Κόντρα στην παγίδα του μεταμοντέρνου

Κι αυτά...

• Κάποτε ο Μίλαν Κούντερα, πρόσφατα πολιτογραφημένος Παριζιάνος, ανέφερε δημοσίως τον Ανατόλ Φρανς. Αμέσως ο Σιοράν τού ψιθύρισε: «Μην αναφέρετε ξανά το όνομά του, διαφορετικά όλοι θα σας κοροϊδεύουν»... Δεν επιλέγει τυχαία το περιστατικό το «Νουβέλ Ομπσερβατέρ» για να αναγγείλει την κυκλοφορία (26 Μαρτίου) του νέου βιβλίου του. Δοκίμιο το «Une rencontre» («Μια συνάντηση») συστεγάζει τους Ανατόλ Φρανς, Σελίν, Μπέικον, Μπετόβεν, Φιλιπ Ροθ, Ξενάκη, Εμέ Σεζέρ, Φελίνι, Μαλαπάρτε. Ο Τσέχος διανοητής φτιάχνει το προσωπικό του «Πάνθεον» επιχειρώντας, ως «απόστολος του Μοντερνισμού», όπως τον βαφτίζει η «Μοντ», να αποκαταστήσει τη μνήμη τους.

• Η περίπτωση του Ανατόλ Φρανς είναι η χαρακτηριστικότερη, καθώς οι σουρεαλιστές τον ταύτισαν με τον πιο «μουχλιασμένο» ακαδημαϊσμό. Και όμως, «νεαρός», ομολογεί ο Κούντερα, «καθώς προσπαθούσα να προσανατολιστώ σε έναν κόσμο έτοιμο να κατρακυλήσει στο χάος μιας δικτατορίας, το μόνο βιβλίο που ήταν ικανό να μου πει κάτι σαφές γι' αυτό ήταν το "Οι θεοί διψούν"». Γιατί ανακούφιζε τον νεαρό της σταλινικής Πράγας του 1950 ένα μυθιστόρημα για το Παρίσι του 1793; Διότι ο Φρανς δεν αρκείται να περιγράψει ως τέρας τον Εβαρίστ Γκαμελέν, ζωγράφο που γίνεται αφοσιωμένο μέλος του Επαναστατικού Δικαστηρίου. Εξασκεί σ' αυτόν το υπόγειο χιούμορ του παρουσιάζοντάς τον, σε αντιδιαστολή με τον έτερο ήρωα πρώην αριστοκράτη Μπροτό, που αρνείται να πιστέψει σε οτιδήποτε, ως κάποιον ανίκανο να πάρει αποστάσεις από τον εαυτό του. Ο Γκαμελέν εκπροσωπεί ό,τι ο συγγραφέας του «Αστείου» ονομάζει «Έρημος της σοβαρότητας».

• Ο Κούντερα θυμάται όταν ρώτησε έναν φίλο του αν γνωρίζει «έναν επιζώντα από τη Βαρσοβία». «Οχι, κανέναν». Ούτε καν την καντάτα, μουσικό μνημείο του Σένμπεργκ, στο Ολοκαύτωμα. «Αγωνιζόμαστε για να μην ξεχάσουμε τους δολοφόνους. Αλλά τον Σένμπεργκ τον ξεχάσαμε» διαπιστώνει ο Κούντερα. Εμμένει στο '60, όταν οι μοντερνιστές υπέστησαν τα πάνδεινα από «την ολιγαρχία των "μεταμοντέρνων"» και καταδικάστηκαν σε συνωμοσίες σιωπής. «Η λήθη κατέβαλε τη μεγάλη διορατική τριλογία του Χέρμαν Μπροχ "Οι υπνοβάτες". Ανάλογη ποινή εφαρμόστηκε με διάφορες προφάσεις στους Ελιοτ, Σιοράν, Μπρεχτ, Μπέργκμαν, Γκριν».

• Ο Κούντερα επικαλείται και το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Τερεζίν, το μόνο στο οποίο οι ναζί επέτρεψαν την επίσκεψη του Ερυθρού Σταυρού. Οι κρατούμενοι γνώριζαν τη μοίρα τους, αλλά εκμεταλλεύονταν τα ελάχιστα προνόμιά τους για να οργανώνουν καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Η τέχνη αντιπροσώπευε «το ξεδίπλωμα μιας βεντάλιας συναισθημάτων και σκέψεων, ώστε η ζωή να μην περιορίζεται στη διάσταση του τρόμου». Το ίδιο μαγικό «ξεδίπλωμα» εντοπίζει ο Κούντερα στις συνθέσεις του Γιάνατσεκ, στη ζωγραφική του Μπέικον ή στην εσωτερική ζωή του ήρωα του Ροθ στον «Καθηγητή του πόθου»... Σ' αυτούς αλλά και στα μυθιστορήματα του Κούντερα, επισημαίνει το «Νουβέλ Ομπσερβατέρ», συνειδητοποιούμε «τον παράδοξο κίνδυνο, αν επιτρέψουμε στη μνήμη του κακού να προπορευτεί της καλλιτεχνικής μνήμης, να απολέσουμε την ευαίσθητη ευφυΐα του κακού».

• Επιμέλεια: ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 23/03/2009