Τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας 2009

• Ηταν μια βραδιά όπου επικράτησαν οι Αλεξανδρινοί. Η απονομή των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων, που έγινε χθες στην αίθουσα Παρνασσός, παρόντος του υπουργού Πολιτισμού κ. Αντώνη Σαμαρά, είχε την εξής ιδιαιτερότητα: πολλές αναφορές στην γενέτειρα του Καβάφη. Το επισήμανε η βραβευθείσα αλεξανδρινή Σοφία Γιαλουράκη, που τιμήθηκε για το Βιβλίο Γνώσεων για παιδιά «Τα πορτραίτα του Φαγιούμ και η μυστηριώδης μις Τζούλια». Τα Φαγιούμ της μοιράστηκαν το βραβείο με τη βιογραφία της Πηνελόπης Δέλτα, της Νένας Κοκκινάκη. Η Δέλτα γεννήθηκε στη χώρα των Φαγιούμ, στην Αλεξάνδρεια. Την απονομή έκανε ο υπουργός κ. Αντώνης Σαμαράς, δισέγγονος της Δέλτα.

• Υπάρχουν κι άλλα βιογραφικά τεκμήρια. Γεννήθηκαν στην Αλεξάνδρεια τόσο ο Γιώργος Λεονάρδος, που πήρε το βραβείο μυθιστορήματος, όσο και η Ευγενία Φακίνου, που πήρε το βραβείο διηγήματος. Στην περίπτωση που ο Λεονάρδος αποτύγχανε, υπήρχε αναπληρωτής στην μικρή λίστα υποψηφίων. Ο Δημήτρης Στεφανάκης με το μυθιστόρημά του «Μέρες Αλεξάνδρειας». Ο Στεφανάκης ήταν ένας από τους ελάχιστους συγγραφείς που παραβρέθηκαν στην τελετή. Δεν συνηθίζεται οι λογοτέχνες να τιμούν ομοτέχνους. Παραβρέθηκαν οι: Δημήτρης Νόλλας, ο Χριστόφορος Μηλιώνης, η Ιωάννα Μπουραζοπούλου, ο Γιώργο Βέη, ο Γιάννης Καλπούζος. Ο Μιχάλης Φακίνος και η Μαρία Φακίνου δεν πιάνονται, γιατί παραβρέθηκαν ως συγγενείς της Ευγενίας.

• Η Φακίνου έκανε δήλωση, για την παραδοξότητα του βραβείου της. Έχει γράψει 12 μυθιστορήματα σε 30 χρόνια και τιμήθηκε για το διήγημα. Σχολίασε λοιπόν: «Ζούμε μια παράδοξη εποχή. Οι κινέζοι αγοράζουν αμερικανικά ομόλογα. Ο Καντάφι χαρίζει δυο καμήλες στον Μπερλουσκόνι. Ευσεβείς ιερομόναχοι τζογάρουν στο χρηματιστήριο παραμονές Χριστουγέννων. Κι εγώ, μια κατ εξοχήν μυθιστοριογράφος, παίρνω το πρώτο μου Κρατικό Βραβείο... για διήγημα. Θέλω να ευχαριστήσω θερμά την επιτροπή για αυτή τη βράβευση. Ελπίζω κάποτε να πάρω και για μυθιστόρημα. Αλλά - για να χρησιμοποιήσω τη φράση του Ιπποκράτη- "ο βίος βραχύς, η τέχνη μακρά, ο δε καιρός οξύς"». Τελειώνοντας τη φράση της, γύρισε προς τον Κώστα Γεωργουσόπουλο, ο οποίος τιμήθηκε και το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας και ρώτησε: «Καλά τα λέω δάσκαλε;». «Μια χαρά» απάντησε εκείνος.

Οι βραβευθέντες και οι τίτλοι των βιβλίων τους:

- Βραβείο ποίησης στην Δήμητρα Χριστοδούλου για το έργο της «Λιμός».

- Βραβείο διηγήματος στην Ευγενία Φακίνου για τις «Φιλοδοξίες κήπου».

- Bραβείο μυθιστορήματος στο Γιώργο Λεονάρδο για το έργο του «Ο τελευταίος Παλαιολόγος».

- Bραβείο δοκιμίου-κριτικής στο Βαγγέλη Αθανασόπουλο για «Το ποιητικό τοπίο του 19ου και 20ου αιώνα».

- Bραβείο χρονικού μαρτυρίας στο Βασίλη Τζανακάρη για τη «Δακρυσμένη Μικρασία 1919-1922: Τα χρόνια που συντάραξαν την Ελλάδα».

- Bραβείο μετάφρασης για έργο ελληνικής λογοτεχνίας σε ξένη γλώσσα στο Ντέϊβιντ Κόνολι για τη μετάφραση της ποιητικής ανθολόγησης από το ποιητικό έργο του Ν. Εγγονόπουλου με τίτλο «Ωραίος σαν Έλληνας».

- Βραβείο μετάφρασης για έργο ξένης λογοτεχνίας στην ελληνική γλώσσα στη Μαρία Παπαδήμα για «Το βιβλίο της ανησυχίας» του Μπερνάρντο Σοάρες (Φερνάντο Πεσσόα).

- Βραβείο παιδικού λογοτεχνικού βιβλίου στην Λίτσα Ψαραύτη για το βιβλίο της «Η σπηλιά της γοργόνας» και στο Βασίλη Παπαθεοδώρου για το βιβλίο του «Χνώτα στο τζάμι».

- Βραβείο εικονογράφησης παιδικού βιβλίου στη Μαρία Μπαχά για το βιβλίο του Χρήστου Μπουλώτη «Όταν η πασχαλίτσα συνάντησε Ελέφαντα» και στη Ζωή Κιτοπούλου για το βιβλίο της Αυγής Παπάκου «Μια φορά και εναν καιρό».

- Βραβείο βιβλίου γνώσεων για παιδιά στη Σοφία Γιαλουράκη για «Τα πορτραίτα του Φαγιόν και η μυστηριώδης μις Τζούλια» και στην Νένα Κοκκινάκη για το βιβλίο «Πηνελόπη Δέλτα - η ζωή της σαν παραμύθι».

Ομιλία του υπουργού Πολιτισμού Αντώνη Σαμαρά στην τελετή απονομής Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων 2008 Κυρίες και κύριοι, Όλοι όσοι βρίσκονται κοντά στο χώρο του Πολιτισμού, ζουν τα τελευταία χρόνια μια πολλαπλή αγωνία: Ο γραπτός Λόγος δείχνει να χάνει έδαφος από τα ηλεκτρονικά μέσα. Η βιβλιοφιλία δείχνει να υποχωρεί. Οι κυκλοφορίες των εφημερίδων, το ίδιο. Το διαδίκτυο τείνει να κερδίσει τη μάχη της ενημέρωσης των ενηλίκων. Και τα ηλεκτρονικά παιγνίδια, δείχνουν να κερδίζουν τη μάχη της παιδαγώγησης των ανηλίκων. Γνώμη μου είναι ότι η ανησυχία είναι, ασφαλώς, δικαιολογημένη. Αλλά, την απαισιοδοξία κάποιων δεν τη συμμερίζομαι. Ούτε υποτάσσομαι στη μοιρολατρία… Πράγματι, αν οι φόβοι αυτοί επαληθεύονταν, θα ήταν μια εξαιρετικά ανησυχητική εξέλιξη. Διότι ο γραπτός Λόγος είναι μήτρα Πολιτισμού. Στο γραπτό λόγο γίνεται η βαθύτερη σπουδή της γλώσσας, της έκφρασης, των ιδεών και της γλωσσικής αισθητικής. Εκεί οξύνονται οι έννοιες, εκεί διαμορφώνονται οι δομές που είναι απαραίτητες για να διατυπωθούν οι έννοιες. Εκεί η άρθρωση γίνεται εμβάθυνση και η εμβάθυνση αναδεικνύει αισθητική. Εκεί περιεχόμενο και μορφή Λόγου γίνονται μνημεία και αρχίζει η συσσώρευση γλωσσικού πλούτου και φιλοσοφικής σκέψης. Ο Πολιτισμός προκύπτει διαχρονικά από αυτήν ακριβώς τη δυναμική εξέλιξη. Αποδυνάμωση του γραπτού Λόγου, θα σήμαινε διακοπή αυτής της συσσώρευσης, ακύρωση αυτής της εξέλιξης, σταμάτημα αυτής της δυναμικής. Θα οδηγούσε πιθανότητα σε Πολιτιστικό Μεσαίωνα. Κι αυτό ακριβώς – Πολιτιστικό Μεσαίωνα – προβλέπουν κάποιοι προβάλλοντας τις σύγχρονες ανησυχητικές τάσεις γραμμικά στο μέλλον. Θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι αυτή η πρόβλεψη δεν θα επαληθευθεί. Θα αντιδράσουν οι ίδιοι οι άνθρωποι του Πνεύματος. Θα σταθεί στο πλάι τους η Πολιτεία. Και η ίδια η κοινωνία, κατανοεί αυτή την απειλή και θα βρεθεί συμπαραστάτης στις προσπάθειες όλων μας, φτάνει να ξέρουμε πώς να την κερδίσουμε με το μέρος μας. Αυτό άλλωστε έγινε πολλές φορές ως τώρα: Το πρώτο σύγχρονο Μέσο Μαζικής Επικοινωνίας, που σηματοδότησε την απαρχή της Αναγέννησης και του σύγχρονου επικοινωνιακού Πολιτισμού, προέκυψε με την ανακάλυψη της Τυπογραφίας. Ήταν το τυπωμένο βιβλίο. Όταν εμφανίστηκαν και διαδόθηκαν τα περιοδικά και οι ημερήσιες εφημερίδες - το δεύτερο Μέσο Μαζικής Ενημέρωσης - εκεί στα τέλη του 18ου αιώνα, πολλοί προέβλεψαν ότι θα επισκιαστεί το βιβλίο. Όμως αυτό δεν συνέβη. Το βιβλίο εξελίχθηκε, επιβίωσε και αναπτύχθηκε παράλληλα με τον Τύπο. Όταν εμφανίστηκε το ραδιόφωνο – το τρίτο Μέσο Μαζικής Ενημέρωσης – εκεί στην περίοδο του Μεσοπολέμου, πολλοί πλέον προέβλεπαν τη «δύση» και του βιβλίου και των εφημερίδων. Και πάλι διαψεύστηκαν. Βιβλίο και Τύπος εξελίχθηκαν διαδόθηκαν, επιβίωσαν και αναπτύχθηκαν πλάι στο ραδιόφωνο. Όταν εμφανίστηκε η τηλεόραση – το τέταρτο Μέσο Μαζικής Ενημέρωσης – εκεί στα τέλη της δεκαετία του ’50, πολλοί προέβλεπαν ότι όλα τα προηγούμενα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης θα επισκιάζονταν και θα περιθωριοποιούνταν από την ακτινοβολία της εικόνας. Για μιαν ακόμα φορά διαψεύστηκαν. Βιβλίο, Τύπος και ραδιόφωνο, προσαρμόστηκαν, εξελίχθηκαν, επιβίωσαν και αναπτύχθηκαν ακόμα περισσότερο, διεκδικώντας νέους ρόλους συμπληρωματικούς, αλλά όχι υποδεέστερους της τηλεόρασης. Τώρα που εμφανίζεται το διαδίκτυο – το πέμπτο Μέσο Μαζικής Ενημέρωσης - ξανά εμφανίζονται Κασσανδρικές προβλέψεις για εξαφάνιση όλων των προηγουμένων: του βιβλίου, του Τύπου, του ραδιόφωνου και της τηλεόρασης. Το πιθανότερο είναι ότι και πάλι θα διαψευστούν οι «Κασσάνδρες». Όλα τα προηγούμενα Μέσα θα αναγκαστούν να προσαρμοστούν. Θα εξελιχθούν, θα επιβιώσουν. Και ανάμεσά τους, το βιβλίο έχει μεγαλύτερα περιθώρια όχι απλώς να επιβιώσει, αλλά και να αναπτυχθεί. Εφ’ όσον βέβαια, το ίδιο το βιβλίο προσαρμοστεί, και το βοηθήσουν οι άνθρωποι του Πνεύματος και η Πολιτεία. Συμμερίζομαι, λοιπόν, την ανησυχία όλων σας. Αλλά δεν συμμερίζομαι την απαισιοδοξία κάποιων… Το βιβλίο έχει λόγο ύπαρξης, έχει περιθώρια ανάπτυξης, φτάνει να βρούμε τον τρόπο. Δεν θα χρησιμοποιήσω τη σημερινή ευκαιρία για να εξαγγείλω μια συνολική πολιτική στο χώρο του βιβλίου. Κάτι τέτοιο θα αδικούσε τη σοβαρότητα του προβλήματος. Το μελετάμε και σύντομα, ελπίζω, θα καταλήξουμε σε κάποιες κατευθυντήριες, αφού ακούσουμε με προσοχή τις απόψεις όλων των ενδιαφερομένων αλλά και της κοινωνίας. Για την ώρα, όμως, θα αναφέρω, κάτι που έχω πει και σε άλλες περιπτώσεις και ισχύει απολύτως στο χώρο του βιβλίου: Σημασία δεν έχει μόνο πόσα δίνουμε ως Πολιτεία για την Πολιτική βιβλίου. Σημασία έχει, πώς αξιοποιούνται οι επιδοτήσεις αυτές, πόσο πιάνουν τόπο τα χρήματα των φορολογουμένων. -- Σημασία έχει να καλλιεργήσουμε συστηματικά τη βιβλιοφιλία. Να γίνει το βιβλίο ανάγκη για όλους, όχι πολυτέλεια για λίγους. Να φέρουμε το βιβλίο κοντά στους ανθρώπους – κι αυτό σημαίνει συστηματική ενίσχυση των βιβλιοθηκών, κεντρικών και περιφερειακών, σχολικών και δημοτικών. Σημαίνει ακόμα μεγάλες περιοδικές εκθέσεις βιβλίου στην περιφέρεια, με τους νέους τίτλους κάθε χρονιάς, αλλά και με παλαιότερους τίτλους βιβλίων, που μπορούν να κερδίσουν την προσοχή όλων και αξίζει να μπουν σε κάθε σπίτι. -- Σημαίνει, ακόμα, να ενισχύσουμε τις συνέργειες ανάμεσα στους φορείς του βιβλίου και την Πολιτεία, τους συγγραφείς, τους μεταφραστές, τους εκδότες, την Τοπική Αυτοδιοίκηση, τα Πανεπιστήμια και τα Σχολεία. Όλοι αυτοί πρέπει να εμπλακούν στη μεγάλη στροφή της κοινωνίας προς το βιβλίο. -- Πρέπει, επίσης, να ενθαρρύνουμε το ελληνικό βιβλίο, σύγχρονους δημιουργούς αλλά και νεοέλληνες συγγραφείς που άντεξαν στο χρόνο, να ξεπεράσουν τα όρια της γεωγραφίας και της γλώσσας και να σταδιοδρομήσουν εκτός Ελλάδος. Πολλοί το αξίζουν. Κι αυτή την ευκαιρία πρέπει να τους τη δώσουμε, ενισχύοντας και ενθαρρύνοντας τις μεταφράσεις ελλήνων συγγραφέων στο εξωτερικό. Ήδη γίνεται αυτό. Αλλά πρέπει να γίνει πολύ πιο οργανωμένα και πιο συστηματικά, με μακροχρόνιο στρατηγικό ορίζοντα από την πλευρά της Πολιτείας. -- Πρέπει, ακόμα, να ενθαρρύνουμε την πρόσβαση του ελληνικού κοινού στο ξένο βιβλίο, πρόσφατο και παλαιότερο. Δηλαδή στις μεταφράσεις ξενόγλωσσου βιβλίου στα ελληνικά. Κι αυτό ήδη συμβαίνει, αλλά χρειάζεται κι άλλη ενθάρρυνση. Και φτάνουμε στο θεσμό των Κρατικών βραβείων. Ο οποίος έχει εξελιχθεί επί μια 50ετία κι έχει να δείξει σημαντικά επιτεύγματα. Ορισμένα πολύ σοβαρά βήματα έγιναν τα τελευταία χρόνια. Και ασφαλώς υπάρχουν περιθώρια περαιτέρω αναβάθμισης του θεσμού. Να τον κάνουμε πιο αντιπροσωπευτικό και λιγότερο γραφειοκρατικό. Να ενισχύσουμε ακόμα περισσότερο αυτούς που κάνουν το δύσκολο έργο της επιλογής, να διασφαλίσουμε την αξιοκρατία, να κινητροδοτήσουμε τις συμμετοχές όλο και περισσότερων, να ξεπεράσουμε ίχνη μιας καχυποψίας που μας κληροδότησε το παρελθόν. Να σπάσουμε τις ακαμψίες της γραφειοκρατίας. Στο σημείο αυτό θέλω να πω ότι φέτος δίνουμε μια ειδική τιμητική διάκριση σε συγγραφέα, του οποίου το έργο κρίθηκε απ’ όλους άξιο για βράβευση, αλλά κάποια τυπικά κωλύματα γραφειοκρατίας δεν επέτρεπαν στην Επιτροπή να τον βραβεύσει. Στόχος μου είναι να μη βρεθούμε ποτέ ξανά στην ανάγκη να δώσουμε «ειδικό βραβείο». Στόχος μου είναι οι διαδικασίες βράβευσης να μας επιτρέπουν, στο εξής, να βραβεύουμε κανονικά όσους το αξίζουν… Πρέπει, τέλος, να αντιμετωπίσουμε όλα τα άλλα Μέσα Ενημέρωσης – τον Τύπο, το Ραδιόφωνο, την Τηλεόραση, αλλά και το διαδίκτυο - όχι ανταγωνιστικά προς το βιβλίο αλλά συμπληρωματικά προς το μεγάλο μας στόχο, τη διάδοση της βιβλιοφιλίας. Όπως έγινε τόσες φορές στο παρελθόν, όταν το βιβλίο, όχι μόνο δεν εξαφανίστηκε αλλά διαδόθηκε ακόμα περισσότερο με την εμφάνιση κάθε νέου Επικοινωνιακού μέσου, διότι προσαρμόστηκε το ίδιο στο επικοινωνιακό περιβάλλον. Αλλά και διότι έμαθε να συνεργάζεται με τα υπόλοιπα, αντί να τα ανταγωνίζεται. Κι απ’ αυτή την άποψη, η εκμετάλλευση των δυνατοτήτων του Ίντερνετ, με τη δημιουργία ηλεκτρονικών αρχείων, και αντίστοιχων κόμβων στο διαδίκτυο- προσπάθεια που ήδη έχει αρχίσει και προχωρά καλά - είναι μια πρωτοβουλία εξαιρετική. Που πρέπει να την πάμε πολλά βήματα ακόμα μπροστά. Το ίδιο ισχύει και με τη δικτύωση των βιβλιοθηκών πανελλαδικά. Γι’ αυτά, όμως, θα μας δοθεί η ευκαιρία να μιλήσουμε πιο λεπτομερειακά σε άλλη περίσταση, ελπίζω σύντομα. Για την ώρα, θυμίζω ότι οι μεγάλοι πρωταγωνιστές του βιβλίου είναι οι ίδιοι οι συγγραφείς. Αυτοί που τιμούμε σήμερα, για το 2008. Αν ο Πολιτισμός είναι ένας συνεχής αγώνας κατά της βαρβαρότητας και της λήθης, κατά της ευτέλειας και της ρηχότητας, κατά της χυδαιότητας και την ευήθειας, τότε το βιβλίο είναι ίσως το πιο κρίσιμο μέτωπο αυτού του αγώνα. Και οι συγγραφείς κρατάνε τις πιο νευραλγικές «Θερμοπύλες». Σήμερα ήλθα να σας εκφράσω την αισιοδοξία μου ότι τον Πόλεμο αυτό θα τον κερδίσουμε. Να ευχαριστήσω ακόμα και τη Διεύθυνση Γραμμάτων του Σύγχρονου Πολιτισμού του Υπουργείου μας, και τις συνεχείς, άοκνες και φιλότιμες προσπάθειες που κάνουν να γίνει αυτός ο - ιστορικός πλέον - θεσμός των Κρατικών Βραβείων πιο αντιπροσωπευτικός, πιο διαφανής, πιο αξιοκρατικός. Ένα μεγάλο ευχαριστώ και σ’ αυτούς. Ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους σας. Με τέτοιους δημιουργούς στο χώρο του Πολιτισμού, με τέτοιους συνεργάτες στο Υπουργείο Πολιτισμού, έχουμε κάθε λόγο να αισιοδοξούμε. Όχι, οι χειρότεροι φόβοι δεν θα πραγματοποιηθούν… Kαι οι «βάρβαροι», όπως θα έλεγε ο Καβάφης, δεν θα περάσουν. Σας ευχαριστώ πολύ.