Ο εαυτός στον τόπο του άλλου

• Από τον Αποστόλη Αρτινό

• Τζούντιθ Μπάτλερ: Λογοδοτώντας για τον εαυτό, μτφρ.: Μιχάλης Λαλιώτης, εκδόσεις Εκκρεμές, σ. 225, 18 ευρώ

Ο εαυτός δεν ανήκει στον εαυτό του, ανήκει στον άλλον, είναι του άλλου. Ανήκει στη σκηνή που ο άλλος τού εγείρει, στη σκηνή τής απεύθυνσής του, όταν ο άλλος μού απευθύνεται, όταν γυρεύει και τα δικά μου λόγια. Είναι μάλιστα αυτή η γλωσσική σκηνή που καθορίζει την οντολογία μου, αυτή την ίδια την υποκειμενοποίησή μου. Εξιστορούμε τον εαυτό μας απολογούμενοι τις περισσότερες φορές γι' αυτό το σκοτάδι που μας συγκροτεί. Είναι μάλιστα αυτό το σκοτάδι, αυτή η «αδιαφάνεια του εαυτού», που διανοίγει και τον ορίζοντα των ηθικών μας σχέσεων, την ποιότητα και το εύρος αυτής της κοινωνικότητάς μας. Είμαι ο εαυτός μου όταν διατίθεμαι στον άλλον, όταν ανταποκρίνομαι στο κάλεσμά του. Μια μετοχή στο ουδέτερο ενός εξωτερικού, κοινού εντέλει, εαυτού. «Το υποκείμενο», λέει ο Lacan, «είναι υποκείμενο μόνο λόγω του γεγονότος ότι υπόκειται στο πεδίο του Αλλου». Η σκηνή έτσι του υποκειμένου είναι μια σκηνή έκστασης. Ο εαυτός υπάρχει μόνον όταν είναι εκτός εαυτού, όταν βρίσκει τη θέση του στην ουδέτερη σκηνή της απεύθυνσής του.

Στο «Λογοδοτώντας για τον εαυτό» και μέσα σ' ένα πνεύμα φιλοσοφικής συμβίωσης και συμφιλίωσης η Τζούντιθ Μπάτλερ επιχειρεί να ιχνογραφήσει όλες αυτές τις αδιόρατες προϋποθέσεις. Εκκινώντας από τη θέση του Adorno ότι οι ηθικές διερωτήσεις διατυπώνονται στο περιθώριο που αφήνουν οι αποσυρόμενες συλλογικές ηθικές, οικουμενικές εξιδανικεύσεις που δεν ανιχνεύονται στις προσδοκίες του ατομικού, η Μπάτλερ διατυπώνει εξαρχής αυτή την καταγωγική κοινωνικότητα του Εγώ, την εμπλοκή του σε μια αφήγηση που τελικά το υπερβαίνει. Η αφήγηση του Εγώ είναι δυνατή μόνο στον ορίζοντα που του διανοίγει αυτή η σκηνή του άλλου. «Το Εγώ» είναι, όπως λέει χαρακτηριστικά, «μια κοινωνική θεωρία», μια υποκειμενικότητα εγκαταλειμμένη στο σχεσιακό της περιβάλλον. Η όποια αρνητική διαλεκτική τού συλλογικού που εδραιώνει το Εγώ, δεν μπορεί να αποκρύψει το οντολογικό πλαίσιο που συνδιαμορφώνουν οι ηθικές νόρμες του εξωτερικού για το υποκείμενο. Το υποκείμενο έτσι διατίθεται εξ ολοκλήρου στις «σκηνές της απεύθυνσής» του, σ' αυτή την υπόσχεση του άλλου... ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

• ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 5 Φεβρουαρίου 2010