Ονορέ ντε Μπαλζάκ, Σαραζίν και Το άγνωστο αριστούργημα

Το πάθος για την τέχνη ή τη ζωή

Της Χρυσας Σπυροπουλου, Η Καθημερινή, 09/09/2008

Ονορέ ντε Μπαλζάκ, Σαραζίν και Το άγνωστο αριστούργημα, διηγήματα, μετ. Διαπανεπιστημιακό Πρόγραμμα Μετάφρασης του Παν. Αθηνών, επιμέλεια Μαρία Παπαδήμα, Υψιλον 2007

Ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ (Τουρ 1799-Παρίσι 1850), αν και δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις, είναι ένας από τους σπουδαιότερους τεχνίτες της γραφής, πολυγραφότατος μυθιστοριογράφος και διηγηματογράφος. Τα έργα του συγκεντρώθηκαν πρώτα σε δώδεκα τόμους, που λίγο αργότερα έφτασαν τους δεκαεπτά και εν τέλει έγιναν εικοσιτέσσερις, κάτω από τον τίτλο Η Ανθρώπινη Κωμωδία (La Comedie Ηumaine), τίτλος που φέρει στο νου τη Θεία Κωμωδία του Δάντη. Ο Μπαλζάκ στα έργα του ανασυνθέτει γεγονότα και καταστάσεις της πραγματικότητας, ενώ οι χαρακτήρες του αντανακλούν τύπους καθημερινούς, απλούς και ταπεινούς. Η λεπτολόγος περιγραφή που χρησιμοποιεί, αναβιώνει σκηνές από τη ζωή των αστών και η παρατηρητικότητά του αναδεικνύει λεπτομέρειες, οι οποίες προσθέτουν χρώμα στην πλοκή και τους ολοκληρωμένους χαρακτήρες.

Ο συγγραφέας διεισδύει στον εσωτερικό κόσμο των ηρώων του και με σαφήνεια τούς συνδέει με τον χώρο στον οποίο μεγάλωσαν. Κάθε τι που έχει σχέση μ’ αυτούς –τόποι, αρχιτεκτονική των πόλεων, διακόσμηση των σπιτιών, ενδυμασίες– αναφέρεται και συμβάλλει στο στήσιμο των αφηγημάτων του. Το μυθιστόρημά του, το «μυθιστόρημα ζωής», όπως χαρακτηρίζεται, στηρίζεται στην περιγραφή, την ανάλυση των χαρακτήρων και την πλοκή των ιστοριών, οι οποίες παρουσιάζουν λογική αλληλουχία και συνέπεια. Ωστόσο, ο ρεαλισμός στο έργο του Μπαλζάκ ξεπερνά τα όρια του συγκεκριμένου και ενίοτε δημιουργεί καταστάσεις υπερβολικές και ανθρώπινους τύπους με υπεράνθρωπα χαρακτηριστικά. Ετσι, η άποψη του Μπωντλαίρ ότι στα μυθιστορήματα του Μπαλζάκ ακόμα και οι θυρωροί είναι ευφυείς, αποδίδει το μέτρο του ρεαλιστικού στοιχείου στο πολυσχιδές έργο του μεγάλου συγγραφέα.

Τα δύο διηγήματα, Σαραζίν και Το άγνωστο αριστούργημα, είναι ιστορίες, οι οποίες διερευνούν τη σχέση του καλλιτέχνη με το έργο του, τον έρωτα και τον θάνατο. Οι αριστοτεχνικά δουλεμένες περιγραφές των εξωτερικών χώρων υποστηρίζουν την ανέλιξη των πιο σκοτεινών και απρόβλεπτων συναισθημάτων. Στο πρώτο διήγημα, μια αινιγματική γυναίκα, που μπορεί όμως να είναι και άντρας, εξαπατά τον ήρωα και τον οδηγεί στον θάνατο. Το πάθος του καλλιτέχνη για το έργο του, αλλά και για μια «εικόνα» που σχηματίζει για τον άλλο, από τον οποίο εξαρτάται παθολογικά, αποδίδεται με αλληγορικό τρόπο, στο ύφος των έργων του Χόφμαν, του Ζεράρ ντε Νερβάλ και του Θεόφιλου Γκωτιέ, εκπροσώπων του φανταστικού είδους.

Στο δεύτερο διήγημα, ο έρωτας αναμετριέται με την καλλιτεχνική ιδιοφυΐα, η οποία αγγίζει τα όρια της τρέλας και της αυτοκαταστροφής. Η πλήρης αφοσίωση των καλλιτεχνών στο έργο τους, η εμμονή για την τελειότητα και το απόλυτο, αποδεικνύονται αδυναμίες, οι οποίες οδηγούν τα άτομα που έχουν τέτοιου είδους διλήμματα με μαθηματική ακρίβεια στον όλεθρο. Οταν θα συνειδητοποιηθεί από τους ήρωες η πλάνη και το μάταιο των προσπαθειών να αποκτηθεί η απόλυτη καλλιτεχνική ομορφιά, θα είναι πολύ αργά. Το «τίποτα», το «κενό» και το «τέλος» σφραγίζουν αμετάκλητα τις οριακές καταστάσεις και τις αμφιθυμίες εκείνων που θέλησαν να δημιουργήσουν το τέλειο.

Η εισαγωγή της κ. Μαρίας Παπαδήμα είναι συγκροτημένη και διαφωτιστική.