Ο Μπαράκ Ομπάμα μπορεί να ενώσει τον κόσμο κατά της κλιματικής αλλαγής, υποστηρίζει ο γνωστός συγγραφέας Ιαν Μακ Γιούαν
The Guardian, Η Καθημερινή, Kυριακή, 14 Δεκεμβρίου 2008
«Εγώ το αρνούμαι αυτό!» φώναξε ο Σάμιουελ Τζόνσον ένα κυριακάτικο πρωί μετά την εκκλησία, το 1763. Καθώς μιλούσε, σύμφωνα με τον φίλο του Τζέιμς Μπόσγουελ, κλώτσησε «με πολλή δύναμη» μια μεγάλη πέτρα «μέχρι που αναγκάστηκε να αναπηδήσει προς τα πίσω». Ο φημισμένος δόκτωρ αμφισβητούσε οργισμένος τον φιλοσοφικό ιδεαλισμό του Επισκόπου Μπέρκλεϊ, την άποψη ότι ο εξωτερικός, φυσικός κόσμος δεν υπάρχει αλλά είναι προϊόν του μυαλού μας. Ο Τζόνσον δεν πρόσφερε κάποιο σοβαρό αντεπιχείρημα, αλλά δεν μπορούμε παρά να νιώσουμε συμπάθεια γι’ αυτήν την εκρηκτική επίδειξη αγγλοσαξονικού, αν όχι αγγλικανικού, πραγματισμού.
Ωστόσο, πιθανόν να αναγνωρίσουμε ότι και ο Μπέρκλεϊ είχε εν μέρει δίκιο: σε μια εποχή όπου κυριαρχούν τα ηλεκτρονικά media, όπου οι φήμες, οι γνώμες και τα γεγονότα μπλέκονται αξεδιάλυτα και όπου οι πολιτικοί πρέπει να τραγουδάνε για να αποσπάσουν την αγάπη μας, οι δημόσιες υποθέσεις έχουν τον χαρακτήρα ξυπνητού ονείρου, μια συλλογική αυτοαναφορικότητα της οποίας η ακριβής σχέση με τον κόσμο της σκληρής πέτρας είναι σκοτεινή, αν και είμαστε σίγουροι ότι υπάρχει.
Εξωπραγματικές προσδοκίες
Ο ανταγωνισμός για την αμερικανική προεδρία, όπως όλες οι εκλογές, είχε τον κλειστό χαρακτήρα ενός παιχνιδιού σκουός, ενός αγώνα σκακιού, ενός μεταμοντέρνου μυθιστορήματος – και οι συγκεκριμένες εκλογές είχαν αυτό το χαρακτηριστικό πολύ πιο έντονο από άλλες. Ενώ οι υποψήφιοι φαίνονταν να απευθύνονται στην εξωτερική πραγματικότητα, δεσμεύονταν από εξωπραγματικές απαιτήσεις: να ασκήσουν σαγήνη σε τεράστια πλήθη διατηρώντας την όψη συνηθισμένων ανθρώπων, να βάλουν τρικλοποδιές στους αντιπάλους τους, ενώ θα φαίνονται ευγενείς και ευχάριστοι, να υπόσχονται στους εκλογείς διάφορα δώρα χωρίς να λένε τίποτα για τους φόρους που θα επιβάλουν.
Καθώς ανεβαίνει στη σκηνή ο Μπαράκ Ομπάμα, οι μηχανές καπνού και οι καθρέφτες αποσύρονται – ή μήπως δεν πρέπει καθόλου να φύγουν; Για εκείνους που πιστεύουν ότι η κλιματική αλλαγή σε συνθήκες παγκόσμιας ύφεσης είναι το πιο πιεστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε, καθοριστικής σημασίας για όλα τα άλλα, και ότι απαιτεί ένα επίπεδο συνεργασίας και ορθολογισμού για το οποίο πιθανότατα να μην είμαστε ικανοί, η άνοδος στην εξουσία αυτού του λυγερού, ωραίου άνδρα δημιουργεί εξωπραγματικές προσδοκίες. Αναπόφευκτα, έπειτα από μια μακρόχρονη εκστρατεία σαγήνευσης του πλήθους, το ερώτημα κρέμεται στον αέρα: είναι απλώς ένας γοητευτικός ομιλητής ή διαθέτει την ατσάλινη βούληση να μετατρέψει τις προθέσεις σε αποτελέσματα; Τουλάχιστον, η Αμερική έχει επιτέλους έναν πρόεδρο ο οποίος, όποιες κι αν είναι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις του, έχει βαθύ σεβασμό για την επιστήμη, περιβάλλεται από επιστημονικούς συμβούλους υψηλού επιπέδου και έχει δεσμευτεί στον ονειρώδη στόχο να συμβάλει ώστε να μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 80% σε σχέση με το 1990 μέχρι το 2050.
Το θέμα των κλιματικών αλλαγών είναι από μόνο του άλλη μια σχεδόν εικονική πραγματικότητα. Από το 1979, όταν η ομάδα του καθηγητή Τζέιμς Χάνσεν έκανε την αναφορά της για το διοξείδιο του άνθρακα στον πρόεδρο Κάρτερ, έχουν γίνει συμπόσια, εκστρατείες άρνησης του φαινομένου, ντοκιμαντέρ, πορείες, συσκέψεις κορυφής, ηχηρές ομιλίες – στην Ευρώπη έχουμε καλές επιδόσεις σ’ αυτές.
Δυσοίωνες προβλέψεις
Ωστόσο, στον σκληρό βράχο που κλωτσάμε και που αποκαλούμε Γη, όπου τα αποτελέσματα χιλιάδων μετρήσεων σε στεριά και θάλασσα έχουν χαρτογραφηθεί και επαληθευτεί με δεδομένα από δορυφόρους, η απειλητική θερμοκρασία εξακολουθεί να αυξάνεται. Το 2006, και ακόμα περισσότερο το 2007, το λιώσιμο του κολοκαιρινού πάγου στην Αρκτική ξεπέρασε και τις πιο δυσοίωνες προβλέψεις. Τα δάση που καίγονται, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι που διαλύονται, η εξαφάνιση ειδών – έχουμε συνηθίσει πλέον να ακούμε συνεχώς τα άσχημα νέα. Υπάρχουν, βέβαια, τα πρώτα σημάδια για τη δημιουργία νέων δομών καθαρής ενέργειας –στις ακτές της Δανίας, σε κάποιες γερμανικές ή ιαπωνικές στέγες, σε μερικές ερήμους– αλλά τα αποτελέσματα προς το παρόν είναι ασήμαντα. Εξακολουθούμε να ονειρευόμαστε και να παραμιλάμε στον ύπνο μας καθώς αναζητάμε τους μοχλούς που θα συνδέσουν τη σκέψη με την πράξη.
Στο εσωτερικό, ο Ομπάμα θα έχει μια σειρά παράγοντες στο πλευρό του, πέρα από τις ευνοϊκές πλειοψηφίες στα δύο νομοθετικά σώματα. Υπάρχει τουλάχιστον συμφωνία ότι το πρόβλημα είναι πραγματικό – η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή είναι γεγονός, αμερικανικό γεγονός. Το να μη γίνει τίποτα, απλώς δεν συμφέρει. Μεγάλο μέρος των Ρεπουμπλικανών το δέχεται αυτό, όπως και πολλές μεγάλες εταιρείες, ακόμα και πετραλαϊκές. Οι αρνητές έχουν αρχίσει να τα μαζεύουν – τι μπορούν, άλλωστε, να αρνηθούν τώρα πια; Αν οι θερμοκρασίες ανέβουν πολύ περισσότερο από 2 βαθμούς Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα, οι ανθρώπινες και οικονομικές συνέπειες θα είναι καταστροφικές. Οι Αμερικανοί έχουν ήδη δει τι συμβαίνει όταν ένας θερμότερος Ατλαντικός ωκεανός δανείσει την ενέργειά του στους εποχικούς κυκλώνες.
Το ζήτημα έχει, λοιπόν, περάσει από το πεδίο των ηθικών εκκλήσεων για αυτοσυγκράτηση –που κυβερνήσεις, αγορές και ψηφοφόροι δεν εμπιστεύονται– στο πεδίο του συμφέροντος και της αναγκαιότητας, που όλοι σέβονται. Η παραγωγή πετρελαίου γρήγορα θ’ αρχίσει να μειώνεται και εναλλακτικές πηγές ενέργειας πρέπει να βρεθούν έτσι κι αλλιώς. Αν οι ΗΠΑ δεν αναπτύξουν τώρα πράσινες τεχνολογίες, θα αναγκαστούν να τις αγοράσουν αργότερα από τους ανταγωνιστές τους· η Γερμανία έχει δημιουργήσει εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας· και αρχίζει να γίνεται φανερό ότι πολλά χρήματα μπορούν να κερδηθούν από τον εφοδιασμό ενός ολόκληρου πολιτισμού με νέες πηγές ενέργειας.
Οι τεχνολογίες αναπτύσσονται γρήγορα, αλλά οι βασικές ιδέες είναι πολύ απλές. Φανταστείτε έναν εξωγήινο να προσγειώνεται στον πλανήτη μας και να παρατηρεί πώς είναι λουσμένος στο φως του ήλιου: θα τον εξέπλησσε πολύ αν μάθαινε ότι πιστεύουμε πως έχουμε πρόβλημα ενέργειας και ότι φτάνουμε να προκαλούμε υπερθέρμανση και να δηλητηριαζόμαστε καίγοντας ορυκτά καύσιμα ή παράγοντας πλουτώνιο. Το ηλιόφως πέφτει πάνω μας σε συνεχή ροή, μια γλυκιά βροχή αμέτρητων φωτονίων. Κατά μέσο όρο, σύμφωνα με υπολογισμούς της ΝΑΣΑ, 200 βατ σε κάθε τετραγωνικό μέτρο γήινης επιφάνειας. Ενα φωτόνιο που χτυπάει έναν ημιαγωγό απελευθερώνει ένα ηλεκτρόνιο, κι έτσι γεννιέται ηλεκτρισμός, απλώς με τις ακτίνες του ήλιου. Υπάρχουν τα φωτοβολταϊκά που περιέγραψε ο Αϊνστάιν και για τα οποία πήρε βραβείο Νόμπελ. Αν πιστεύετε στον Θεό, μπορείτε να πείτε ότι αυτή η δωρεάν ενέργεια είναι το μεγαλύτερο δώρο του. Και εγένετο φως! Αν δεν πιστεύετε, μπορεί να απορήσετε για το πόσο ευοίωνοι είναι οι νόμοι της Φυσικής. Οπως συχνά έχει σημειωθεί, λιγότερο από μιας ώρας ηλιόφως που πέφτει στη Γη θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες του κόσμου για ένα χρόνο. Ενα μικρό τμήμα των ερήμων μας θα μπορούσε να εξασφαλίσει ενέργεια για τον πολιτισμό μας.
Εκατομμύρια στρέμματα στις ερήμους της νοτιοδυτικής Αμερικής έχουν ήδη υποδειχθεί ως κατάλληλοι τόποι. Εγκαταστάσεις έχουν αρχίσει να εμφανίζονται, μερικές με χρηματοδότηση από ευρωπαϊκές εταιρείες που επωφελούνται των φορολογικών απαλλαγών. Σε ιδιωτικά και δημόσια εργαστήρια, νέες τεχνολογίες επινοούνται. Πώς μπορεί ένας ηλιακός συλλέκτης να παράγει ηλεκτρισμό τη νύχτα; Ο Ντάνιελ Νοσέρα στο ΜΙΤ μιμήθηκε τη φωτοσύνθεση για να διασπάσει αποτελεσματικά το νερό σε υδρογόνο και οξυγόνο· τη νύχτα, τα αέρια αυτά ανασυντίθενται σ’ ένα κύτταρο καυσίμου που βάζει σε κίνηση μια τουρμπίνα. Σε άλλα εργαστήρια, ο αγώνας δρόμου έχει στόχο το βιομηχανικό χρυσό αυγό, μια φθηνότερη, ελαφρότερη, πιο ισχυρή μπαταρία για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα· η νανοτεχνολογία χρησιμοποιείται για να βγάλει δύο φωτόνια από ένα ηλεκτρόνιο· ηλιακά πάνελ από λεπτό φιλμ ήδη παράγονται· άλλα εργαστήρια ασχολούνται με τις ηλιακές μπογιές. Οι έρευνες πολλαπλασιάζονται σε χιλιάδες. Εκείνη η πολυμήχανη καλιφορνέζικη γενιά που εξέλιξε το Iντερνετ αρχίζει να ξαναζεί τη νιότη της ερευνώντας την καθαρή ενέργεια. Ο όλος τομέας είναι σαν ένα γιγαντιαίο ελατήριο που περιμένει να ξεδιπλώσει τη δύναμή του μέσα στην οικονομία.
Αυτοεκπληρούμενες προφητείες
Μ’ άλλα λόγια, ο Ομπάμα αναλαμβάνει την εξουσία σε μια εποχή όπου η ανανεώσιμη ενέργεια έχει πάψει να είναι ένας περιθωριακός στόχος. Και είναι δύσκολη εποχή. Κατά τον τρόπο του Μπέρκλεϊ έχουμε εισέλθει σε παγκόσμια ύφεση επειδή πάντα πιστεύαμε ότι αυτό θα γίνει. Το φανταστικό κεφάλι του φιδιού έχει αρχίσει να καταβροχθίζει την πραγματική ουρά του — μια κυκλικότητα που ο μεγάλος Αργεντινός μυθοποιός, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, θα εκτιμούσε πολύ. Ονειρευτήκαμε αυτή την ύφεση, την είδαμε να έρχεται και φροντίσαμε ώστε να έρθει. Εν τω μεταξύ, για να θυμηθούμε και τον Τζόνσον, η «πραγματική» οικονομία, τα εργοστάσια, τα συστήματα διανομής, η ανθρώπινη εφευρετικότητα, η θέληση για εργασία, η ανάγκη για αγαθά και υπηρεσίες είναι τα ίδια όπως ήταν και πέρσι – μόνο που, καθώς σφίγγει η βεβαιότητα για την ύφεση, οι άνθρωποι φοβούνται περισσότερο και ξοδεύουν λιγότερο, οι εταιρείες αρχίζουν να απολύουν εργαζόμενους και έτσι η ύφεση εδραιώνεται.
Πέρα από αυτό, τα προβλήματα μπορούν να λυθούν αλλά είναι και τρομερά δύσκολα. Ο απερχόμενος πρόεδρος διευκόλυνε τη χρήση άνθρακα στα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής, επέτρεψε την εξόρυξη πετρελαίου και αερίου σε περιβαλλοντικά ευαίσθητα ομοσπονδιακά εδάφη, ενθάρρυνε την εμπορική εκμετάλλευση του πετρελαίου. Ολα αυτά πρέπει να ανατραπούν από τον νέο πρόεδρο. Οι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλιακής και αιολικής ενέργειας είναι συχνά μακριά από τις πόλεις. Οπως και στην Ευρώπη, χρειάζεται ένα νέο δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Το κόστος θα είναι τεράστιο, τα ωφελήματα δεν θα είναι άμεσα ορατά από πολλούς καταναλωτές και η αμερικανική κυβέρνηση έχει τεράστια χρέη. Ο άνθρακας παραμένει μια κρίσιμης σημασίας πηγή ενέργειας για τις ΗΠΑ. Τα συμφέροντα γύρω από το πετρέλαιο δεν πρόκειται να παραχωρήσουν εύκολα την ηγεμονία τους και τα παλιά τους προνόμια. Και τα εύχρηστα ηλεκτρικά οχήματα βρίσκονται ακόμα αρκετά μακριά.
Δεν υπάρχει χρόνος
Μέσα στην κοινότητα των περιβαλλοντολόγων υπάρχει μια μερίδα που ψιθυρίζει σκυθρωπά ότι ήδη είναι αργά. Η ευρύτερα αποδεκτή άποψη δεν είναι πολύ πιο καθησυχαστική: έχουμε λιγότερα από οκτώ χρόνια προθεσμία για να αρχίσουμε να μειώνουμε σημαντικά το διοξείδιο του άνθρακα και τα άλλα αέρια του θερμοκηπίου, οκτώ χρόνια για να περάσουμε από την αυτοαναφορικότητα του Μπέρκλεϊ στον πραγματισμό του Τζόνσον. Οπως είπε ο Τζον Σελνχούμπερ, ένας από τους κορυφαίους κλιματολόγους της Ευρώπης και επιστημονικός σύμβουλος της Αγκελα Μέρκελ, «αυτό που απαιτείται είναι μια βιομηχανική επανάσταση για τη βιωσιμότητα, που να αρχίσει τώρα».
Αυτό είναι εφικτό μόνο στο επίπεδο διεθνούς συνεργασίας – πολύ πιο δύσκολη να επιτευχθεί απ’ οποιαδήποτε τεχνολογική πρόοδο. Υπάρχει ένα ραντεβού του χρόνου στην Κοπεγχάγη, στα τέλη Νοεμβρίου, για το οποίο προετοιμάζεται όλος ο κόσμος των ειδικών για το περιβάλλον και που θεωρείται από πολλούς η τελευταία μας ελπίδα να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα προτού μας ξεφύγει εντελώς. Θα είναι η διάδοχος του Κιότο, ίσως η σπουδαιότερη διεθνής συνάντηση κορυφής που έχει συγκαλεστεί ποτέ. Αν δεν καταλήξει σε πρακτικά, ριζοσπαστικά μέτρα, η μάχη για τον έλεγχο του μέλλοντός μας πιθανότατα θα έχει χαθεί. Ολες οι χώρες του κόσμου θα αντιπροσωπεύονται. Η γενική αίσθηση είναι ότι δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να αποτύχει αυτή η συνδιάσκεψη. Και δεν μπορεί να επιτύχει χωρίς την ηγεσία των ΗΠΑ. Υπάρχουν φόβοι ότι ο Ομπάμα θα κινηθεί πολύ επιφυλακτικά για πολιτικούς λόγους, και αυτό θα είναι τραγικό λάθος.
Φαντασία και πραγματικότητα
Οι μηχανισμοί του εξωπραγματικού, του καπνού και των καθρεφτών ίσως πρέπει να έρθουν σε βοήθεια του υπερθερμασμένου πραγματικού μας κόσμου. Ο Ομπάμα μπορεί να καταφέρει να στρέψει τον κόσμο προς ένα πιο οικολογικό μέλλον επειδή απλώς ο κόσμος πιστεύει ότι έχει αυτή τη δυνατότητα. Οι επιστήμονες, που το σήμα κατατεθέν τους είναι ο σκεπτικισμός, και οι μπλαζέ διπλωμάτες, μαζί με εκατομμύρια σ’ όλο τον κόσμο, τού αποδίδουν δυνάμεις σχεδόν εξωπραγματικές. Εχει επενδυθεί σ’ αυτόν περισσότερος συμβολισμός –ανανέωσης ή ορθολογισμού– απ’ όσο μπορεί να αντέξει η λυγερή του φιγούρα. Αυτή η αύρα θα είναι η δύναμή του, όμως, όπως η καλή τύχη, θα είναι σύντομη σαν το ανοιξιάτικο χιόνι. Πρέπει να κινηθεί με αποφασιστικότητα.
Υπήρξαν μερικοί που είπαν στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας ότι ο Ομπάμα έβγαζε ωραίους λόγους, κενούς περιεχομένου, ότι ήταν, όπως λένε στο Τέξας, όλο καπέλο και χωρίς αγελάδες. Πρέπει να αντιμετωπίσει τους επικριτές του και να ξεκινήσει τη συστηματική, πρακτική προετοιμασία για την Κοπεγχάγη. Μόνο έτσι θα τους διαψεύσει!
Ιnfo -Ανάμεσα στα βιβλία του Ιαν Μακ Γιούαν που έχουν κυκλοφορήσει στα ελληνικά περιλαμβάνονται τα «Αμστερνταμ», «Σάββατο», «Μαύρα σκυλιά», «Εξιλέωση», «Ο αθώος», «Εμμονη αγάπη», «Στην ακτή».
No comments:
Post a Comment