«Επιτρέποντας στους θνητούς να θέτουν σκληρές ερωτήσεις, η ελληνική θεολογία τους ενεθάρρυνε να αναζητούν όλα τα πιθανά αίτια των γεγονότων» έγραψε στους «LA Times» η Μαίρη Λέφκοβιτς. «Η Φιλοσοφία - η χαρακτηριστικά ελληνική ανακάλυψη - είχε τις ρίζες της στη θεολογική έρευνα. Οπως και η επιστήμη». Ενα σκληρό ερώτημα ταλανίζει τώρα τη διάσημη ελληνίστρια: σε μια μεταμοντέρνα εποχή σχετικών αξιών (όπου όλα «περνάνε») και «politically correct», πώς να προστατέψει την (ιστορική) αλήθεια;
Η Μαίρη Λέφκοβιτς, από τα πρώτα βιολιά στην κλασική φιλολογία παγκοσμίως, καθηγήτρια του κολεγίου του Wellesley στις ΗΠΑ, όπου προσλήφθηκε αφού αποφοίτησε από το Harvard (το 1961), απέκτησε ευρεία φήμη το 1991 όταν επωμίστηκε τον επίπονο ρόλο του θεματοφύλακα της κλασικής Ελλάδας απέναντι σε ένα λόμπι αφροκεντριστών πανεπιστημιακών που συσπειρώθηκε πίσω από τη θέση της «κλεμμένης κληρονομιάς»: ο δυτικός πολιτισμός δεν κατάγεται από την Ελλάδα αλλά από την Αφρική, οι Ελληνες έκλεψαν τη φιλοσοφία τους από τους αιγυπτίους σοφούς. Οι αφροκεντριστές θεωρούν ότι η Ιστορία γράφτηκε από άνδρες της Δύσης που μαγείρεψαν τα γεγονότα με τους μύθους για να προωθήσουν τους ηγεμονικούς σκοπούς της φυλής τους. Ανθος του κακού ήταν η έκδοση του βιβλίου Μαύρη Αθηνά του καθηγητή Κοινωνιολογίας του Cornell Μάρτιν Μπερνάλ.
Αρχισε τότε μια πολυδαίδαλη ακαδημαϊκή διαμάχη που πήρε τις διαστάσεις saga σε παγκόσμιο επίπεδο και εκφράστηκε μέσω δημοσιευμάτων με χροιά ρατσιστικών αλληλοκατηγοριών. Η Λέφκοβιτς απάντησε με το πολυδιαβασμένο βιβλίο Not out of Athens (Η μαύρη Αθηνά, μύθοι και πραγματικότητα ή οι παραποιήσεις του αφροκεντρισμού, εκδόσεις Κάκτος, 1997), όπου ανασκεύασε τα επιχειρήματα του Μπερνάλ αποδεικνύοντας ότι η ιστορική έρευνα δεν μπορεί να υπονομεύεται από φυλετικές ιδεοληψίες: «Τα δεδομένα αφήνουν μικρά περιθώρια για αμφισβήτηση σχετικά με το ότι λίγοι Αφρικανοί έζησαν στην Ελλάδα ή τη Ρώμη και με το ότι η επιρροή τους πάνω σε αυτούς τους πολιτισμούς ήταν αμελητέα». Αγωνία της Λέφκοβιτς δεν ήταν απλώς να διαφυλάξει τη φήμη του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, αλλά να μην επιτρέψει να επικρατήσει άλλη «αλήθεια» στους πανεπιστημιακούς διαδρόμους πλην εκείνης στην οποία καταλήγουμε μέσω της επιστημονικής έρευνας. Οι ακραίες θέσεις έμοιαζαν να έχουν καταλαγιάσει.
Το νέο βιβλίο της Λέφκοβιτς, Μαθήματα Ιστορίας, μια φυλετική Οδύσσεια, μας διαψεύδει. Τι συνέβη από το 1991 ως σήμερα; Οι πένες μπορεί να στέγνωσαν, όμως ο πόλεμος συνεχίστηκε στους ακαδημαϊκούς διαδρόμους με την ίδια ένταση. Τα Μαθήματα Ιστορίας είναι η αφήγηση της προσωπικής της εμπειρίας, του μοναχικού της αγώνα ενάντια σε όσους προσπάθησαν να αντικαταστήσουν την ιστορική αλήθεια με μια άλλη αλήθεια που τους βόλευε πολιτισμικά. Ετσι, όχι μόνο φέρνει στην επιφάνεια τον ηθικό σκοταδισμό που επικρατεί στην πιο υψηλή μορφωτική βαθμίδα αλλά εγείρει επιπλέον καίρια ερωτήματα: με ποιον βαθμό ευθύνης οφείλεις να ασκείς το δικαίωμά σου στην ελεύθερη έκφραση, ειδικά όταν θέτεις υπό αμφισβήτηση παγιωμένα ιστορικά δεδομένα; Και δεύτερον, δεν θα υπερασπιστείς την αλήθεια από φόβο μήπως θεωρηθείς ρατσιστής;
Αρχές της δεκαετίας του 1990, μια μικρή αντιπαράθεση μεταξύ δύο πανεπιστημιακών εξελίχθηκε σε διευρυμένη διαπανεπιστημιακή συζήτηση γύρω από το τι σημαίνει εκπαιδευτική - ακαδημαϊκή ηθική. Οταν η Μαίρη Λέφκοβιτς ανακάλυψε ότι ο συνάδελφός της Τόνι Μάρτιν, ιστορικός, παρέδιδε στο Wellesley μάθημα το οποίο είχε τιτλοφορήσει «Αφρικανοί στην Ελλάδα και στη Ρώμη», ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι της: ο τίτλος υποδείκνυε το περιεχόμενο: ότι η επιρροή της αφρικανικής κουλτούρας στον κλασικό κόσμο ήταν τόσο μεγάλη ώστε να χρήζει ετήσιου κύκλου εργασίας σε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα. Οταν απαίτησε να αλλάξει ο τίτλος του μαθήματος σε κάτι πιο γενικό («Αφρικανοί στον Ελληνικό και Ρωμαϊκό κόσμο»), που να μην υπονοεί συγγένεια με το δόγμα της κλεμμένης κληρονομιάς, το Wellesley δέχτηκε. Αλλά μπροστά σε έναν εξοργισμένο Τόνι Μάρτιν, οι πρυτάνεις υποχώρησαν και το μάθημά του εξακολούθησε να παραμένει άθικτο.
Η Λέφκοβιτς θεώρησε ότι η απόφαση του Wellesley να αντιμετωπίσει το θέμα ως μια κοινή ασυμφωνία απόψεων ανάμεσα σε δύο πανεπιστημιακούς, σήμαινε ότι έκλεινε τα μάτια μπροστά σε μια ανατροπή της εκπαιδευτικής δεοντολογίας: αποστολή της, μεταξύ άλλων, είναι να μαθαίνει στους νέους πώς να φτάνουν στην αλήθεια και όχι να δίνει λόγο σε όποιους θέλουν να προωθήσουν την υποκειμενική τους εκδοχή για το παρελθόν. «Τα πανεπιστήμια έχουν το χρέος να απαγορεύουν τη διδασκαλία ευαπόδεικτων μυθευμάτων».
Παράλληλα, νέα επιχειρηματολογία εξυφαινόταν ως παραφυάδα του δόγματος της κλεμμένης κληρονομιάς: αξιοσημείωτο τμήμα δημοσιευμάτων υποστήριξε ότι ιστορικά οι εβραίοι ήταν οι χρηματοδότες του δουλεμπορίου και κατά συνέπεια αρνούνταν να παραδεχτούν τις οφειλές του δυτικού πολιτισμού στον αφρικανικό (το «μαύρο Ολοκαύτωμα»). Ενα ανυπόγραφο σύγγραμμα Η μυστική σχέση μεταξύ μαύρων και εβραίων καταδικάστηκε ομόφωνα από τον διεθνή Τύπο, με τη λογική ότι καλλιεργούσε αντισημιτικά συναισθήματα στους μαύρους. Και όμως, το 1993, Η μυστική σχέση βρέθηκε μέσα στη λίστα των προτεινόμενων βιβλίων του μαθήματος του Τόνι Μάρτιν. Ο ίδιος, όχι μόνο υπερασπίστηκε τη χρησιμότητα του εν λόγω βιβλίου αλλά χαρακτήρισε τη Λέφκοβιτς «Εβραία» με καταφανή υποτιμητικό τρόπο. Το Wellesley επέπληξε τον Μάρτιν αλλά θεώρησε ότι στο όνομα της ακαδημαϊκής ελευθερίας δεν πρέπει να τον θέσει σε περιορισμό.
Απρόσκοπτα, ο Τόνι Μάρτιν συμπεριελάμβανε στη λίστα εγχειριδίων του επίμαχου μαθήματός του και το εξαιρετικά αμφισβητήσιμης εγκυρότητας βιβλίο του Τζορτζ Τζέιμς Κλεμμένη Κληρονομιά, που εκδόθηκε πριν από 40 χρόνια («αριστούργημα» κατά τον Μπερνάλ). Εκεί αναπτύσσεται η εξωφρενική άποψη ότι ο Αριστοτέλης δανείστηκε βιβλία από τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και αντέγραψε το περιεχόμενό τους προβάλλοντάς το ως πρωτότυπη δική σκέψη του. Βεβαίως, ο Αριστοτέλης πέθανε το 322 π.Χ. ενώ η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας χτίστηκε το 297 π.Χ. Λεπτομέρειες!
Επιπλέον, δεν έπαψε ποτέ να πετάει υβριστικές ακίδες προς τη συνάδελφό του (πολλές παραμένουν και σήμερα στο Internet). Η Λέφκοβιτς τότε δημοσίευσε άρθρο στο οποίο εξέθετε τη στάση του Μάρτιν. Μεταξύ άλλων, αναφέρθηκε σε ένα περιστατικό που διαδραματίστηκε ανάμεσα σε αυτόν και σε μια φοιτήτρια (και το οποίο κατέληξε με την αποβολή της από το κολέγιο): όταν ο Μάρτιν εντοπίστηκε στους κοιτώνες του κολεγίου (κατά τη διάρκεια μιας φοιτητικής παράστασης), η Μισέλ Πλάντεκ τον ρώτησε «ποιον φοιτητή του Wellesley συνοδεύετε;» διότι σύμφωνα με κανονισμούς του κολεγίου οι άνδρες δεν μπορούν να κυκλοφορούν ασυνόδευτοι στους γυναικείους κοιτώνες. Ο Μάρτιν εξέλαβε την ερώτηση ως φυλετικό σχόλιο και υποτίθεται ότι αποκάλεσε το κορίτσι «ανόητη», «ρατσίστρια». Το κορίτσι αποβλήθηκε.
Το κολέγιο υποστήριξε ότι η έρευνα της Λέφκοβιτς ήταν ελλιπής καθ' ότι στηριζόταν μόνο στη μια πλευρά, αυτή των φοιτητών. Και την έψεξε. Ο Μάρτιν έκανε αγωγή κατά της συγγραφέως για συκοφαντική δυσφήμηση. Το Wellesley σιώπησε. Η αίτηση της Λέφκοβιτς για απαλλαγή (for summary dismissal) έγινε δεκτή μόλις το 1997. Ο αντίπαλός της άσκησε έφεση κατά της απόφασης χωρίς επιτυχία. Η όλη υπόθεση έκλεισε νομικά το 2002, τελικά δικαιώνοντάς την.
Η περιπέτειά της αποδεικνύει ότι οι πανεπιστημιακοί και οι διανοούμενοι δεν έχουν βρει ακόμη κοινό έδαφος σε μια σειρά ηθικών ζητημάτων. Η καθηγήτρια στο King's College του Λονδίνου Μαίρη Μάργκαρετ Μακέιμπ στο ισορροπημένο άρθρο της στο TLS, όπου αναλύει την όλη saga, εντόπισε τους κινδύνους και τα όρια της πολιτικής ορθότητας: Το να επικαλείσαι καταχρηστικά την καταγγελία του ρατσισμού σε μια διαμάχη της οποίας η ουσία βρίσκεται προφανώς αλλού. Η περιπέτειά της διαγράφει επίσης ένα απαισιόδοξο ορίζοντα για το πανεπιστήμιο που υποτίθεται μεταδίδει γνώση (δηλαδή μάς μαθαίνει την έρευνα και την αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας) και πολιτισμό (άρα αρνείται τα στερεότυπα και τις ρατσιστικές εμμονές). Για τη Μαίρη Λέφκοβιτς, η υποκειμενική άποψη δεν συνιστά αληθινό δεδομένο και η ιστορική αλήθεια δεν είναι υποκειμενική.
Το ΒΗΜΑ, 31/08/2008
No comments:
Post a Comment