Franco Montanari: «Ιστορία της Αρχαίς αΕλληνικής Λογοτεχνίας - Από τον 8ο αι. π. Χ. έως τον 6ο αι. μ. Χ.» Επιμέλεια: Δανιήλ Ιακώβ - Αντώνιος Ρεγκάκος. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2008, σελ. 1.183.
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΙΑ. Μπορεί η ρητορεία μας να θέλει να εμφανίζεται, φορώντας χλαμύδα, τής είναι ωστόσο πάρα πολύ δύσκολο να αρθρώσει λόγο γνώσεως γι’ αυτό που δηλώνει ότι υπεραγαπά και καμαρώνει ότι το κληρονόμησε: για την αρχαιότητα. Κάτω από τον ελληνολατρικό στόμφο, που εύκολα τον διακρίνουμε στη δημόσια ομιλία των ποικίλης προελεύσεως ταγών, δεν υπάρχει γερή ρίζα, αν υπάρχει καν.
Χονδρικώς πορευόμαστε με βάση τη σφόδρα αντιεπιστημονική πλην αγρίως βαυκαλιστική πεποίθηση ότι «Οι αρχαίοι τα είπαν όλα», άρα, αφού τα είπαν όλα, εμείς, οι νεότεροι, οι κληρονόμοι όπως είπαμε, μόνο την υποχρέωση του άναυδου θαυμασμού και της καυχήσεως έχουμε, πως είμαστε τάχα γένος περιούσιο που η ανθρωπότητα οφείλει να το τιμά και να το σιτίζει εσαεί.
Κάπως έτσι τείνει να επικρατήσει σαν εικόνα της αρχαιότητας η εικόνα που έχουν εισαγάγει στην αγορά κάποιοι πολιτικών ή οικονομικών βλέψεων μεταπράτες σαν τον κ. Αδωνη Γεωργιάδη ή τον κ. Δ. Λιακόπουλο, μια εικόνα όχι απλώς κίβδηλη αλλά προσβλητική για την ίδια την αρχαιότητα.
Εν τω μεταξύ, και ενώ θεωρούμε σχεδόν μοιραίο να παραδίδει η μια μαθητική γενιά στην επόμενη την αποστροφή της προς τους αρχαίους, σαν μια σκυτάλη άρνησης, η αρχαιογνωσία εμπλουτίζεται ακατάπαυστα είτε ασχολούμενη, υπό νέα οπτική, με ζητήματα που βασανίζουν τη φιλολογία επί αιώνες, είτε, χάρη και στο νέο υλικό που δεν παύει να αποκαλύπτεται, επεκτεινόμενη σε περιοχές του αρχαιοελληνικού βίου και πνεύματος υποφωτισμένες μέχρι πρότινος, με τον υπόκοσμο στην αρχαιότητα επί παραδείγματι, με τη μαγεία και τους καταδέσμους ή με τους «ελάσσονες» λογοτέχνες εκείνων των καιρών.
Στον εμπλουτισμό αυτό δεν πρωταγωνιστούν αποκλειστικά ξένοι γραμματικοί και φιλόλογοι, αλλά και Ελληνες, με πολυετείς σπουδές στο εξωτερικό οι περισσότεροί τους, που, μακριά από τα πολλά φώτα, τη φήμη και τα αργύρια, αρκούνται στο μεράκι τους και στη χαρά της ανακάλυψης και της γνώσης. Στο μεράκι τους επίσης παρά στο προσδοκώμενο κέρδος βασίζονται όσοι εκδότες τολμούν φροντισμένες εκδόσεις αρχαιοελληνικών κειμένων ή αρχαιόθεμων μελετών, γιατί δεν λείπουν βέβαια και οι πρόχειρες και καιροσκοπικές· τι να αποφέρουν άλλωστε κείμενα που δεν είναι τα «απόκρυφα έργα» του Αριστοτέλη που «μόλις βρέθηκαν στο Αγιον Ορος», ούτε βιβλία που καταγράφουν καταλεπτώς τις περιπέτειες του «Πατρώου Γένους» στον Πλανήτη Αρη κι ακόμα παραπέρα...
Παλαιότερες «Ιστορίες»
Ενας από τους βαρύτερους πρόσφατους αρχαιογνωστικούς τίτλους είναι για πολλούς λόγους η «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας - Από τον 8ο αι. π. Χ. έως τον 6ο αι. μ. Χ.» Συγγραφέας της ο Ιταλός Φράνκο Μοντανάρι, καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Γένοβας, και συνεργάτης του ο Φάουστο Μοντάνα (υπό μετάφραση είναι και ένα άλλο σπουδαίο έργο του Μοντανάρι, το «Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας»). Ο πλούσιος τόμος, κοντά στις 1.200 σελίδες, είδε το φως στα ελληνικά, μια δεκαετία μετά την πρώτη του έκδοση στην Ιταλία, χάρη στον κόπο των τριών μεταφραστών του, του Σπύρου Κουτράκη, της Δήμητρας Κουκουζίκα και της Κατερίνας Σιββά, και στην επιμέλεια δύο πανεπιστημιακών δασκάλων, του Δανιήλ Ι. Ιακώβ και του Αντώνη Ρεγκάκου.
Βεβαίως ιστορίες της αρχαιοελληνικής λογοτεχνίας διαθέτουμε ήδη, και μάλιστα αξιοσύστατες. Θυμίζω την «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας» του Αλμπιν Λέσκι (εκδ. Αδελφών Κυριακίδη) που πρωτοεκδόθηκε μισόν αιώνα πριν, το 1957 (και στην Ελλάδα το 1965, μεταφρασμένη από τον Αγαπητό Τσοπανάκη), την «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας» της P. E. Easterling και του B. M. W. Knox (εκδ. Παπαδήμα), την «Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία» της Ζακλίν ντε Ρομιγί (εκδ. Καρδαμίτσα) και την «Αρχαία Ελληνική Γραμματεία» του Φάνη Κακριδή, συνοπτική λόγω του προορισμού της, αφού ανήκει στη σειρά «Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση». Θυμίζω επίσης το (συνοπτικό και αυτό) «Λεξικό της Ελληνικής Λογοτεχνίας (Αρχαίας και Νέας)» πάλι της Ζακλίν ντε Ρομιγί (εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλου) και το «Λεξικό αρχαίων συγγραφέων, Ελλήνων και Λατίνων» του Paul Kroh (University Studio Press).
Εν προκειμένω λοιπόν δεν ισχύει το στερεοτυπικώς λεγόμενο, ότι «το βιβλίο έρχεται να καλύψει ένα κενό», τα γνωρίσματα ωστόσο της κατά Μοντανάρι «Ιστορίας της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας» την καθιστούν έργο πολύτιμο (και όχι μόνο για εκπαιδευτικούς και εκπαιδευόμενους), στην αυθυπαρξία και την αυτοτέλειά της, και όχι σαν πόνημα επικουρικό ή παραπληρωματικό.
Για να ενδιαφερθεί ο φιλαναγνώστης, θα αρκούσε και μόνο το γεγονός ότι με την έκδοση αυτή συμπληρώνεται η «γερμανική αγγλοσαξονική προσέγγιση της ιστορίας της αρχαιοελληνικής λογοτεχνίας με την ιταλική απόπειρα, ώστε να ενισχυθεί η απαραίτητη, κατά τη γνώμη μας, μεθοδολογική πολυφωνία», όπως υπογραμμίζουν οι δύο επιμελητές στο Προλογικό Σημείωμά τους.
Πέραν τούτου πάντως, το έργο το καθιστά απολύτως ωφέλιμο ο ανοιχτός χρονικός του ορίζοντας, όπως διευκρινίζεται από τον υπότιτλό του: «Από τον 8ο αι. π. Χ. έως τον 6ο αι. μ. Χ.» Αυτό σημαίνει ότι η «Ιστορία» του Μοντανάρι, η οποία βεβαίως εκμεταλλεύεται και όλες τις πρόσφατες παπυρικές ανακαλύψεις (την «ενημερωτική της πληρότητα» άλλωστε, καθώς και την «καθαρή της ποιότητα, ζυγισμένη δίκαια και ήρεμα στα επίμαχα και αμφισβητούμενα ζητήματα», την επισήμανε ήδη αρμοδίως ο Δ. Ν. Μαρωνίτης στο κυριακάτικο «Βήμα» της 4ης Ιανουαρίου 2009), δεν τελειώνει, όπως οι προηγούμενές της, στην ελληνιστική εποχή αλλά πραγματεύεται και την ύστερη αρχαιότητα, έως το κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό.
Μπορούμε έτσι να διαβάσουμε, λόγου χάρη, εκτενή αναφορά στην ελληνόγλωσση χριστιανική λογοτεχνία πριν και μετά τον Κωνσταντίνο, ενώ πρέπει να σημειωθεί ότι αφιερώνονται ξεχωριστά κεφάλαια στην ελληνοεβραϊκή λογοτεχνία κατά την ελληνιστική περίοδο όσο και στην ελληνοεβραϊκή-χριστιανική λογοτεχνία.
Προτερήματα
Δύο από τα προτερήματα του έργου που πρέπει να επισημανθούν, είναι, πρώτον, η συμπερίληψη στην «Ιστορία» και μη λογοτεχνικών μορφών της αρχαιοελληνικής γραμματείας (λεξικογραφία, αστρονομία, γεωγραφία, εθνογραφία, μαθηματικά, ιατρική, γραμματική) και, δεύτερον, η ανάπτυξη της ύλης κατά ευσύνοπτες ενότητες και η υποστήριξη της ανάγνωσης από Χρονολογικούς Πίνακες.
Αν πρέπει να σημειώσω κάτι, πέρα από τη μη παράθεση βιβλιογραφικών στοιχείων, είναι ότι το υπάρχον Ευρετήριο ονομάτων θα απέβαινε αποδοτικότερο αν σε κάθε κύριο λήμμα με το όνομα του συγγραφέα υπήρχαν υπολείμματα με τα οποία να ευρετηριάζονται οι τίτλοι των συγγραμμάτων του. Χρήσιμη θα ήταν επίσης η λημματογράφηση στο Ευρετήριο των «αδέσποτων», άνευ πατρός τίτλων, παρότι παρατίθενται στα αναλυτικά Περιεχόμενα.
- Του Παντελη Mπουκαλα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 24/02/2009
No comments:
Post a Comment