Αμαλία Κολώνια: «Τα ελληνικά είναι πλέον ευρωπαϊκή γλώσσα»

Η Αμαλία Κολώνια, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου, μιλάει για τη δυναμική των νέων ελληνικών στην Ιταλία και την Ευρώπη

Συνέντευξη στον Ηλια Μαγκλινη, Η Καθημερινή, Kυριακή, 7 Δεκεμβρίου 2008

Η Αμαλία Κολώνια είναι λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου όπου διδάσκει την ελληνική γλώσσα από το 1984. Προηγουμένως (1972-1983) είχε διδάξει ελληνική γλώσσα και πολιτισμό στο πανεπιστήμιο του Στρασβούργου. Πρόσφατα, συμμετείχε στην έκδοση ενός λεξικού. Πρόκειται για το «Greco antico, neogreco, italiano Dizionario dei prestiti e dei parallelismi», εκδ. Zanichelli (αρχαία ελληνικά, νέα ελληνικά, ιταλικά, Λεξικό των δανείων και των παραλληλισμών). «Η ιδέα ήταν του Μάσιμο Πέρι που έκανε και την πολύ τεκμηριωμένη αλλά και γλαφυρή εισαγωγή των 140 σελίδων, εγώ μπήκα σε αυτή την υπόθεση λίγο αργότερα» μας είπε η Αμαλία Κολώνια, την οποία συναντήσαμε σε ένα πέρασμά της από την Αθήνα. Η έκδοση του λεξικού ήταν ο ένας λόγος γι’ αυτή τη συνομιλία. Ο άλλος ήταν τα πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα που είχε να μας πει η Ελληνίδα λέκτορας σχετικά με τη θέση της νέας ελληνικής γλώσσας στην Ιταλία σήμερα, κυρίως εκτός των τειχών των πανεπιστημίων.

«Ο πραγματικός τίτλος του λεξικού» λέει η Αμ. Κολώνια «που εμείς είχαμε προβλέψει, αλλά που δεν δέχτηκε ο εκδότης ήταν, μεταφράζω “Τάλε κουάλε, Τα ελληνικά που ήδη ξέρω” που νομίζω εξηγεί περί τίνος πρόκειται. Επίσης, ο εκδότης επέλεξε ένα “τουριστικό” εξώφυλλο που δεν μας εκφράζει.

Ελάχιστα ανταποκρίνεται στο περιεχόμενο και το βρίσκω έως και μειωτικό, αλλά φαίνεται έτσι μας βλέπουν στο εξωτερικό». Το λεξικό περιλαμβάνει τα αρχαία, μεσαιωνικά και νέα ελληνικά, που ξέρει ένας Ιταλός μέσου μορφωτικού επιπέδου, που δεν είναι απαραίτητα απόφοιτος του κλασικού λυκείου. Υπάρχουν τα «δάνεια» και τα αντιδάνεια και προς τις δύο κατευθύνσεις, και συνολικά περιλαμβάνει 12.000 λήμματα, «ένα σημαντικότατο corpus των ελληνικών που ένας μορφωμένος Ιταλός “ξέρει” χωρίς να το ξέρει.

Δεν είναι βέβαια το κλασικό λεξικό όπου βρίσκει κανείς όσες λέξεις του χρειάζονται για να μεταφράσει π.χ., καθώς λείπουν σπουδαίες λέξεις που δεν εμπίπτουν στις κατηγορίες που σας ανέφερα. Επιτρέψτε μου να πω ότι, όσο ξέρω, η οργάνωση των λημμάτων είναι τελείως πρωτότυπη και δεν υπάρχει ανάλογο προηγούμενο για καμία άλλη γλώσσα. Είναι σαν ένα μυθιστόρημα της ελληνικής γλώσσας».

Εδώ και κάποια χρόνια στην Ιταλία υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον προς τις μικρές γλώσσες. Στη βόρεια Ιταλία, πάνε καλά τα ολλανδικά, τα δανέζικα – πολλές φορές χωρίς να υπάρχει κάποιο άμεσο επαγγελματικό όφελος. Ως προς τα νέα ελληνικά, «στο πανεπιστήμιο γενικά υπάρχει μια συρρίκνωση των νεοελληνικών σπουδών. Πολλές φορές παίζει μεγάλο ρόλο η προσωπικότητα του εκάστοτε καθηγητή και έδρες με παράδοση καταργούνται με τη συνταξιοδότηση του καθηγητή ή περιορίζεται η δραστηριότητά τους».

Σε ό,τι αφορά τα νέα ελληνικά έξω από το πανεπιστήμιο, κατά την κυρία Κολώνια «υπάρχει μια νέα δυναμική, τα ελληνικά είναι πλέον και μία επικοινωνιακή γλώσσα, μία από τις ευρωπαϊκές γλώσσες. Θα έλεγα ότι είναι πλέον μία “κανονική” γλώσσα όπως τόσες άλλες. Πολλοί Ιταλοί έρχονται τακτικά στην Ελλάδα (ένα εκατομμύριο περίπου ταξιδιώτες το χρόνο) και κάποιοι θέλουν να μάθουν ελληνικά. Επίσης, οι επιχειρήσεις που έχουν συμφέροντα στην Ελλάδα ζητάνε μαθήματα για τα στελέχη τους, που θέλουν να επικοινωνούν με τους Ελληνες συνεργάτες τους στα ελληνικά».

Για ενήλικες

Ετσι έχουν δημιουργηθεί πολλά σχολεία ελληνικών για ενήλικες από φιλελληνικούς συλλόγους ή από τις ελληνικές κοινότητες. «Στο Μιλάνο, που γνωρίζω καλύτερα, υπήρχε ελληνική κοινότητα, όχι ιστορική όπως οι κοινότητες της Τεργέστης, της Νάπολης ή της Βενετίας. Πριν από μερικά χρόνια, δημιουργήθηκε μορφωτικό κέντρο το οποίο κατάφερε να δώσει πνοή στο σχολείο νέων ελληνικών, που προϋπήρχε βέβαια, και τα τελευταία χρόνια έχει ένα σταθερό κοινό 150, και κάποιες χρονιές 200 ενηλίκων, που παρακολουθούν τα μαθήματα και που πληρώνουν για να μάθουν ελληνικά, όπως γίνεται και με τις άλλες γλώσσες. Νέο κίνητρο είναι βέβαια και η καθιέρωση της πιστοποίησης της ελληνομάθειας που έχει πλέον καταξιωθεί και στην Ιταλία και ως επαγγελματικό εφόδιο αλλά και ως επιβράβευση της προσπάθειας όσων μαθαίνουν ελληνικά».

Τρεβίλιο

Η Αμαλία Κολώνια κάνει ειδική μνεία στην μικρή πόλη Τρεβίλιο, κοντά στο Μιλάνο. «Πριν από δύο χρόνια ιδρύθηκε ο “Φιλελληνικός σύλλογος του Τρεβίλιο” που οργανώνει σοβαρές πολιτιστικές εκδηλώσεις για ευρύ κοινό και μαθήματα: ένας νέος καθηγητής κλασικού λυκείου, που έχει μάθει ελληνικά στο πανεπιστήμιό μας και χάρη σε ελληνικές θερινές υποτροφίες, διδάσκει εφέτος σε 35 ενήλικες! Ακόμη κι εμένα μου φαίνεται εκπληκτικό! Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στο Τορίνο, με τον γνωστό και πολύ άξιο για τις πολιτιστικές εκδηλώσεις του σύλλογο «Πιεμόντε-Γκρέτσια» που από πολλά χρόνια έχει και σχολείο ελληνικής γλώσσας με ένα σταθερό πλέον αριθμό 80/90 μαθητών, που διατηρείται σταθερός γιατί κάθε χρόνο παρουσιάζονται και νέοι μαθητές.

Μοναδικό

Βέβαια, στην Ιταλία υπάρχει κάτι το μοναδικό, που δεν υπάρχει πλέον αλλού στην Ευρώπη: τα ελληνικά στην Ιταλία είναι οικεία σε ένα κοινό υψηλού μορφωτικού επιπέδου, διότι το κλασικό λύκειο, είναι το καλό, έγκυρο, αστικό λύκειο, όπου οι μαθητές διδάσκονται για πέντε χρόνια, πέντε ώρες την εβδομάδα, αρχαία ελληνικά. Είναι ένα λύκειο που δεν παράγει φιλολόγους ή αρχαιολόγους. Το κλασικό λύκειο θεωρείται, και σωστά, ένα σχολείο που διαμορφώνει κριτική σκέψη και οι περισσότεροι απόφοιτοί του σπουδάζουν ιατρική, νομικά, στο πολυτεχνείο και κάποιοι βέβαια, οι λιγότεροι, στις Φιλοσοφικές Σχολές.

Φυσικά, δεν μαθαίνουν όλοι αρχαία ελληνικά με την αυστηρή έννοια, διαβάζουν κείμενα στο πρωτότυπο, αποκτούν μια επαφή με τη γλώσσα, έχουν μιαν οικειότητα. Αυτό είναι μοναδικό στην Ευρώπη, κι έχω την αίσθηση ότι το ελληνικό κράτος, που χρηματοδοτεί και ενισχύει τις ελληνικές σπουδές στο εξωτερικό, δεν το έχει αντιληφθεί όσο πρέπει».

Καριοφίλι = Carlo e figli (Κάρλο ε φίλι) = «Κάρλο και υιοί»

Σύμφωνα με την Αμαλία Κολώνια «Τα ιταλικά ήταν και είναι οικεία για τους Ελληνες και εύκολα υιοθετούνται σε ορισμένους τομείς ακριβώς γιατί φαίνονται οικεία, εύηχα, προφέρονται εύκολα. Υπάρχουν στα ελληνικά και “ιταλικά” που δεν υπάρχουν στην Ιταλία. Π.χ. στην Ιταλία ο φρέντο, ο φρεντίνο, ο φρεντουτσίνο εννοώ ο καφές, δεν υπάρχει πρώτα ως κοινός τύπος καφέ και φρέντο είναι επίθετο που σημαίνει κρύος, δεν μπορεί να ζητήσει κανείς στο καφενείο “ουν φρέντο”! Το γνωστό καριοφίλι, δεν είναι παρά το “Carlo e figli” (Κάρλο ε φίλι), το όνομα των κατασκευαστών, θα λέγαμε “Κάρλο και υιοί”. Οπως και η ρομβία, είναι η παρανάγνωση της Pompia, μικρής κωμόπολης στην επαρχία της Νοβάρας όπου προφανώς κατασκευαζόταν η λατέρνα και το όνομά της αναγραφόταν στο όργανο».

Κάποια ανεξήγητα: γιατί τα αλαμπουρνέζικα που κατά λέξη σημαίνουν, κατά μία εκδοχή, «με τον τρόπο του Λιβόρνο», «όπως στο Λιβόρνο», έχουν πάρει τη σημασία του ακαταλαβίστικα; Στα ιταλικά δεν υπάρχει αυτή η έννοια. Κάποιων ιταλισμών το νόημα στρογγυλεύει στα ελληνικά: εμείς λέμε κάποιον «μπαγάσα» χαϊδευτικά, κάποτε και με θαυμασμό, στα ιταλικά (πρόκειται βέβαια για ιδιωματική λέξη, από τα γενοβέζικα) είναι χυδαία βρισιά. Υπάρχουν στα ιταλικά ελληνικές λέξεις, και νεολογισμοί, που δεν λειτουργούν στα ελληνικά, πρόχειρα μου έρχεται το podismo και τα παράγωγά του που σημαίνει αγώνας δρόμου, βάδην. Βέβαια αυτά τα ελληνικά δεν έχουν συμπεριληφθεί στο λεξικό γιατί τα λήμματά είναι τα ελληνικά που λέγονται στην Ελλάδα. Ισως αυτά τα ελληνικά των ιταλικών να γίνουν ένα νέο λεξικό!