Saturday, January 17, 2009

Σελίδες από τον δικηγόρο του διαβόλου

Του Θαναση Βασιλειου, Η Καθημερινή, 18/01/2009

Cristopher Hitchens: Ο Θεός δεν είναι μεγάλος, μτφ. Δέσποινα Ρισσάκη, εκδ. Scripta, σελ. 350

Μαχητικός διανοούμενος, δημοσιογράφος, ανένταχτος του αριστερού χώρου, βρετανικής καταγωγής και τα τελευταία χρόνια Αμερικανός, εντός της βιομηχανίας της αμφισβήτησης, ο Χίτσενς έχει ασχοληθεί με πολλά ζητήματα. Συνήθως με ανατρεπτικό τρόπο – σε ορισμένα με αμφιλεγόμενο. Τα έχει βάλει με την πριγκίπισσα Νταϊάνα, έχει διατελέσει δικηγόρος του διαβόλου στην αγιοποίηση της Μητέρας Τερέζας, έχει μηνύσει τον Χένρι Κίσινγκερ για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας κ.ά. Σχετίζεται με την Ελλάδα και είναι γνωστότερος ως ένας από τους υποστηρικτές της επιστροφής των Mαρμάρων του Παρθενώνα στη χώρα μας. Τελευταία, εμπλεκόμενος σε μια, αμερικανικού τύπου, ευρεία διαμάχη γύρω από τον αποικισμό της δημόσιας σφαίρας από τη θρησκεία, βρήκε υψηλό αντίπαλο ως συνεπής αθεϊστής.

«Ο Θεός δεν είναι μεγάλος – Πώς η θρησκεία δηλητηριάζει τα πάντα», είναι ο τίτλος του τελευταίου του βιβλίου από τις εκδόσεις Scripta. Στα βήματα των νέων αθεϊστών Ντάνιελ Ντένετ, Σαμ Χάρις και Ρίτσαρντ Ντόκινς, ο Χίτσενς τα βάζει με τη θρησκεία. Το κύριο επιχείρημά του είναι ότι η έννοια του Θεού ή του Υπέρτατου Οντος είναι μια ολοκληρωτική πεποίθηση ενάντια στην ατομική ελευθερία και ότι η θρησκεία είναι «βίαιη, παράλογη, μισαλλόδοξη, συνδέεται με τον ρατσισμό, τον φυλετισμό και τον φανατισμό, βασίζεται στην άγνοια και είναι εχθρική στην απρόσκοπτη έρευνα». Και αυτά είναι λίγα.

Ευσεβείς πόθοι

Οι αντιρρήσεις του Χίτσενς στη θρησκευτική πίστη έχουν να κάνουν με το ότι παρερμηνεύει την προέλευση του ανθρώπου και του κόσμου, διδάσκει τη δουλεία και τον σολιψισμό, είναι αποτέλεσμα και αίτιο της σεξουαλικής καταπίεσης και, τέλος, στηρίζεται σε ευσεβείς πόθους. Αιτείται, λοιπόν, έναν ανανεωμένο Διαφωτισμό, που θα βασιστεί στην παραδοχή ότι η κατάλληλη μελέτη της ανθρωπότητας είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Αυτός ο Διαφωτισμός δεν θα είναι εξαρτημένος, όπως ο προκάτοχός του, από την κατασκευή ενός άλλου Υπέρτατου Οντος ούτε από τις ηρωικές σημαντικές ανακαλύψεις ορισμένων ταλαντούχων και εξαιρετικά θαρραλέων. Θα πρέπει να είναι η πυξίδα του μέσου ανθρώπου: η αναζήτηση της αδέσμευτης επιστημονικής έρευνας, η διαθεσιμότητα των νέων συμπερασμάτων, η μελέτη της λογοτεχνίας και της ποίησης για το καλό, το κακό και τα ηθικά ερωτήματα, που μπορούν εύκολα να καθαιρέσουν τα ιερά κείμενα – που ούτως ή άλλως είναι αλλοιωμένα.

Διαβάζοντας της αντιρρήσεις του Κρίστοφερ Χίτσενς για τον Θεό και τη θρησκεία, αντιλαμβάνεσαι ότι είναι δύσκολο να είσαι ενάρετος όταν ζεις σε διεφθαρμένη εποχή. Και μόνον αυτή η ιδιοτροπία φτάνει για να καταστρέψει την ευτυχία που προσδοκά ο άνθρωπος από την αρετή. Οσο για τα θαύματα; «Ουδέποτε απέδειξαν την αλήθεια της πίστης που τα πραγματοποίησε… κι όταν μερικά πράγματα δεν έχουν “φυσική” εξήγηση, δεν σημαίνει ότι έχουν “υπερφυσική”».

Και κάτι άλλο. Ευθύς θυμάσαι ότι ο τόπος όπου γεννήθηκαν οι μεγάλες θρησκείες –ο ιουδαϊσμός, ο χριστιανισμός και ο ισλαμισμός– είναι έρημος. Στο απολαυστικό περιβάλλον του Χίτσενς, μόνον οι θρησκευτικοί ηγέτες νιώθουν ασφαλείς κι ευτυχισμένοι, επειδή δεν στηρίζονται ούτε στην αξιοσύνη τους ούτε στην τύχη, αλλά στους προαιώνιους θεσμούς της θρησκείας –τόσο ισχυρούς– ώστε να κρατούν ακόμα και τους ηγέτες στην εξουσία με όποιοn τρόπο κι αν την ασκούν. Οι πιστοί καλλιεργούν ψευδαισθήσεις, σκύβουν το κεφάλι και προσεύχονται.

Ανεξίτηλη η θρησκεία

Αν όμως οι θεολογίες είναι οι προαιώνιες εστίες μόλυνσης της φιλοσοφίας, αν τίποτα δεν είναι εγγυημένο ούτε από τον Θεό ούτε από την Iστορία, αν η χειραφέτηση του κράτους από την Eκκλησία δεν σημαίνει χειραφέτηση του ανθρώπου από τη θρησκεία, αν... πώς θα ήταν ο κόσμος χωρίς θρησκεία; Ο Χίτσενς είναι απόλυτος: «Θα ήταν καλύτερος». Αλλά, αυτό μάλλον δεν θα το μάθουμε ποτέ. Η θρησκεία είναι «ανεξίτηλη», ομολογεί. «Δεν θα εξαφανιστεί ποτέ ή, τέλος πάντων, όχι μέχρι να ξεπεράσουμε τον φόβο του θανάτου, του σκότους, του αγνώστου και του άλλου».

Ενα βιβλίο απολαυστικό, γεμάτο επιχειρήματα, άλλοτε προκλητικό για όσους πιστεύουν και άλλοτε παραληρηματικό, αρκετά σοφό και ευρηματικό. Προοριζόμενο να καταλήξει στα χέρια άθεων –και όχι μόνον–, με τον ίδιο τρόπο που η Βίβλος ακουμπά δίπλα στο μαξιλάρι των πιστών. Για όσους προτιμούν αναγνώσματα που ενισχύουν απόψεις.

No comments: