσε είναι διαποτισμένη είναι η τάση του για κυριαρχία, η αντεπίθεσή του σε σχέση με όλες τις αναμενόμενες προσδοκίες της Φελίτσε, που κομπιάζει να τις διαψεύσει άμεσα, γνωρίζοντας ότι με αυτό τον τρόπο θα ρίσκαρε την ίδια τη σχέση τους και όσα αυτή του προσφέρει, κυρίως την ευκαιρία να εκφραστεί ο ίδιος και τη διείσδυση στον μηχανισμό της σκέψης της, που του επιτρέπει να συγκεντρώσει ξανά τις επιφυλάξεις του σχετικά με την ένταξή του σε μια κατεστημένη τάξη πραγμάτων και τη θέση που, σύμφωνα με τους άλλους, θα έπρεπε να καλύψει. Γίνεται αντιληπτό - όχι ευτυχώς στον ίδιο τον Κάφκα - ότι μετακομίζει στο πρόσωπο της Φελίτσε σχέσεις και αιτίες ρήξης που είχε με τον πατέρα του. Στην πορεία του προς τη Δίκη αναζητά την τεκμηρίωση της Υπόθεσής του και μέχρι να του φανερωθούν οι δομές χρειάζεται τα Πρόσωπα, τα χρειάζεται σαν δέλεαρ για να εμπλακεί στην Υπόθεση κατ' αρχήν και για να τα αμφισβητήσει αποστέλλοντάς τους εξώδικα, ενεργώντας κατ' αυτόν τον τρόπο το τελετουργικό του Νόμου. Και δεν υπάρχει πιο άμεσος και δελεαστικός τρόπος να βρεθείς με πλούσιο τεκμηριωτικό υλικό στα χέρια σου από το να αναζητήσεις την Αγάπη, την Αγάπη έξω από τα στερεότυπα και τις τιμωρίες που της επιβάλλει η οργάνωση. Μέχρι τη στιγμή που θα αποφασίσει ότι είναι έτοιμος συγγραφικά να σταθεί ο ίδιος στη θέση του κατηγορουμένου και να αίρει τις συνέπειες και την ποινή του κόσμου, θα είναι ο ερασιτέχνης εισαγγελέας, με την όρεξη και την επιθετικότητα του εισαγγελέα να ανατρέψει τα δεδομένα, όχι εισάγοντας καινούρια στοιχεία στην υπόθεση, αλλά ερμηνεύοντας τις αποδείξεις από μια απροσδόκητη για το κοινό της Δίκης πλευρά, να δικάσει το Δικαστήριο και τον ίδιο τον ενοχοποιητικό μηχανισμό. Τα εγκλήματα είναι ήδη διαπραγμένα στις σκέψεις και στις προθέσεις, το κακούργημα όμως είναι να ζητάς, απλώς να ζητάς από τον Αλλον. Η άγνοια της ενοχής επισείει την εσχάτη των ποινών, η ενοχή συνταυτίζεται με την επιθυμία να μάθεις για ποιο λόγο είσαι ένοχος, τέλος -τέλος που ενοποιεί-, η φαυλότητα δεν στερεί από τον κύκλο τη στρογγυλάδα του.
Στα πρώτα γράμματα που στέλνει στη Φελίτσε ζητά να του επιβληθεί εκείνη, για να παρουσιαστεί σε σύντομο διάστημα ανυπότακτος και δυνάστης μέσω αυτής του της ανυποταξίας, με την κυριαρχικότητά του κυριολεκτικά αποχαλινωμένη. Εφόσον λόγω της μειονεξίας του δεν μπορεί να εκφραστεί η κτητικότητά του απερίφραστα με τη σεξουαλικότητά του και διά μέσου αυτής, η ματαίωση είναι η τιμωρία που επιβάλλει στον εαυτό του και τη γυναίκα που έχει επιθυμήσει, κατακτήσει και αποφύγει μέσω της γραφής. Ομως προσοχή και σε αυτό, διαφορετικά από τον Κίρκεγκορ, που στήνει τη μνηστή του στην εκκλησία την ημέρα που θα λάμβανε χώρα ο γάμος τους, ακυρώνοντάς τον, στον Κάφκα που τραβιέται στους αρραβώνες και στα δικαστήρια εκών άκων, έχουμε να κάνουμε κυριολεκτικά με ματαίωση και όχι συμβολική απάρνηση, όπως στην περίπτωση του νεκροζώντανου Δανού φιλοσόφου. Ο σκοπός διαφοροποιείται από τα μέσα: ο Κίρκεγκορ τάσσεται στην ανεξαρτησία, ο Κάφκα στο έκτρωμα, την αποβολή της αγάπης, τη συνενοχή - Δεν είναι αγάπη. Δεν είναι αγάπη αυτό που ζούμε, είναι σου λέω πανικός, ένας μικρός Τιτανικός, με το μπαμπάκι θα σφαχτούμε*, το λέει και το σφυρίζει προς όλες τις κατευθύνσεις. Τη μαγιά της συνενοχής, αν την πάρεις άρον άρον και σηκωθείς και φύγεις από τη σχέση -και την υποταγή που αυτή προϋποθέτει φυσιολογικά: «ο σατανάς είναι η φύση» αναφωνεί η γυναίκα στον «Αντίχριστο» τελευταία ταινία του Τρίερ, αναδιατυπώνοντας τη θρησκευτική ενοχή - εγκαινιάζοντας μια ζωή πλάνητα κάτω από τον καυτό ήλιο της μοναξιάς, θα σου φανερωθούν και Εντολές και Οδηγίες ξερές και χωρίς σάλιο· αν πάλι μείνεις να ζυμώνεις με τους άλλους, η συνενοχή θα φουσκώσει σε συνυπευθυνότητα, αλλά στη ζύμη θα παραμείνουν όλα τα ακάθαρτα στοιχεία της συνύπαρξης -ότι στη συνέχεια θα διαπιστωθεί ότι δεν μπορείς να καταπιείς από τον Αλλον-, αφού δεν θα έχει προηγηθεί το απαραίτητο κοσκίνισμα. Η Αγάπη λοιπόν εκπίπτει μαζί με τον άνθρωπο, αλλά, αντίθετα από αυτόν, έχει την ανάγκη του για να αντεπεξέλθει.
Προτού η μειονεξία του εκφραστεί σαν πλεονεξία, ο Κάφκα θα εξαντλήσει τις πιθανότητες μιας συνθηκολόγησης, θα φανερωθεί δεκτικός, απολογητικός, τρυφερός μέχρι παράδοσης, θα μοιραστεί την ευθύνη ακριβοδίκαια, έως ότου η στέρηση, η ανικανοποίηση και η κακουχία σε συνδυασμό με την πληγωμένη υπερηφάνειά του τσακίσουν την ανοχή και την υπομονή του. Ομως η κορυφαία στιγμή του ανθρώπου όπως σταυρώνεται στα γράμματα είναι ασφαλώς η στιγμή που ανταποδίδει την κατηγορία και το μίασμα στον Αλλον και συμπίπτει διόλου παράδοξα με την αποκορύφωση της γραφής.
«Τώρα βέβαια μπορείς να τα αντιστρέψεις όλα και να πεις ότι και η δική σου υπόσταση κινδύνευε το ίδιο όπως και η δική μου, και ότι ο φόβος σου ήταν εξίσου δικαιολογημένος όπως και ο δικός μου. Δεν πιστεύω ότι ήταν έτσι. Εγώ σ' αγάπησα έτσι όπως ήσουν πραγματικά και σε φοβόμουν μονάχα όταν το πλησίασμά σου απέβαινε εχθρικό προς τη δουλειά μου. Και αφού σε αγαπούσα τόσο, δεν μπορούσα παρά να σε βοηθήσω να διαφυλάξεις τον εαυτό σου. Οπως και να 'χει, αυτά δεν ανταποκρίνονται εντελώς στην αλήθεια, κάποιον κίνδυνο διέτρεχες, ήθελες δηλαδή να μην κινδυνεύσεις καθόλου; Ποτέ; Καθόλου;».
Ο Κάφκα ψυχομαχεί και η Γραφή τονε τρομάσσει, δεν μπορεί και δεν πρέπει να μπει τελεία στο ανικανοποίητο αυτού του εξεγερμένου πιστού.
***
- Περίληψη
Η Φελίτσε που επεδίωκε με έναν τρόπο την ευτυχία, συναντήθηκε με τον Φραντς, που αναζητούσε μια ισορροπία, ενώ βίωνε τη φρίκη. Αυτό έγινε στο Βερολίνο το βράδυ της 13ης Αυγούστου του 1912. Ανταλλάξανε διευθύνσεις και έδωσαν αμοιβαία υπόσχεση για ένα ταξίδι που θα έκαναν μαζί στην Παλαιστίνη. Ο Φραντς επέστρεψε στην Πράγα. Μεταξύ τους ξεκίνησε -από αυτόν- μια αλληλογραφία που κράτησε μερικά χρόνια. Αρραβωνιάστηκαν δύο φορές, τελικά χώρισαν. Μετά τον θάνατο του Φραντς, η Φελίτσε πούλησε τα γράμματα που της έστελνε αυτά τα χρόνια στον εκδοτικό οίκο Schocen. Επιλογή από τα γράμματα αυτά μεταφράστηκε επιμελώς και με συναισθηματική επάρκεια από την κ. Στέλλα Κουνδουράκη, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη και διατίθεται προς τέρψιν των θαμώνων του ποιητή. Τα γράμματα της Φελίτσε δεν διασώθηκαν. Το ταξίδι τους στην Παλαιστίνη ματαιώθηκε: λόγοι υγείας του Φραντς το κατέστησαν ανέφικτο.
* Στίχος του Μ. Γκανά για το τραγούδι τού Λ. Μαχαιρίτσα Ρίξε κόκκινο στη νύχτα, ΕΜΙ 1993
- Βιβλιοθήκη, Σάββατο 10 Ιουλίου 2010
No comments:
Post a Comment