Ρομπέρτο Μπολάνιο: Πουτάνες φόνισσες, εκδ. Αγρα, 312 σελ.
Κάθε εποχή έχει τους αναγνωρισμένους συγγραφείς της. Και κάθε τέχνη, στη σημερινή εποχή της αέναης ανακύκλωσης καταναλωτικών προϊόντων, στηρίζεται εν πολλοίς στα κατασκευασμένα είδωλά της – άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε λιγότερο δικαιολογημένα. Ωστόσο η εμφάνιση ενός συγγραφέα στον οποίο ομόθυμοι αναγνώστες και κριτικοί ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού σπεύδουν να υποκλιθούν αναγνωρίζοντάς τον πάραυτα ως κλασικό, είναι σπάνιο, αν όχι και μοναδικό φαινόμενο.
Η σπάνια αυτή περίπτωση είναι ο Χιλιανός συγγραφέας και ποιητής Ρομπέρτο Μπολάνιο (1953 - 2003), για τον οποίο οι διθυραμβικές κριτικές στον Τύπο και στο Διαδίκτυο αυγατίζουν μαζί με τους απανταχού θαυμαστές του. Η αναγωγή του Μπολάνιο σε «κλασικό» συγγραφέα δεν είναι αδικαιολόγητη, αλλά ούτε και βιαστική. Ολόκληρο το έργο του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μια σύγχρονη εκδοχή των «Δαιμονισμένων» του Ντοστογιέφσκι. Μια αποτύπωση της σημερινής κοινωνίας ως κόσμου δαιμονισμένων ανθρώπων. Με τη διαφορά ότι ο κόσμος του Μπολάνιο κατοικείται μονάχα από Σταυρόγκιν και αμετανόητους (καθότι βρίσκονται πέραν του καλού και του κακού) Ρασκόλνικοφ.
Στο έργο του Μπολάνιο δεν υπάρχει πρίγκιπας Μίσκιν ή Αλιόσα. Οι ήρωές του είναι όλοι τους τρόπον τινά «Πουτάνες φόνισσες» ή «Πόρνοι Φονιάδες», αλλά συνάμα και ποιητές. Εξ ου και τα διηγήματα της ομώνυμης συλλογής μπορούν να διαβαστούν ως μια χαρακτηριστική τοιχογραφία των ηρώων που απαρτίζουν τον κόσμο του Χιλιανού συγγραφέα. Ολόκληρο το έργο του μπορεί να εκληφθεί ως επαληθευτικό σχόλιο της διάσημης ντοστογιεφσκικής ρήσης «αν δεν υπάρχει Θεός (και στην περίπτωση του Μπολάνιο, αν έχουν πεθάνει και οι ιδεολογίες) όλα επιτρέπονται».
Αφηγήσεις περιπλανήσεων
Οι ήρωες του Μπολάνιο είναι ως επί το πλείστον ποιητές, συγγραφείς και εν πάση περιπτώσει φανατικοί βιβλιόφιλοι αναγνώστες, αλλά και αριστεροί, ακροδεξιοί, ομοφυλόφιλοι, οδοντίατροι, ποδοσφαιριστές, πορνοστάρ, ανεπάγγελτοι, άεργοι και συνήθως πλάνητες. Πλάνητες (flaneurs), με την μποντλεριανή και μπενγιαμινική σημασία του όρου. Τα μυθιστορήματα και κυρίως τα διηγήματα του Μπολάνιο αποτελούν αφηγήσεις περιπλανήσεων. «Τα υπόλοιπα δεν ήταν τόσο ιστορία ή αφήγηση, όσο μια διαδρομή», ομολογεί ο αφηγητής του διηγήματος «Σίλβα το Μάτι». Οι διαδρομές των ηρώων του δεν έχουν αρχή και τέλος. (Οποτε, βεβαίως, κατορθώνουν να ξεγελάσουν –προσωρινά– τον θάνατο. «Αλλά τη βία, την αληθινή βία δεν μπορεί να την αποφύγει κανείς».) Περνούν και χάνονται, αφήνοντας πίσω τους θραύσματα μιας θρυμματισμένης ύπαρξης. Τα περισσότερα διηγήματα - θραύσματα τελειώνουν με τον ίδιο απότομο τρόπο που άρχισαν.
Οι ήρωές του κινούνται σε έναν κόσμο ριζικά διαστρεβλωμένων ή ανυπαρξίας σχέσεων: μοναδικές μορφές διανθρώπινης επαφής που επιζούν είναι το απρόσωπο σεξ και η απρόσωπη βία. Ισως διότι οι ήρωες του Μπολάνιο δεν έχουν πρόσωπο. Ή μ’ άλλα λόγια πασχίζουν, αλλά αδυνατούν να σχετιστούν. Ακόμα και στις περιπτώσεις που αχνοφαίνεται η πιθανότητα γέννησης μιας ψυχικής επαφής, είτε το διήγημα μένει μετέωρο, όπως στο «Περιπλανώμενος στη Γαλλία και στο Βέλγιο», η επαφή διαρρηγνύεται εν τη γενέσει της όπως στο «Γκόμες Παλάσιο» λόγω αδυναμίας των χαρακτήρων να σχετιστούν, είτε επέρχεται ως αδυσώπητη και παράλογη μοίρα ο θάνατος, όπως στο «Σίλβα το Μάτι». Η αδυναμία ίδρυσης και αντίληψης των ανθρώπινων σχέσεων σ’ αυτό το διήγημα είναι ενδεικτική: Το Μάτι κλαίει χωρίς σταματημό, αλλά ασυναίσθητα για την απώλεια των «παιδιών» του, το κορμί του λειτουργεί από μόνο του ερήμην της ψυχής του. Η απόπειρα συναισθηματικής επαφής ξεστρατίζει σχεδόν πάντοτε σε πράξεις νοσηρής βίας ή τον θάνατο. Το «ειδύλλιο» της πόρνης που δείχνει να «ερωτεύεται» τον νεαρό Μαξ, στο διήγημα που έδωσε το όνομά του στη συλλογή, καταλήγει μετά την κορύφωση της σεξουαλικής πράξης στον απηνή βασανισμό και στην κατασπάραξη του Μαξ από τη δολοφονική γυναίκα-αράχνη.
Αχτίδα φωτός η Τέχνη
Το μόνο που διαφοροποιεί τους ήρωες του Μπολάνιο από τους δαιμονισμένους χοίρους της ευαγγελικής περικοπής, την οποία o Ντοστογιέφσκι θέτει ως motto στο βιβλίο του, εμποδίζοντάς τους να πέσουν ευθύς αμέσως με το κεφάλι στον γκρεμό είναι το πάθος για την Ποίηση. Οι περισσότεροι ήρωές του είτε είναι λογοτέχνες, είτε έχουν «καταπιεί» σύμπασα τη δυτική λογοτεχνία όπως ο ίδιος ο Μπολάνιο. Η λογοτεχνία και δη η ποίηση αποτελεί τη μοναδική αχτίδα φωτός σε έναν παράλογο και βίαιο κόσμο. Παρότι το έργο του Μπολάνιο βρίθει ποιητών που είναι στυγνοί δολοφόνοι (χαρακτηριστικό παράδειγμα ο ήρωας του μυθιστορήματος «Μακρινό αστέρι», Κάρλος Βίντερ) και παρά το γεγονός ότι τίποτα δεν εμποδίζει τους λογοτέχνες να είναι βασανιστές και δολοφόνοι. «Ετσι γράφεται η λογοτεχνία στη Χιλή, έτσι γράφεται η μεγάλη λογοτεχνία της Δύσης», ομολογεί συντετριμμένος ο ήρωας του μυθιστορήματος «Τελευταία νύχτα στη Χιλή» (εκδ. Μεταίχμιο). Παρ’ όλα αυτά η λογοτεχνία και κατ’ επέκταση η τέχνη αποτελεί το μοναδικό δώρο απ’ το οποίο μπορεί να κρατηθεί ο άνθρωπος. Είτε ως παθιασμένοι αναγνώστες, είτε ως αποδέκτες του θείου ταλέντου της γραφής, όπως ο νεαρός ήρωας του διηγήματος «Ο ινδιάνος», οι ήρωες του Μπολάνιο επιζούν χάρη στην ομορφιά της.
- Του Σπυρου Γιανναρα,Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 01/02/2009
No comments:
Post a Comment