Κώστας Αξελός: Ηταν ο τελευταίος των ελλήνων στοχαστών

Σε ηλικία 86 ετών πέθανε ο «πλανητικός» φιλόσοφος και αγωνιστής που σημάδεψε την ευρωπαϊκή σκέψη του 20ού αιώνα

Η ομάδα των Ελλήνων που επιβιβαζόταν στο πλοίο «Ματαόρα», στα τέλη του 1945, με προορισμό τη Γαλλία, έμελλε να παίξει πρωτεύοντα ρόλο στην ευρωπαϊκή τέχνη, την Ιστορία και τη φιλοσοφία. Ανάμεσα στους νεαρούς της εποχής που με τη βοήθεια τού τότε διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Οκτάβιου Μερλιέ άφηναν την Ελλάδα, η οποία είχε αρχίσει να βυθίζεται στη δίνη του εμφυλίου πολέμου, βρίσκονταν ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Κώστας Παπαϊωάννου, ο Κώστας Κουλεντιανός, η Μιμίκα Κρανάκη, ο Νίκος Σβορώνος και ο Κώστας Αξελός. Ολοι τους έμελλε να διαπρέψουν, ο καθένας στον τομέα του, να αναδειχθούν σε φυσιογνωμίες πρώτης γραμμής στη νέα τους πατρίδα και μετά την πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών να γνωρίσουν και τις τιμές που τους άξιζαν στη γενέθλια χώρα τους, από την οποία είχαν αυτοεξοριστεί.

Χθες το πρωί απεβίωσε στο Παρίσι μια από τις κορυφαίες προσωπικότητες αυτής της εξαιρετικά προικισμένης γενιάς, ο φιλόσοφος Κώστας Αξελός, ψυχή των εκδόσεων του Μεσονυχτίου (Εditions de Μinuit), ως ιδρυτής και διευθυντής της περίφημης φιλοσοφικής τους σειράς, στο πλαίσιο της οποίας εκδόθηκαν και τα περισσότερα από τα δικά του βιβλία. Δεν ήταν ούτε 18 ετών όταν εντάχθηκε στην κομμουνιστική νεολαία και έλαβε μέρος στην Αντίσταση. Κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών, το 1944, στα κρατητήρια της Ασφάλειας, του έκαναν εικονική εκτέλεση και στη συνέχεια τον έκλεισαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης από το οποίο δραπέτευσε. Ο Αξελός ήταν πνεύμα ανεξάρτητο και σύντομα διαφώνησε με τη σταλινική γραμμή του Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο και εγκατέλειψε έναν χρόνο μετά την αναχώρησή του από την Ελλάδα. Τα επόμενα χρόνια αφοσιώθηκε στις φιλοσοφικές του σπουδές και από το 1962 ως το 1973 δίδαξε στη Σορβόννη.

O Αξελός ανήκε στους ελάχιστους πρωτότυπους ευρωπαίους φιλοσόφους του Μεταπολέμου, με δικό του σύστημα και σκέψη που οι δύο άξονές της ορίζονται από αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «πλανητική σκέψη» και «παιγνίδι του κόσμου». Αντί να επιπολάζει στα όσα προηγήθηκαν (όπως κατηγορούσε τον Σαρτρ), στη γραμμή που είχε χαράξει ο Χάιντεγκερ, φιλοσοφεί μέσω της γλώσσας χωρίς να απομακρύνεται από το βασανιστικό ερώτημα της εποχής: Αν μένει- και τι- που δεν έχει ως τώρα ειπωθεί.

Αντιμέτωπος με τα δύο μεγάλα προβλήματα, του «τέλους της Ιστορίας» και του «τέλους της φιλοσοφίας», προβλέπει την έλευση της «μεταϊστορίας», όπου θα πρέπει να θέσουμε με διαφορετικό τρόπο τα παλαιά ερωτήματα. Και αυτό είναι η μόνη λύση που θα μας βοηθήσει να μην εκπέσουμε στον μηδενισμό. Ετσι, μέσω της σκέψης συναντά την τέχνη, με την οποία οι προσωπικοί δεσμοί του ήταν ισχυρότατοι, από τον καιρό ακόμη της εφηβείας του, όταν διακήρυττε ότι «ο πραγματικός κομμουνιστής πρέπει να κρατάει στο ένα χέρι το όπλο και στο άλλο τα βιβλία του Ρίλκε».

Η Ελλάδα, έστω και καθυστερημένα, τον τίμησε δύο φορές: τον Απρίλιο του 2000 αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων και πέρυσι τον Μάρτιο στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτωρ του τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής.

• ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ | Παρασκευή 5 Φεβρουαρίου 2010