Του Βασίλη ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ, Η Αυγή, 21/12/2008
Ο Ιρλανδικής καταγωγής κριτικός Τέρι Ήγκλετον συνεχίζει να δίνει ένα αξιόλογο έργο μεγάλης ποικιλίας και παγκόσμιας εμβέλειας, που διερευνά από πολλές σκοπιές τα διλήμματα της αριστερής σκέψης εδώ και μισό σχεδόν αιώνα. Αξίζει όμως να προσεχθεί και ως παράδειγμα σύγχρονου στοχαστή, που ξεκινά από κάποιο γεωγραφικό, πολιτιστικό, θρησκευτικό ή άλλο περιθώριο, για να παίξει τελικά επιφανή ρόλο σε κέντρα της Δυτικής έρευνας και διανόησης. Από την εποχή του Φραντς Φανόν από τη Μαρτινίκα και του Σ. Λ. Ρ. Τζαίημς από το Τρινιντάντ, ώς τον Παλαιστίνιο Έντουαρντ Σαΐντ, τον Τζαμαϊκανό Στούαρτ Χώλ, την Αλγερινή Ελέν Σιξού, τον Σλοβένιο Σλαβόι Ζίζεκ, την Κινέζα Ραίυ Τσάου και τον Ινδό Χόμι Μπάμπα, μπορούμε να διατρέξουμε μια σειρά στοχαστών όπως ο Ήγκλετον, που ξεκίνησαν από ελάσσονες χώρες και εθνικότητες για να γίνουν μείζονες αστέρες στο κριτικό στερέωμα.
Οι συνθήκες που παράγουν τέτοιους κριτικούς συνήθως απηχούν ένα πολιτιστικό περιθώριο και μια μεταποικιοκρατική κοινωνία. Οι άνθρωποι αυτοί βγαίνουν από τις παρυφές της Ευρώπης και τις πρώην αποικίες της. Είναι εξοικειωμένοι με αυτοκρατορικά καθεστώτα, πολύγλωσσες επικοινωνίες και εθνοτικές μείξεις. Αντιλαμβάνονται την κουλτούρα ως ανοιχτό και ανταγωνιστικό πεδίο, όπου επιζητούν να διεκδικήσουν τα δικαιώματα της μειονοτικής τους ταυτότητας. Θεωρούν εαυτούς πολίτες του κόσμου που απευθύνονται σε ένα οικουμενικό καλλιεργημένο κοινό. Τέλος, διαθέτουν μια εντυπωσιακή γκάμα γνώσης κι ενημέρωσης: ένας Ήγκλετον γνωρίζει άριστα τις επίμαχες συζητήσεις των ημερών μας και μπορεί να συμβάλλει σε αυτές με μεγάλη άνεση και σύνεση.
Η διασπορική διάσταση αυτών των κριτικών θυμίζει τις αντίστοιχες τροχιές Ελλήνων στοχαστών, όπως του Γρηγόρη Βλαστού προς Αμερική, του Θρασύβουλου Γεωργιάδη προς Γερμανία και του Κορνήλιου Καστοριάδη προς Γαλλία. Αλλά δεν χρειάζεται να ζει κανείς μακριά από την πατρίδα του για να αναπτύξει μια ρηξικέλευθη προσέγγιση στα πολιτιστικά και να προσφέρει μια κεντρική άποψη από μια έκκεντρη θέση. Ας πάρουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Την επαύριο των πρόσφατων αμερικανικών εκλογών, τοποθετήθηκαν επί του θέματος στα παγκόσμια ΜΜΕ ο Γερμανός Χάμπερμας, ο Γάλλος Μπαντιού, ο Σλοβένιος Ζίζεκ και η Αμερικανίδα Μπάτλερ. Γιατί δεν είδαμε στα ίδια ΜΜΕ την τοποθέτηση ενός Έλληνα στοχαστή; Σίγουρα όχι επειδή δεν υπάρχουν στοχαστές και τοποθετήσεις. Τότε, γιατί απουσιάζει η ελληνική εκπροσώπηση από όλες τις μείζονες κριτικές συζητήσεις; Και πώς θα μπορέσει ένας Ήγκλετον να πληροφορηθεί τις θέσεις Ελλήνων συναδέλφων του σε κάποιο επίμαχο θέμα; Η απλούστατη και ταυτόχρονα περίπλοκη απάντηση είναι πως ο ελληνικός φιλολογικός προβληματισμός δεν ενδιαφέρεται για τέτοια πράγματα. Αρκείται σε αυτά που έχει κι αυτά που κάνει. Έτσι, κανείς εκτός Ελλάδος δεν επιζητεί να ακούσει μια ελληνική γνώμη (ούτε καν το Φιλολογικό Παράρτημα των Τάιμς για τα βιβλία της χρονιάς!) ενώ αντίθετα όλοι προσπαθούν να συμπεριλάβουν τον Ιρλανδό, τον Πολωνό, τον Πακιστανό, τον Νιγηριανό, τον Μεξικανό, και τώρα τον Τούρκο διανοούμενο.
Πολλές φορές στη διάρκεια του εικοστού αιώνα, περιθωριακές ομάδες, σε δυναμικό διάλογο με μητροπολιτικά κέντρα, ανέπτυξαν μείζονες θεωρίες λογοτεχνικής ερμηνείας και κριτικής, με διεθνή απήχηση. Μόνο στην Ευρώπη, μπορούμε να θυμηθούμε τη σημειωτική ομάδα του Ταρτού, τον φορμαλιστικό κύκλο του Λένινγκραντ και τον Μαρξιστικό της Βουδαπέστης, τη σχολή πρόσληψης της Κωνστάντσας, την Πράξη του Βελιγραδίου και τις πολιτισμικές σπουδές του Μπέρμιγχαμ. Τέτοιο μόρφωμα κριτικής σκέψης δεν έχει προκύψει στην Ελλάδα, όχι επειδή δεν υπάρχουν οι συνθήκες (κάθε άλλο μάλιστα!) αλλά επειδή δεν υφίστανται οι επιστημολογικές και επιστημονικές προϋποθέσεις.
Η πρόσφατη επίσκεψη Ήγκλετον, ο οποίος μόλις έγινε επισκέπτης καθηγητής σε Ιρλανδικό πανεπιστήμιο, υποδεικνύει πως μια σύγκριση των Νεοελληνικών με τις Ιρλανδικές σπουδές, που παρουσιάζουν εντυπωσιακή άνθηση τα τελευταία χρόνια, θα απέβαινε διαφωτιστική. Δεν θα γίνει όμως τέτοια ή παρόμοιες συγκρίσεις αν η ελληνική πλευρά δεν βλέπει το λόγο, κι έτσι δεν θα υπάρξει ένας Έλληνας Ήγκλετον της κριτικής να κληθεί για διαλέξεις στη Βρετανία ή την Ιρλανδία. (Και τι πειράζει, θα μου πείτε; Άλλωστε εμείς έχουμε τόσους καλύτερους...).
- Ο Βασίλης Λαμπρόπουλος κατέχει την Νεοελληνική Έδρα Κ. Π. Καβάφη στα Τμήματα Κλασικής και Συγκριτικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν
No comments:
Post a Comment