«Μεγάλη εποχή, σπαταλημένη», ο στίχος του Μπρεχτ παραμένει επίκαιρος

Του Πετρου Μαρκαρη*, Η Καθημερινή, 24/01/2009

Διάβαζα στην «Καθημερινή» της 11ης Ιανουαρίου 2009 την αλληλογραφία των Θεοτοκά-Σεφέρη-Καραγάτση για το Κυπριακό και σκεφτόμουν νοσταλγικά πόσο διαφορετικό ήταν το ύφος και το επίπεδο της συζήτησης, ακόμα και σε μια τόσο δύσκολη εποχή, όπως το 1954.

Και δεν το λέω μόνο για τους τρεις «ευπρεπείς αστούς» συγγραφείς, όπως τους αποκαλούσαν τότε οι «στρατευμένοι» Αριστεροί. Και η πολεμική ανάμεσα στους «αστούς» και στους «στρατευμένους» είχε το ίδιο υψηλό επίπεδο ύφους και ευπρέπειας. Αρκεί να διαβάσει κανείς τη διαμάχη ανάμεσα στην «Επιθεώρηση Τέχνης» και τις «Εποχές», για να καταλάβει σε ποιο επίπεδο διεξαγόταν η σύγκρουση.

Αυτές τις σκέψεις τις έκανα, με αφορμή δύο κείμενα που είχα διαβάσει νωρίτερα, στα τέλη του περασμένου έτους, τα «Αντικάλαντα» στην Αυγή της 24ης Δεκεμβρίου 2008, και το διήγημα του Κ. Γρηγοριάδη «Το λάθος τηλεφώνημα ενός φονιά» στον Ριζοσπάστη της 28ης Δεκεμβρίου 2008.

Η διαφορά ανάμεσα στα κείμενα πολεμικής του τότε και του σήμερα εκφράζει στην ουσία την απόσταση στο επίπεδο σκέψης, λόγου και ύφους που χωρίζει τη σημερινή Αριστερά από την προχουντική. Είναι το ίδιο, όπως αν συγκρίνεις το πρόσφατο κίνημα των νέων με το κίνημα της νεολαίας στη διάρκεια των «Ιουλιανών».

Η νεολαία του 1965 είχε ηγεσία, είχε πολιτικούς στόχους και στρατηγική. Συνεπώς, αποτελεί ένα μέτρο για το σήμερα που θα ’πρεπε να το θυμόμαστε, όταν χειροκροτάμε.

Το ίδιο και στον γραπτό λόγο. Δεν μπορείς να μιλήσεις για έναν φονιά, όπως κάνει ο Κ. Γρηγοριάδης, χωρίς να έχεις ως μέτρο (και το λέω εκ πείρας) τους στίχους του Ελύτη: «Αξιον εστί το χέρι που επιστρέφει / από φόνο φριχτόν και τώρα ξέρει / ποιος αλήθεια ο κόσμος που υπερέχει / ποιο το “νυν” και πιο το “αιέν” του κόσμου». Γιατί μπορεί ο Κορκονέας να ανήκει στο «λεπιδοπτέρων το νέφος το κινούμενο», αλλά ο κ. Γρηγοριάδης δεν ανήκει σίγουρα με το κείμενο του στο «μυστηρίων το φως το περιιπτάμενο».

Ετσι και τα «Αντικάλαντα».

Αν ο στιχουργός Κώστας Παπαγιάννης είχε ανατρέξει στα φύλλα της Αυγής, θα διαπίστωνε ότι ο Τάσος Βουρνάς είχε καταξιώσει τον λίβελλο ως λογοτεχνικό είδος και θα τον είχε για μέτρο.

Οταν κοιτάω το τότε και το σήμερα, το κάποτε και το τώρα, μοιραία μου έρχεται στο νου ο τίτλος ενός ποιήματος του Μπρεχτ: «Μεγάλη Εποχή, Σπαταλημένη».

* Ο Πέτρος Μάρκαρης είναι συγγραφέας