Οι δημιουργικές «συνομιλίες» του Αλέξη Σταμάτη

«Βίλα Κομπρέ»

Σε απάντηση χθεσινού σχολίου μας που αφορούσε το -δημοσιευμένο στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού «Διαβάζω»- κριτικό σημείωμα του Κώστα Κατσουλάρη (ο οποίος, με αφορμή το μυθιστόρημα «Βίλα Κομπρέ» του Αλέξη Σταμάτη, αναρωτιόταν αν υπάρχουν όρια στη χρήση ξένων κειμένων στο όνομα της διακειμενικότητας), ο κ. Σταμάτης επισημαίνει τα εξής:

«Εδώ και μήνες, έχω δηλώσει ρητά σε συνεντεύξεις και σε κείμενά μου πως ένα από τα θέματα που με αφορούν στη "Βίλα Κομπρέ" είναι η δημιουργική συνομιλία με τον "Αμλετ", τις "Μεγάλες Προσδοκίες" και την "Καρδιά του σκότους" του Κόνραντ. Οι αναφορές είναι φυσικά πάμφωτες και εκούσιες και δηλώνονται με "κλειδιά" εγκατεσπαρμένα στην αφήγηση. Σε ένα σημείο, σε ένα βιβλίο 86.000 λέξεων, υπάρχει και μια μικρή αναφορά συνολικά 38 λέξεων στην "Ελίζαμπεθ Κοστέλο" του Κουτσί. Στο κομμάτι της Αφρικής, θέλοντας να τονίσω τη διαχρονικότητα ενός "χοϊκού" ήρωα, χρησιμοποιώ μια πασίγνωστη φράση του Μονταίν, όπως αποδόθηκε από τον Κουτσί, συν άλλη μία.

Οι αναφορές που χρησιμοποιώ είναι τόσο πρόδηλα διακειμενικές, σε σημείο που να ισχύει εκείνο που λέμε στην καθομιλουμένη, "και για όσους δεν κατάλαβαν".

Το βιβλίο εγκωμίασε η συντριπτική πλειοψηφία των κριτικών, προβάλλοντας ως κύρια αρετή του τι άραγε; Την εύστοχη και αφομοιωμένη χρήση των διακειμενικών στοιχείων... Χαρακτηριστικά, παραπέμπω στις κριτικές των: Τιτίκας Δημητρούλια («Καθημερινή») και Βαγγέλη Χατζηβασιλείου («Ελευθεροτυπία»).

Πέντε μήνες λοιπόν μετά την κυκλοφορία ενός βιβλίου με σαφέστατα θετική κριτική υποδοχή και απόλυτη κατανόηση των διακειμενικών συγγραφικών προθέσεων, έρχεται όψιμα ο συντάκτης τού "Διαβάζω" (και συγγραφέας) να παραβιάσει ανοιχτές θύρες.
Το θέμα γίνεται εντελώς φαιδρό με τα όσα ισχυρίζεται για τη φράση "Τίποτα από μένα δε φαίνεται", για την οποία έχω δηλώσει επανειλημμένα ότι ανήκει στον Γιώργο Χειμωνά. Στον ζήλο του να περάσει από αστυνομικό σκανάρισμα το βιβλίο, δεν διαβάζει καν το έντυπο στο οποίο εργάζεται, μια και στο τεύχος Ιουλίου - Αυγούστου 2008 το αναφέρω σαφώς σε συνέντευξή μου στην Ελένη Γκίκα, στη σελίδα 43! Ο νοών νοείτω.

Η δε Λούλα Αναγνωστάκη, με την οποία συζήτησα σε ανύποπτο χρόνο τη συγκεκριμένη χρήση της φράσης, βρήκε την απολύτως ομολογημένη χρήση της, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.

Ο συντάκτης τού "Διαβάζω", αν και ειδοποιήθηκα εγκαίρως για τη συγγραφή του άρθρου, για λόγους που δεν με εκπλήσσουν καθόλου, με εμπόδισε στο να έχω τη δυνατότητα να απαντήσω στο ίδιο τεύχος. Το κίνητρο συγγραφής του άρθρου του μου είναι τόσο πάμφωτο, όσο και η διακειμενικότητα στο βιβλίο μου.

Στη σύγχρονη μιντιακή λογική, που απειλεί να ενσκήψει στα λογοτεχνικά μας πράγματα, η οποία, όπως και η τηλεοπτική, θρέφεται με επινοημένα σκανδαλάκια που "πουλάνε", εντάσσεται και το συγκεκριμένο άρθρο τού «Διαβάζω». Τα υπόλοιπα, στην αναλυτική μου απάντηση στο περιοδικό, όπου αποκαλύπτονται και ορισμένα ζητήματα κριτικού ήθους...».

Απάντηση: Ο κ. Κατσουλάρης βρίσκεται στην Κίνα. Αλλωστε, η δική του απάντηση, αν υπάρξει, αφορά το «Διαβάζω». Εμείς, ως αναγνώστες και του μυθιστορήματος του κ. Σταμάτη και του σχολίου του κ. Κατσουλάρη, απλώς σκεφτόμαστε ότι όλα αυτά θα είχαν αποφευχθεί, αν ο συγγραφέας επεσήμαινε τις δημιουργικές του συνομιλίες με τους μεγάλους που τον επηρέασαν, με μια παραπομπή στο τέλος του βιβλίου του κι όχι μόνο στις συνεντεύξεις του - τις οποίες δεν είναι βέβαιο ότι διάβασαν όλοι οι αναγνώστες τής «Βίλας Κομπρέ».

Ν.ΧΑΤΖ.[ΗΑΝΤΩΝΙΟΥ], ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 03/09/2008