Βιβλία για το καλοκαίρι [Α΄]

• Του ΑΝΤΑΙΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΗ

Δεν είχε προλάβει να στεγνώσει το μελάνι του προηγούμενου σημειώματος περί κρίσης στον χώρο του βιβλίου και ανακοινώθηκε το κλείσιμο των τριών ελληνικών καταστημάτων της FNAC. Θα μπορούσε βέβαια να πει κανείς ότι η γαλλική FNAC παραδόθηκε πριν καν πολεμήσει (μόνο πέντε χρόνια άντεξε η παρουσία της στην Ελλάδα), αλλά προφανώς οι λογιστές έχουν τον πρώτο λόγο: παθητικό συν κρίση, ίσον τα παρατάμε και φεύγουμε. Καλό μάθημα για όσους προσδοκούν εύκολες επενδύσεις από το εξωτερικό.

Ας συνεχίσουμε όμως με τις βιβλιοπροτάσεις μας.

Ιρλανδικό μυθιστόρημα. Είναι από τους μεγάλους στιλίστες της εποχής μας. Γράφει πάντα για τα μεγάλα θέματα του ανθρώπου -τη ζωή, τον θάνατο, τα γηρατειά, τον έρωτα, τη μνήμη, τη μοναξιά- και κατορθώνει να κερδίζει τον αναγνώστη του ακόμα κι όταν το θέμα του είναι ζοφερό. Στο νέο του αυτό μυθιστόρημα «Άπειροι κόσμοι» (μτφρ. Τόνια Κοβαλένκο, εκδ. Καστανιώτη), στην ιστορία μιας οικογένειας που συγκεντρώνεται γύρω από τον ετοιμοθάνατο πατέρα, ο Τζον Μπάνβιλ προσθέτει και μια γερή δόση ειρωνείας (δεν είναι τυχαίο ότι αφηγητής, σε μια κατά τα άλλα πολύ ρεαλιστική ιστορία, είναι ο θεός... Ερμής), με αποτέλεσμα όλα -ακόμα και η αίσθηση του θανάτου- να ελαφραίνουν.

Αμερικανικό μυθιστόρημα. Ο αμερικανικός εμφύλιος ως πόλεμος-πρότυπο, ως πόλεμος-αλληγορία, από έναν επίσης σπουδαίο συγγραφέα της εποχής μας, τον Έτγκαρ Λόρενς Ντοκτορόου. Η «Στρατιά» (μτφρ. Τίνα Θέου, εκδ. Πόλις) αφηγείται την καταστροφική κάθοδο του βόρειου στρατηγού Σέρμαν στις νότιες αμερικανικές πολιτείες όπου σπέρνει την καταστροφή και την ερήμωση, απελευθερώνοντας ταυτόχρονα τους μαύρους δούλους που δεν ξέρουν τι να κάνουν, στον όλεθρο, στην ελευθερία τους. Ο Ντοκτορόου λέει ότι δεν πρόκειται για μια αλληγορία του πολέμου του Ιράκ, αλλά ότι ο πόλεμος του Ιράκ τον ώθησε να γράψει το βιβλίο. Έτσι κι αλλιώς, οι πόλεμοι είναι πάντα ίδιοι. Από τα πολύ καλά βιβλία της χρονιάς.

Αμερικανικό μυθιστόρημα. Ο Στίβεν Κρέιν θεωρείται από τους πέντε μεγαλύτερους Αμερικανούς συγγραφείς του 19ου αιώνα, παρότι πέθανε σε ηλικία 29 ετών. Είχε προλάβει να ταξιδέψει μέχρι την Ελλάδα με τη σύζυγό του Κόρα, πρώην πόρνη. Τη ζωή του μεθοδιστή Κρέιν και την αγωνία του να θάψει το αμαρτωλό παρελθόν της γυναίκας του περιγράφει το πολυεπίπεδο, συναρπαστικό μυθιστόρημα «Hotel de Dream» (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Πατάκη), ένα μυθιστόρημα στο οποίο η πραγματικότητα μπλέκεται με τη μυθοπλασία, όπως πολύ συχνά κάνει η σύγχρονη λογοτεχνία. Συγγραφέας ο Έντμουντ Ουάιτ, από το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, γνωστός και από μια πολύ καλή βιογραφία που έγραψε για τον Ζενέ.

Ισπανικό μυθιστόρημα. Ο Ενρίκε Βίλα-Μάτας, μαζί με τον Χαβιέρ Μαρίας ο σπουδαιότερος σύγχρονος Ισπανός συγγραφέας, γράφει δύο ειδών μυθιστορήματα: τα μυθιστορήματα «καθαρής» μυθοπλασίας και τα μυθιστορήματα όπου η μυθοπλασία μπλέκεται με τον δοκιμιακό λόγο. Το «Δόκτωρ Πασαβέντο» (μτφρ. Νάννα Παπανικολάου, εκδ. Καστανιώτη) ανήκει στο δεύτερο είδος. Θέμα του είναι η ίδια η λογοτεχνία. Όπου ένας γιατρός, φανατικός οπαδός του Ρόμπερτ Βάλζερ, αποφασίζει να αποσυρθεί από τα εγκόσμια και να εξασκηθεί στην πολύ ασυνήθιστη τέχνη του να μετατρέπεσαι σε τίποτα. Από τα μυθιστορήματα που δεν προσφέρουν εύκολες συγκινήσεις, αλλά χρειάζονται την ενεργή συμμετοχή του αναγνώστη.

Ιαπωνικό μυθιστόρημα. Ένας εξηντάχρονος καθηγητής χάνει τη μνήμη μου, αλλά θυμάται τις εξισώσεις που ήξερε κι αυτό του επιτρέπει, φτιάχνοντας γρίφους, να αποκτά νέες σχέσεις με τους ανθρώπους και τη ζωή. Μια τρυφερή ιστορία που αγαπά τα μαθηματικά από τη Γιόκο Ογκάουα, μια συγγραφέα που έχει ήδη φανατικούς αναγνώστες και στην Ελλάδα. Τίτλος του μυθιστορήματος "Ο αγαπημένος μαθηματικός τύπος του καθηγητή" (μτφρ. Παναγιώτης Ευαγγελίδης, εκδ. Άγρα). Το μυθιστόρημα βραβεύτηκε τόσο από τους Ιάπωνες βιβλιοπώλες (που σημαίνει ότι υπήρξε ευπώλητο στην πατρίδα του) όσο και από τους Ιάπωνες μαθηματικούς.

Δύο ρώσικες νουβέλες. Κι ένας κλασικός συγγραφέας. Ο Λεόνιντ Αντρέγιεφ (1871-1919) ανήκει στους συγγραφείς που ξεχάστηκαν μετά το 1917, παρότι φίλος του Γκόρκι και όχι εχθρός της επανάστασης. Προφανώς, οι χαμηλών τόνων τσεχοφικοί συγγραφείς δεν μπορούσαν να αντέξουν σε εκείνους τους καιρούς των ταραχών, των συνθημάτων, των ανατροπών. Ο μικρός τόμος που ενώνει τις δύο ιστορίες «Η σκέψη και Ο κυβερνήτης» (μτφρ. Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, εκδ. Άγρα) είναι μια καλή ευκαιρία να τον ανακαλύψετε. Θέματά του η προσποίηση, η τρέλα, η εξουσία, ο θάνατος.

Ελληνική αυτοβιογραφία. Από την παράνομη δουλειά της με τον Λεωνίδα Κύρκο ως φοιτήτρια ιατρικής στις μάχες στο Καρπενήσι, από τον γάμο της με τον Γεωργούλα Μπέικο στη μεγάλη ήττα του εμφύλιου και από την εικοσάχρονη διαμονή της στην ΕΣΣΔ και τις σπουδές της με τον Ταρκόφσκι, στην επιστροφή της στην Ελλάδα και τη θεατρική της εμφάνιση πέρσι και φέτος στο πλευρό του Θόδωρου Τερζόπουλου, μια γεμάτη ζωή, μια ζωή που είχε τα πάνω και τα κάτω της αλλά δεν πήγε στιγμή χαμένη. Η Μαρία Μπέικου, για όποιον την ξέρει, δεν έχασε ποτέ εκείνο το χαμόγελο που είχε ως νεαρή αντάρτισσα στη φωτογραφία που κοσμεί το εξώφυλλο αυτού του «Αφού με ρωτάτε, να θυμηθώ...» (εκδ. Καστανιώτη). Το βιβλίο διαβάζεται απνευστί, ίσως επειδή αποφεύγει τις κραυγάζουσες κορώνες που έχουν συχνά τέτοιου είδους αυτοβιογραφίες.

Ελληνικό δοκίμιο. Η «Επέτειος» (εκδ. Μικρή Άρκτος), ένα βιβλιαράκι που επιμελήθηκε ο Νάσος Βαγενάς με κρίσεις και σχόλια για το έργο του Δ. Ν. Μαρωνίτη, φιλοδοξεί να είναι το πρώτο μιας σειράς που θα συνεχίσει η Μικρή, αλλά δραστήρια αυτή Άρκτος. Κι είναι μια καλή αρχή! Για τον Μαρωνίτη γράφουν, ο καθένας με το δικό του ύφος και χωρίς τη σκόνη των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων, γνωστοί διανοούμενοι και άνθρωποι των γραμμάτων, από τον Βαρβέρη ως την Τσιριμώκου, από τον Πατρίκιο ως τον Καψάλη και από τη Χαρτουλάρη ως τον Χατζηβασιλείου.

Ημερολόγιο πορείας. Το 2006 ο Ρεζίς Ντεμπρέ αποφασίζει -όπως εκατομμύρια άνθρωποι πριν από αυτόν- να επισκεφτεί τους Αγίους Τόπους, να ακολουθήσει τα βήματα του Ιησού σε αυτό που σήμερα είναι το Ισραήλ, η Παλαιστίνη, η Ιορδανία, η Γάζα, ο Λίβανος, η Αίγυπτος και η Συρία. Φυσικά ο Ντεμπρέ, με τις ευαισθησίες του για το παλαιστινιακό, αλλά και για τα θέματα θρησκείας (ήταν ο εισηγητής για την εξάλειψη του μαθήματος των θρησκευτικών από τα γαλλικά σχολεία), δεν μπορούσε να είναι ένας απλός τουρίστας και οι εντυπώσεις του από το πιο εμπόλεμο μέρος του κόσμου δεν μπορούσαν να μην έχουν ενδιαφέρον. Αυτό το «Οδοιπορικό στις χώρες της Βίβλου» (μτφρ. Άννα Καρακατσούλη, με πρόλογο Σταύρου Ζουμπουλάκη, εκδ. Πόλις) είναι ταυτόχρονα ταξιδιωτικό, πολιτική ανάλυση και εγχειρίδιο περί φανατισμού και απωθητικών αληθειών.

Αστυνομικό μυθιστόρημα. Ας μείνουμε στην Παλαιστίνη. Όταν συλλαμβάνεται ένας μαθητής του με την κατηγορία της ανθρωποκτονίας, ο δάσκαλος Ομάρ Γιούσεφ αποφασίζει να ανακαλύψει τον πραγματικό δολοφόνο. Μπορεί όμως αυτό να γίνει σε μια περιοχή όπου οι φόνοι είναι καθημερινοί και οι νεκροί χιλιάδες; Το «Φόνοι στη Βηθλεέμ» (μτφρ. Αύγουστος Μορτώ, εκδ. Καστανιώτη) είναι το πρώτο βιβλίο μιας σειράς με ήρωα τον δάσκαλο-ντετέκτιβ που μεταφράζεται στην Ελλάδα. Ο συγγραφέας, ο Ματ Ρις, Βρετανός δημοσιογράφος, ξέρει καλά την περιοχή κι έχει εξαιρετικό ταλέντο στις αστυνομικές ιστορίες.

Ελληνικό μυθιστόρημα. Ο Τάκης Θεοδωρόπουλος έχει βρει τη θεματική που τον ενδιαφέρει: και την εντοπίζει στην αρχαία Ελλάδα, μια Ελλάδα που μοιάζει πολύ (όπως είναι φυσικό, αλλά όπως δεν μας είχε συνηθίσει η σύγχρονη λογοτεχνία) με τη σημερινή, στα καλά και τα κακά της. Στο «Ξυπόλυτο σύννεφο» ήρωες είναι ο Σωκράτης, ο Αριστοφάνης, ο Αλκιβιάδης και η ώριμη πλέον Ασπασία. Ο Θεοδωρόπουλος αυτή τη φορά -ήδη από την αρχή του βιβλίου- χαμογελά, κι αυτό το χαμόγελο ταιριάζει στο θέμα, αφού έτσι ξεκαθαρίζει από την αρχή τους λογαριασμούς του με την άγονη προγονοπληξία.

Ελληνικό μυθιστόρημα. Ένας συγγραφέας πέφτει πάνω στο όνομα ενός ανθρώπου που εγκατέλειψε στα 16 του το σπίτι του στις Άλπεις και ήρθε να κατοικήσει στο Πήλιο. Ο συγγραφέας θα βρεθεί μπροστά σε ένα περίεργο παζλ, σε σπαράγματα πληροφοριών, σε σιωπές, σε μια φωτογραφία. Και θα θελήσει να ενώσει αυτά τα σκόρπια κομμάτια, σπρωγμένος ποιος ξέρει από ποια περιέργεια. Ο Κώστας Ακρίβος σ' αυτό το «Ποιος θυμάται τον Αλφόνς» (εκδ. Μεταίχμιο) ανακατεύει ωραία την τράπουλα: ο αναγνώστης, παρασυρμένος κι από ένα στεγνό, ημερολογιακό ύφος, δεν ξέρει τι είναι αλήθεια και τι είναι μυθοπλασία, ανακαλύπτοντας ότι ναι, και οι Έλληνες μυθιστοριογράφοι μπορούν, όταν θέλουν, να ξεφύγουν από τα εύκολα νατουραλιστικά μονοπάτια.

Ελληνική ποίηση. Στο «Κ. Γ. Καρυωτάκης. Ποιήματα και πεζά» (εκδ. Πατάκη) ο Δημήτρης Ελευθεράκης συγκεντρώνει όλα τα ποιήματα, τις μεταφράσεις και τα λιγοστά πεζά που άφησε ο ποιητής, τα σχολιάζει και γράφει μια πολύ ενδιαφέρουσα και όχι μακρηγορούσα εισαγωγή. Αποτέλεσμα: μια «χρηστική» έκδοση των έργων του μελαγχολικού ποιητή, ιδιαίτερα κατάλληλη για ανθρώπους που δεν θεωρούν ότι η ποίηση πρέπει να μένει σε χοντρούς σκονισμένους τόμους ή να καταναλώνεται μονάχα τον χειμώνα.

• Η ΑΥΓΗ: 11/07/2010