Χορός πένθους και ελπίδας

Η Χιλή προσπαθεί ακόμη να ξεπεράσει τις πληγές από τη δικτατορία του Πινοσέτ

Της Τιτικας Δημητρουλια, Η Καθημερινή, Kυριακή, 31 Aυγούστου 2008

Αντόνιο Σκάρμετα: Ο χορός της νίκης. Μετ. Ελ. Τσόκα, εκδ. Καστανιώτη

«Ο χορός της νίκης» είναι ο χορός της Βικτόρια Πόνσε, της έφηβης κόρης του τελευταίου εκτελεσμένου της Χιλής πριν πέσει η χούντα του Πινοσέτ. Τη δένει με τη ζωή και για να πληρώσει τη δασκάλα της του χορού εκδίδεται. Είναι η χορογραφία για τον πατέρα της, σε στίχους της μεγάλης Χιλιανής ποιήτριας Γκαμπριέλα Μιστράλ, σύμβολο της γυναικείας ανεξαρτησίας και της φυλετικής επιμειξίας, που έγραψε τα «Σονέτα του θανάτου». Είναι η παράσταση για ένα ρόλο στο Δημοτικό Θέατρο του Σαντιάγο, εκτός νόμων και προγραμμάτων, για μια χούφτα φίλους που δεν ήξερε ότι είχε, μαζί κι έναν ευαίσθητο νεαρό αστυνομικό που θέλει να εξιλεωθεί προσωπικά για τα εγκλήματα της αστυνομίας στη χούντα, στα οποία επ’ ουδενί συμμετείχε.

Αυτή η παράσταση γυρίζει τη Βικτόρια οριστικά ανάμεσα στους ζωντανούς και πίσω από αυτήν κρύβεται ο έρωτας, ο καβαλάρης πρίγκιπάς της, ο όμορφος, αγνός, γενναιόδωρος και πεισματάρης Ανχελ Σαντιάγο, προσφάτως αποφυλακισθείς, που την πρώτη νύχτα του στη φυλακή ο διεστραμμένος διευθυντής, άλλο ένα απομεινάρι της χούντας του Πινοσέτ από τα πολλά που κινούνται στη σκιά στο μυθιστόρημα, τον πέταξε γυμνό σε ένα δωμάτιο γεμάτο ισοβίτες. Τώρα γυρίζει ελεύθερος στην πόλη του από «πάγο και λάσπη», το Σαντιάγο των έξι εκατομμυρίων ψυχών, και ετοιμάζεται να πιάσει την καλή, μαζί με τον αριστοκράτη ληστή Βεργάρα Γκρέι, φημισμένο και αγαπητό, γιατί ποτέ του δεν κατέφυγε στη βία. Στην αποφυλάκιση του Βεργάρα Γκρέι, ένας αλλιώτικος διευθυντής, της αντίπερα όχθης, άνοιξε σαμπάνιες και έβγαλε αποχαιρετιστήριο λόγο. Αλλά ο Βεργάρα Γκρέι ήταν, όπως και η Βικτόρια, μόνος. Η γυναίκα του, με την οποία συνεχίζει να είναι τρελά ερωτευμένος, και ο γιος του τον είχαν απαρνηθεί, ο συνεργός του, τον οποίο προστάτεψε με τη σιωπή του, είχε διασπαθίσει το μερίδιό του. Ως την ώρα που γνώρισε τον Ανχελ, με τη διπλά σημαδεμένη μοίρα. Πριν γίνουν συνεργοί, θα γίνουν φίλοι - και φύλακες άγγελοι της Βικτόρια, που ο χορός της σημαίνει, τελικά, μια νίκη πύρρειο ή τουλάχιστον υπονομευμένη από την παντοδυναμία του θανάτου.

Κοινό πεπρωμένο

Τρία πρόσωπα, τρεις ιστορίες, ένα κοινό πεπρωμένο, που συμβολοποιεί την πορεία της Χιλής, δεκαοχτώ χρόνια μετά την πτώση του καθεστώτος του Πινοσέτ και μόλις δύο μετά τον απελευθερωτικό του θάνατο, ανάμεσα στο ανήκεστο πένθος και την ελπίδα ότι το Κακό, και ας μην ανήκει ολοκληρωτικά στο παρελθόν, έχει νικηθεί, την πίκρα και το όνειρο. Μυθιστόρημα πολιτικό, μελαγχολικό, με πολύ χιούμορ και σασπένς, με αστυνομική πλοκή και κινηματογραφική ροή - όσον αφορά τις εικόνες της πόλης, την κίνηση των συλλογικών προσώπων, τις αναφορές σε φιλμικούς κώδικες (το 2009 άλλωστε θα το δούμε στη μεγάλη οθόνη, σε σκηνοθεσία του Φερνάντο Τρουέμπα). «Ο χορός της νίκης» είναι μια ιστορία για όνειρα που γίνονται αληθινά και άλλα που κακοφορμίζουν. Το μεγάλο κόλπο, η ληστεία δεν είναι μόνο ένας τρόπος να γλιτώσουν οι ήρωες από τη μιζέρια που τους επιφυλάσσει η σύγχρονη Χιλή της ανεργίας, της οικονομικής ύφεσης, του διεφθαρμένου και αγκυλωμένου κράτους, των φαντασμάτων της χούντας που καραδοκούν. Είναι και μια πράξη δικαιοσύνης, μιας και τα χρήματα, λεκιασμένα με αίμα αλλά και αδήλωτα, ανήκουν σε έναν από τους πιο ειδεχθείς συνεργάτες του Πινοσέτ. Η Βικτόρια θα σωθεί και η ληστεία θα ευοδωθεί, αλλά νίκη δεν θα υπάρξει. Διότι η ζωή δεν είναι παραμύθι και το αίσιο τέλος δεν ταιριάζει στη Χιλή, ακόμα τουλάχιστον όπως φαίνεται. Οπως η απλούστευση και η σχηματοποίηση δεν ταιριάζει στον Σκάρμετα.

Αποστασιοποίηση

Οι χαρακτήρες του, τους οποίους ο αναγνώστης δεν μπορεί να μην αγαπήσει, από το πρωταγωνιστικό τρίο ώς τους λαϊκούς, ζεστούς και αφοσιωμένους δευτεραγωνιστές, είναι ρεαλιστικοί και ζωντανοί, μαζί όμως και παραμυθένιοι: συμπαραστάτες και αντίμαχοι, ο πρίγκιπας και η ωραία κοιμωμένη, ο καλός βασιλιάς και οι πιστοί υποτακτικοί του - και η πόλη το μαγεμένο βασίλειο όπου είναι δυνατά όλα, τα καλά, τα κακά και τα χειρότερα. Πίσω όμως από τη δεξιοτεχνικά οργανωμένη πλοκή, πίσω από τον απλό, φυσικό λόγο του Σκάρμετα, είναι εμφανής μια συνειδητή όσο και διακριτική επιλογή αποστασιοποίησης, μέσα από το χιούμορ, συχνά μαύρο, τη λεπτή ειρωνεία, την παρωδία. Από μια άλλη σκοπιά, το μυθιστόρημα είναι ένας φόρος τιμής στη χιλιανή ποίηση, στη νομπελίστα Γκαμπριέλα Μιστράλ, στον αντιποιητή Νικανόρ Πάρα, στον Ενρίκε Λιν, στον Πάμπλο Νερούδα, που το έργο τους μοιάζει να διαποτίζει με απόλυτη φυσικότητα τις ζωές των ανθρώπων, την καθημερινότητά τους. Και μαρτυρεί όχι μόνο μαστοριά του Σκάρμετα, αλλά και την υψηλή ποιότητα της χιλιανής λογοτεχνίας εν γένει, όπως τη γνωρίζουμε και μέσα από τα έργα άλλων μεγάλων Χιλιανών, μεταξύ άλλων ο Χοσέ Δονόσο και ο Ρομπέρτο Μπολάνιο, ο Λουίς Σεπούλβεδα και η Ιζαμπέλ Αλιέντε.

Και κάτι τελευταίο, αλλά πολύ εντυπωσιακό: το ευρύτατο, πλουσιότατο αναλυτικό πρόγραμμα του χιλιανού λυκείου, όπως το παρακολουθούμε μέσα από την προσπάθεια και το άγχος της Βικτόρια να τελειώσει το σχολείο. Μπορεί ο Σκάρμετα να είναι επικριτικός προς την απομνημόνευση και τη συσσώρευση γνώσης που δεν λαμβάνει υπόψη τον άνθρωπο και τις ανάγκες του - η Βικτόρια κόβεται επειδή δεν ξέρει το ποιητικό υποκείμενο και τα ρητορικά σχήματα και η καλλιτεχνική της έφεση δεν λαμβάνεται καθόλου υπόψη. Το πρόγραμμα καθαυτό όμως, εάν και εφόσον ο Σκάρμετα αποδίδει πιστά τη χιλιανή εκπαιδευτική πραγματικότητα, δεν στερείται ενδιαφέροντος, για λόγους που δεν έχουν να κάνουν μόνο με τη Χιλή αλλά και με τη χώρα μας