Χούλιο Κορτάσαρ, Το βιβλίο του Μανουέλ, μτφρ. Βασιλική Κνήτου, εκδ. Κέδρος
Χούλιο Κορτάσαρ, Αξολότλ, μτφρ. Ισμήνη Κανσή, εκδ. Πάπυρος
Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους ανανεωτές της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας, από τους γνωστότερους εκπροσώπους του μπουμ (μαζί με τον Μάρκες, τον Φουέντες και τον Λιόσα), που στα τέλη της δεκαετίας του ’60 κατέκτησε την Ευρώπη, όχι τόσο ως λογοτεχνικό ρεύμα όσο ως μια πλειάδα ιδιαίτερων φωνών με πολλά κοινά χαρακτηριστικά αλλά και διαφορές. Οι συγγραφείς αυτοί, μαζί με τους συγγραφείς της προηγούμενης γενιάς (Μπόρχες, Ρούλφο κ.ά.) κατάφεραν να προσφέρουν στη λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής την αυτονομία της και να την οδηγήσουν μεταξύ των κυρίαρχων λογοτεχνιών παγκοσμίως. Οι καινοτομίες που εισήγαγαν αποτέλεσαν μία από τις μεγαλύτερες λογοτεχνικές επαναστάσεις και εξακολουθούν να μπολιάζουν μέχρι σήμερα τη λογοτεχνική παραγωγή των χωρών τους.
Ο Χούλιο Κορτάσαρ γεννήθηκε το 1914 από Αργεντινούς γονείς στις Βρυξέλλες, υπό γερμανική κατοχή τότε, και σε ηλικία τεσσάρων ετών επέστρεψε με την οικογένειά του στο Μπουένος Αϊρες. Εκεί θα ζήσει όλη την παιδική και νεανική του ηλικία, θα σπουδάσει γαλλική λογοτεχνία και θα εργαστεί ως καθηγητής στη μέση εκπαίδευση και αργότερα στο Πανεπιστήμιο, απ’ όπου πολύ γρήγορα θα παραιτηθεί για πολιτικούς λόγους. Το 1951, θα εγκατασταθεί οριστικά στο Παρίσι, όπου και θα ζήσει μέχρι το θάνατό του και θα εργαστεί για αρκετά χρόνια ως ελεύθερος μεταφραστής για την UNESCO. Το 1961 θα επισκεφθεί την Κούβα και αυτό θα γίνει η αφορμή να αποκτήσει σαφή ιδεολογική συνείδηση και να στρατευθεί πολιτικά, θα υπερασπιστεί την Κούβα του Τσε και του Κάστρο και αργότερα τη Νικαράγουα των σαντινίστας, θα αγωνιστεί ενάντια στα εγκλήματα των στρατιωτικών δικτατοριών της Λατινικής Αμερικής. Ωστόσο, ο Κορτάσαρ πάντα διακρίνει το συγγραφικό του έργο από την πολιτική του τοποθέτηση, διεκδικώντας την αυτονομία της λογοτεχνίας του από κάθε πολιτική στράτευση. Ο ψηλόλιγνος άντρας με τη νεανική εμφάνιση, τη χαρακτηριστική μαύρη καμπαρντίνα, συνεσταλμένος και εγκάρδιος, με το ιδιαίτερο χιούμορ και τη μεγάλη αγάπη του για την τζαζ, είναι ένας από τους λίγους συγγραφείς για τους οποίους έχουν εκφραστεί με τόση αγάπη οι ομότεχνοί τους.
Αν και το πρώτο του βιβλίο ήταν μια ποιητική συλλογή και παρόλο που συνέχισε να υπηρετεί την ποίηση μέχρι το τέλος της ζωής του, ο Κορτάσαρ είναι γνωστός κυρίως ως διηγηματογράφος και μυθιστοριογράφος. Κοινό και κριτική συχνά διχάζονται, προτιμώντας άλλοτε τα διηγήματα και άλλοτε τα μυθιστορήματά του. Ο ίδιος δηλώνει, χρησιμοποιώντας το λεξιλόγιο μιας άλλης του αγάπης, της πυγμαχίας, πως «στο διήγημα κερδίζει κανείς με νοκ άουτ, ενώ στο μυθιστόρημα κερδίζει στα σημεία».
Ανανεώνει, εισάγοντας νεωτερικές τεχνικές, τόσο τη μικρή όσο και τη μεγάλη φόρμα. Τα διηγήματά του ανήκουν ως επί το πλείστον στο είδος του φανταστικού και δημιουργούν έναν κόσμο αβέβαιο, με ασαφή σύνορα μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας, έναν κόσμο που προκαλεί ανησυχία χωρίς όμως να φτάνει στον τρόμο, όπως τα κλασικά διηγήματα του είδους. Αν και θα εντοπίζαμε τις λογοτεχνικές του αναφορές στους Αγγλοσάξονες διηγηματογράφους του 19ου αιώνα, κυρίως στον Πόε, τον οποίο και μετέφρασε στα ισπανικά, αλλά και στον Ιούλιο Βερν και στους διηγηματογράφους του φανταστικού του Ρίο δε λα Πλάτα (Κιρόγα, Μπόρχες, Οκάμπο, Κασάρες, Ερνάντες), ο Κορτάσαρ διαφοροποιείται εισάγοντας στο φανταστικό διήγημα το χιούμορ και την φιλοπαίγμονα διάθεσή του, αλλά και τη στενή σχέση με την πραγματικότητα. Ο κόσμος των διηγημάτων του είναι κλειστός, οριοθετημένος, με μυστικές διόδους που συνδέουν παράλληλα σύμπαντα. Ενώ τα διηγήματά του εστιάζουν στην αμιγώς λογοτεχνική συνιστώσα, στη μέριμνα για το αισθητικό, τα μυθιστορήματά του είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικά, περισσότερο στραμμένα στην ιστορία και την πολιτική, και αρθρώνονται ως ανοιχτές κατασκευές, χωρίς σαφή αρχή και τέλος, αληθινές απεικονίσεις του κόσμου, διαρκώς υπό κατασκευή.
Ενσωματώνει σ’ αυτά τη λογοτεχνική του θεωρία, παρεμβάλλει σελίδες στοχασμού στη δράση, αλλά και αποσπάσματα από τον Τύπο, από εγκυκλοπαίδειες και αλμανάκ, ανατρέπει ακόμη και τις συμβάσεις που ορίζουν τον τρόπο ανάγνωσης του μυθιστορήματος καλώντας τον αναγνώστη σε μία κατά το δυνατόν ενεργητική πρόσληψη της λογοτεχνίας, κάνοντάς τον συμπαίκτη και συνένοχό του. Λάτρης της τζαζ, ο Κορτάσαρ συνθέτει τα μυθιστορήματά του με τον τρόπο των αυτοσχεδιασμών της, όπως μπορεί να δει κανείς στη νουβέλα «Ο κυνηγός» με θέμα τη ζωή του Τσάρλι Πάρκερ και στο «Κουτσό», το σημαντικότερο μυθιστόρημά του, το οποίο έχει συγκριθεί με τον «Οδυσσέα» του Τζόυς για την επιρροή του στη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία.
Με ένα μεγάλο μέρος του έργου του ήδη μεταφρασμένο στα ελληνικά, δύο πρόσφατες εκδόσεις είναι η αφορμή να στραφούμε και πάλι στη νεωτερική γραφή του Χούλιο Κορτάσαρ. Το «Βιβλίο του Μανουέλ» (Κέδρος), που κυκλοφόρησε στα ισπανικά το 1973, είναι ίσως το πιο πολιτικό βιβλίο του. Μια παρέα λατινοαμερικανών εξορίστων στο Παρίσι φτιάχνει ένα βιβλίο για τον Μανουέλ, τον μικρό γιο δύο μελών της, επιθυμώντας να του προσφέρουν ένα αλφαβητάρι για έναν καλύτερο, πιο δίκαιο κόσμο. Η ιστορία εκτυλίσσεται στον απόηχο του Μάη του ’68 και των φοιτητικών κινητοποιήσεων αλλά και της πολιτικής κατάστασης στη Λατινική Αμερική, όπου οι στρατιωτικές δικτατορίες διαπράττουν ειδεχθή εγκλήματα, όπως και του πολέμου στο Βιετνάμ. Πολιτική δράση, έντονος ερωτισμός και χειρονομίες διασάλευσης της τάξης και του καθωσπρεπισμού (φέρνουν αμυδρά στο νου τους «Ηλίθιους» του Λαρς φον Τρίερ) κυριαρχούν στην αφήγηση, στην οποία ο Κορτάσαρ εντάσσει αποσπάσματα από τον ημερήσιο Τύπο της Γαλλίας αλλά και των χωρών της Λατινικής Αμερικής, μαρτυρίες για τα βασανιστήρια πολιτικών κρατουμένων στην Αργεντινή, συνεντεύξεις με Αμερικανούς στρατιώτες που βασάνισαν αιχμαλώτους στο Βιετνάμ, στατιστικούς πίνακες. Η μετάφραση της Βασιλικής Κνήτου αντιμετώπισε με κέφι και έμπνευση τον πληθωρικό λόγο του Κορτάσαρ, κυρίως τη λεξιπλαστική του δεινότητα που ήταν και η σημαντικότερη δυσκολία που αντιμετώπισε.
Μια ανθολογία διηγημάτων με τον τίτλο «Αξολότλ» (Πάπυρος) είναι το δεύτερο βιβλίο του Κορτάσαρ που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Την αποτελούν δεκαεννιά διηγήματα από διάφορες συλλογές (τα περισσότερα ανήκουν στο είδος του φανταστικού), μεταξύ των οποίων και μερικά από τα καλύτερα του Αργεντίνου συγγραφέα όπως «Το σπίτι», το «Κείμενο σε σημειωματάριο», «Ο άλλος ουρανός», το «Τη νύχτα, ανάσκελα» ή αυτό που δίνει και τον τίτλο της στην ανθολογία. Παράλληλες πραγματικότητες, «διπλά εγώ», συνηθισμένοι ήρωες σε καθημερινές καταστάσεις που ξαφνικά εκτρέπονται ανεπαίσθητα αφήνοντας χώρο στην αμφιβολία, στο όνειρο, στο εξωπραγματικό, στο μεταφυσικό, είναι τα βασικά θέματα των διηγημάτων αυτών, χαρακτηριστικών του συνόλου της διηγηματογραφίας του. Η καταξιωμένη μεταφράστρια Ισμήνη Κανσή απέδωσε με προσοχή το πρωτότυπο, ωστόσο ο Κορτάσαρ δεν φαίνεται να είναι από τους συγγραφείς που περισσότερο ταιριάζουν στο μεταφραστικό της ύφος.
No comments:
Post a Comment