Ο Ρεμπό στην Αιθιοπία

Οι περιπέτειες του Γάλλου ποιητή μέσα από την επιστολογραφία του

Του Γιώργου Βέη, Η Καθημερινή, Tρίτη, 2 Σεπτεμβρίου 2008

Arthur Rimbaud: «Γράμματα από το Χαράρ». Μετάφραση: Απόστολος Καρούλιας. Εκδόσεις «Αγρα», 2007, σελ. 141.

Είναι ομολογουμένως ένα ουσιαστικό βοήθημα για την απώτερη κατανόηση του ψυχισμού του δημιουργού των «Εκλάμψεων», (ιδέτε την πρόσφατη, υποδειγματική μετάφρασή τους από τον Στρατή Πασχάλη, στις εκδόσεις «Γαβριηλίδη»), εμπλουτισμένο από τη λειτουργική εισαγωγή των Dominique και Nadine Petitfaux και το κατατοπιστικότατο επίμετρο του Jérôme Vérain. Οι επιστολές αυτές, στην πλειονότητά τους απεγνωσμένες, μεταφρασμένες στη γλώσσα μας με επαγγελματική συνέπεια, αποδίδουν περιληπτικά το υλικό ενός μείζονος βιβλίου παθών, το οποίο δεν γράφτηκε ποτέ. Η κόλαση σε μια νέα, προσωποπαγή εκδοχή: το πολύγλωσσο, ενίοτε εφιαλτικό αιθιοπικό τοπίο ως αναγκαστική λύση βίου, οι αμφιλεγόμενες οικονομικές συναλλαγές του Arthur Rimbaud είτε με Μουσουλμάνους είτε με Κόπτες αρχηγούς κρατών, η προϊούσα σύφιλη, οι περιπετειώδεις πωλήσεις όπλων σε φανατικούς πολεμάρχους των ερήμων, η οριστική αντικατάσταση της λογοτεχνίας από ετερόκλητες εμπορικές πράξεις, η διαπίστωση ότι το Παρίσι και όχι μόνον ήταν η μοιραία ουτοπία, η θλιβερή αναπηρία από τις επιπλοκές που προκάλεσε ένας όγκος στο δεξιό γόνατο, η οριακή δυσκολία της ύπαρξης να αντιληφθεί σε βάθος τόσο τον κόσμο, όσο και την ίδια την υπόστασή της – όλα καταγράφονται εδώ με ιδιάζουσα ειλικρίνεια.

Οιονεί επιτύμβια, πάντως καίρια και βασανιστικά τεκμήρια βίου, τα γράμματα αυτά πιστοποιούν από μια άλλη οπτική γωνία το ακατάβλητο σθένος ενός ανθρώπου, ο οποίος έσπευσε από τα πρώτα κιόλας χρόνια της εφηβείας του να αμφισβητήσει τα θέσφατα της γενέθλιας, ασφυκτικής Σαρλεβίλ των Αρδεννών, για να δοκιμάσει να ακυρώσει στη συνέχεια τα συμβατικά όρια του μέγα - κόσμου. Η διπλή ύβρις τιμωρήθηκε δεόντως: ο τολμητίας σύρθηκε στη Σαρλεβίλ για να ενταφιαστεί εκεί. Η πόλις που τόσο τον απωθούσε, κλήθηκε τον Νοέμβριο του 1891 να τον στεγάσει ανεκκλήτως. Ο κύκλος κλείνει μέσα σε οιμωγές και παρακρούσεις.

Δίπλα στις απεγνωσμένες παραγγελίες του απρόβλεπτου ποιητή για την άμεση αποστολή από τη Γαλλία στο Χαράρ της Αιθιοπίας διαφόρων αντικειμένων, στα οποία συμπεριελάμβανε, μεταξύ άλλων, γραφόμενα, βαρόμετρα, εξάντες, πυξίδες, λεξικά αραβικών, αλλά και της διαλέκτου αμπάρα, τηλεσκόπια, συνοπτικές μεθόδους μεταλλουργίας, εγχειρίδια υδραυλικής και αντίτυπα του Κορανίου στα γαλλικά, παρατίθενται η μια μετά την άλλη οι σπουδαιότερες φάσεις της πεισματικής παραμονής του Rimbaud στο διακεκαυμένο Κέρας της Αφρικής.

Πρόκειται για τον ύστατο προορισμό του, εκεί ακριβώς όπου φαντασιώθηκε τη γέννηση του γιου του, μετά τις άγονες, διαδοχικές προσπάθειές του να ενσωματωθεί δημιουργικά στη ζωή της Αγγλίας, της Γερμανίας, της Ινδονησίας, της Σουηδίας, της Νορβηγίας και της Κύπρου. Προφανώς, η απόκτηση κέρδους στο Χαράρ ήταν η πλέον πρόσφορη. Γι’ αυτό και ήταν προς τα εκεί διαρκώς στραμμένο το ενδιαφέρον του ποιητή τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του. Βεβαίως, οι κύκλοι των φιλολογικών εχθρών του τον κατηγόρησαν ότι προωθούσε με τον τρόπο του το οργανωμένο λαθρεμπόριο της περιοχής, σε μακροχρόνια μάλιστα βάση, σε καθεστώς πλήρους ατιμωρησίας, έχοντας ήδη υπερκεράσει προ πολλού κάθε ηθικό φραγμό. Ούτε από τα προαναφερόμενα γράμματα, ούτε από άλλες αντικειμενικότερες πηγές μπόρεσε έως σήμερα να στηριχτεί βασίμως η αήθης αυτή κατηγορία.

Κατά τα άλλα, γνωρίζουμε ότι οι δυσκολίες προσαρμογής των επήλυδων, οι παραγωγικές ή απέλπιδες περιηγήσεις τους ανά τον κόσμο, οι αναπόφευκτες μακροχρόνιες ή περιορισμένης διάρκειας εγκαταστάσεις τους σε καταναγκαστικά πάντως τοπία, τα σύνδρομα της προσωρινής ή τελεσίδικης απόρριψης και οι μικρές ή μεγάλες νίκες στο κύριο σώμα ή στο περιθώριο της επιθετικής συνήθως καθημερινότητας, τις οποίες βιώνουν οι φερτοί σε διαχρονική κλίμακα, συναποτελούν πρωτογενή υλικά της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Σε τέσσερις λέξεις φρονώ ότι αποτυπώνεται επαρκώς το συναφές άγος: «Denn Bleiden ist nirgends» Ο εν λόγω αφορισμός απαντά στο «Πρώτο Ελεγείο του Ντουίνο» του γεννημένου στην Πράγα, ακαταπόνητου νομάδα Reiner Maria Rilke (1875 - 1926) και πρόχειρα πάει να πει «δεν υπάρχει τόπος για να ζεις». Σε μία από τις πρώτες θέσεις των μαρτυριών αυτού του είδους κατατάσσονται ασφαλώς και τα όσα αποτυπώνονται στις αιμάσσουσες επιστολές του αμετανόητου πολυ-μέτοικου Arthur Rimbaud.