Αντώνης Ζέρβας: Σέβομαι εκείνους που θέτουν ερωτήματα

• Μαυροειδής Σ.

Η ΑΥΓΗ: 21/02/2010

Λένε πως αν κάποιος συγγραφέας σε συγκινεί με το έργο του, καλό είναι να μην επιδιώξεις να τον γνωρίσεις από κοντά, καθώς τότε, είναι πολύ πιθανό ότι θα απογοητευτείς από τον χαρακτήρα του. Και αυτό διότι ο χαρακτήρας, όπως εύστοχα επισημαίνει κι ο Αντώνης Ζέρβας στην παρακάτω συζήτηση. «είναι αυτό που δεν εξαρτάται από σένα, που σε φέρει όπως η Παράδοση...

Η αλήθεια -για τον υπογράφοντα τουλάχιστον- είναι πως ο συγκεκριμένος χαρακτήρας είναι ο λόγος που έλκει τη συμπάθεια προς το πρόσωπό του Ζέρβα και λιγότερο το εκτεταμένο δοκιμιακό και ποιητικό του έργο. Για το έργο, άλλωστε, έχουν μιλήσει άλλοι, αρμοδιότεροι, προσδίδοντάς του δεσπόζουσα σημασία στα σύγχρονα ελληνικά γράμματα. Ας δούμε λοιπόν τον Αντώνη Ζέρβα μέσα από προσωπικά θραύσματα, από τα πάθη και τις εμμονές του. Όλα αυτά που μπορεί να φαίνονται αλλά δεν είναι καθόλου ασήμαντα, ούτε αλλότρια με το πνευματικό του εκτόπισμα.

Ο Μια συνομιλία με τον Αντώνη Ζέρβα με αφορμή (και) την έκδοση του συγκεντρωτικού τόμου "Οι Συλλογές: 1983-2006 - Ίνδικτος 2008

Η πολύπλοκη τεχνική πρόοδος απλοποιεί μέσω της αποτελεσματικότητας, και εδραιώνει νέες γνωστικές και αναγνωστικές συνήθειες που δεν είναι πάντα συμβατές με τη χρονοβόρο γραμματική καλλιέργεια. Έτσι, σε σύγκριση με άλλες εποχές, οι πνευματικές απαιτήσεις μειώνονται.

* Από το 1984 εργάζεσθε στη μεταφραστική υπηρεσία της ΕΟΚΕ, στις Βρυξέλλες. Πώς δεν φροντίσατε να μεταφρασθεί το έργο σας;

Καταρχάς υπάρχει διαφορά αντικειμένου. Τα έγγραφα των ευρωπαϊκών οργάνων είναι νομοθετικού και διοικητικού χαρακτήρα. Καθώς όμως αρκετοί συνάδελφοι επιδίδονται στη λογοτεχνική μετάφραση από την οποία και προέρχονται, δεν θα ήταν δύσκολο να βρω έναν καλό μεταφραστή. Αυτό όμως είναι δουλειά του εκδότη και της πολιτικής του. Όπως και να το κάνουμε, η ποίηση δεν είναι εμπορικώς μεταφράσιμο προϊόν, εκτός κι αν πρόκειται για ένα σπουδαίο έργο. Το σπουδαίο έργο πρέπει να φανεί πρώτα στη γλώσσα του, για να προσελκύσει το ενδιαφέρον του ξένου. Το να επιδιώκεις λοιπόν τη μετάφραση έργων σου μέσα στο εκδοτικό χάος των καιρών μας, μου φαίνεται γελοίο και πιο γελοίο ακόμη να υποβάλεις τον εαυτό σου στα συνακόλουθα μαρτύρια των δημόσιων σχέσεων. Όσοι επιμένουν στην ποίηση, πρέπει να συμφιλιωθούν με το περιθώριο.

* Δεν σας ενδιαφέρει, αυτά που γράφετε να γίνουν ευρωπαϊκό κτήμα και μάλιστα μέσα από μια έγκυρη, προσωπική μετάφραση;

Δεν σας κρύβω ότι το ερώτημα με βασάνισε, επειδή ζω πολλά χρόνια έξω. Γύρω στα 1987, σκέφθηκα να υιοθετήσω τα γαλλικά. Κατέληξα ότι δεν άξιζε τον κόπο. Ίσως γιατί είχα τη δυνατότητα να δημοσιεύω άνετα στον τόπο μου, πράγμα που δεν θα ήταν προφανές σε άλλη γλώσσα. Εκτός αυτού, η ηδονή μου ήταν και είναι το σώμα της ελληνικής γλώσσας με όλες τις δίπλες της: αρχαίες, ελληνιστικές, μεσαιωνικές, δημοτικές, λόγιες. Ανήκω σε μια γενιά που η σχέση της με τον χρόνο βρίσκεται στους αντίποδες των διαδικτυακών συνηθειών ανάγνωσης. Στην Ευρώπη σήμερα, η ποίηση δεν είναι μόνο δουλειά περιθωριακή, συγχέεται με το τραγούδι. Ποιος μπορεί να συναγωνισθεί τους αστέρες της ροκ, της ποπ κ.λπ.;

Ανέκαθεν άλλωστε, αισθανόμουν αμήχανος όταν με ρωτούσαν τι γράφω. Απαντούσα: αφηγήσεις και δοκίμια, για να αποφύγω τα μειδιάματα που προκαλεί η λέξη ποίηση. Θαυμάζω τους δικούς μας που αισθάνονται υπερήφανοι σαν τους αποκαλούν ποιητές. Το δικό μου πρόβλημα είναι ο ετεροχρονισμός ! Ζω στον εγκέφαλο της Ευρώπης, με το μυαλό στην Ελλάδα. Δηλαδή, ζω εκεί που προετοιμάζεται το μέλλον και φθάνει σ' εμάς με καθυστέρηση τουλάχιστον μιας δεκαετίας. Συλλαμβάνεις κάτι το οποίο δεν γίνεται αντιληπτό, διότι δεν υφίστανται οι προσλαμβάνουσες παραστάσεις.

Κι όταν εξασφαλισθούν, έχει πνιγεί από το δεδομένο. Αλλά και πνιγμένα, τα ερωτήματα εξακολουθούν να φωνάζουν: Τι είναι ο σύγχρονος Έλληνας εν σχέσει προς την Ευρώπη; Τι σημαίνει εκσυγχρονισμός του τόπου; Τι είδους ηθικό πρόβλημα προκύπτει από την ελευθερία του σεξ στις σχέσεις ενός ζεύγους; Γιατί πρέπει να σώσουμε τον πλανήτη; Αν αυτά δεν είναι ερωτήματα της ποίησης, τιί είναι η Ποίηση τότε;.

* Στην Ελλάδα, οι ομότεχνοί σας χωρίς να το ομολογούν δημόσια, σας χρεώνουν με μια υψηλή δόση αλαζονείας. Προκύπτει από το απείθαρχο του χαρακτήρα ή ο λόγος σας δεν είναι ίσως τόσο σημαντικός, όσο νομίζετε;

Ακούστε, η συγγραφή είναι μία συνεχής εναλλαγή κάθετων επάρσεων και πτώσεων. Δεν νομίζω να υπάρχουν πολλοί ταπεινοί στον χώρο των γραμμάτων. Το ζητούμενο είναι μια ορισμένη πνευματική εντιμότητα. Η έξωθεν μαρτυρία έχει μεγάλη σημασία, ιδίως όταν είναι έγκυρη, γιατί ησυχάζεις μέσα σου και δεν τρελαίνεσαι, αλλά δεν είναι απόλυτη προϋπόθεση. Τώρα, αν μπορείς να υποδεχθείς, έστω και μέχρις ενός βαθμού, την αξία του άλλου ή να παραδεχθείς τα λάθη σου, δεν είσαι αλαζών. Ο δήθεν ταπεινός όμως που αποβλέπει στα μεγαλεία αβρόχοις ποσί, μου φαίνεται σιχαμερός.

Η αλαζονεία μου έγκειται στο ότι δεν με κόφτει και πολύ, αν θα γίνω αρεστός, όχι μόνο γιατί πιστεύω σ' αυτό που κάνω, ίσως αυτή να 'ναι η τύφλα μου, αλλά και γιατί δεν περιμένω, ούτε επιδιώκω τίποτε περισσότερο από αυτό που κάνω, όταν με πνίγει η αμφιβολία. Ο άνθρωπος θα ζητά πάντα την αναγνώριση. Είναι αστείο όμως να θέλεις να αναγνωρισθείς ως τενίστας, επειδή παίζεις τένις. Έχω έναν διάσημο φίλο, ο οποίος σχολιάζει τα γραπτά όλων ανεξαιρέτως, εκτός από τα δικά μου. Μου λέει λοιπόν: « αυτό πρέπει να το εκτιμήσεις». Ε, λοιπόν, το εκτιμώ !

* Έχει αξία σήμερα η ποίηση;

Δεν έχει προφανώς τη χρηστική αξία που είχε, διότι έπαψε να είναι η ζυγαριά του βάρους των λέξεων και των εννοιών που διέπλαθαν τη συνείδηση. Παραμένει βέβαια μία αριστοκρατική ενασχόληση, όπως και τα γράμματα γενικότερα. Γι' αυτό άλλωστε διδάσκονται στα πανεπιστήμια των επίλεκτων. Το παράδοξο είναι ότι από τα ίδια πανεπιστήμια βγαίνουν τα golden boys και όσοι διαμορφώνουν τη σύγχρονη κοινή γνώμη. Έτσι γινόταν πάντα. Διάβαζες Ρεμπώ και γινόσουν επαναστάτης ή διπλωμάτης. Σήμερα, μπορεί να είσαι τραπεζίτης. Από πνευματική άποψη, όλα είναι ζήτημα ιεράρχησης. Και από ό, τι φαίνεται το Πνεύμα δεν ταυτίζεται πλέον με τα γράμματα. Εάν η τεχνολογία είναι γνήσια ενσάρκωση του Πνεύματος, τότε όλα, όσα πιστεύαμε, είναι απλώς αταβισμοί. Αλλά κανείς δεν ξέρει πού οδηγεί το Πνεύμα. Στα έργα επιστημονικής φαντασίας π.χ., ο άνθρωπος δεν έχει καμιά ανάγκη από ποίηση κ.λπ. ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ