Ο διάσημος ιταλός συγγραφέας ήλθε πρόσφατα στην Ελλάδα και μας μίλησε για το πόσο ανυπόφορα θα ήταν όλα χωρίς την Τέχνη
Λένε ότι πίσω από κάθε αξιόλογο άνδρα βρίσκεται μια εξίσου σημαντική γυναίκα. Στην περίπτωση του Αντόνιο Ταμπούκι πρόκειται για τη σύζυγό του Μαρία Ζοζέ ντε Λανκάστρε ή απλά «Ζε», όπως τη λέει χαϊδευτικά ο ίδιος. Εκείνος Ιταλός, εκείνη Πορτογαλίδα. Και έτσι «η χώρα-παράθυρο στον Ατλαντικό» γίνεται το καταφύγιό του κάθε φορά που η δική του τον απογοητεύει εξαιτίας της διαφθοράς που βρίσκει στην πολιτική ή της σάχλας που βλέπει στην τηλεόραση. Η Ζε, λοιπόν, τακτοποιώντας στο πάνω μεγάλο ράφι της βιβλιοθήκης τα βιβλία που έχει συγγράψει ο Αντόνιο, προσέθεσε στο τέλος εκείνα του Φρόιντ. «Δεν είναι καθόλου τυχαία η κίνησή της αυτή. Η γυναίκα μου ξέρει καλύτερα από όλους ότι τα βιβλία μου χρειάζονται ψυχανάλυση» λέει μεταξύ αστείου και σοβαρού. Δεν άργησε να σηκώσει το κινητό του όταν του τηλεφωνήσαμε ενώ βρισκόταν για διακοπές στην Κρήτη. Είχε προηγηθεί μια διάλεξη που έδωσε στην Αθήνα στο τέλος του Μάη με την ευκαιρία της κυκλοφορίας στα ελληνικά του βιβλίου του Η νοσταλγία του πιθανού - Γραπτά για τον Φερνάντο Πεσσόα (1990), καθώς και της νέας επαυξημένης έκδοσης του Ρέκβιεμ από τις εκδόσεις Αγρα, σε μετάφραση Ανταίου Χρυσοστομίδη. Υπό τον παφλασμό των κυμάτων και με την ευτυχία που νιώθει κάθε φορά που ανακαλύπτει μία ακόμη μεσογειακή χώρα, μας μίλησε για την πατρίδα του που δεν είναι η Ιταλία αλλά η ιταλική γλώσσα, για τις δύο πιο σημαντικές στιγμές στη ζωή του κάθε ανθρώπου, αλλά και για το πόσο ανυπόφορα θα ήταν όλα χωρίς την τέχνη.
- Πρώτα γίνατε φιλόλογος και μετά συγγραφέας. Τι σας έστρεψε στη λογοτεχνία;
«Οι ναζιστές έκαψαν εκατομμύρια ανθρώπους. Κυρίως όμως έκαψαν βιβλία λογοτεχνίας, διότι εξέφραζαν μια διαφορετική αλήθεια από τη δική τους. Η αμφιβολία και η λογοτεχνία είναι πολυθεϊστικές. Ασφυκτιούν μέσα σε μονοθεϊστικό καθεστώς. Ξεκίνησα αργά να γράφω. Στη ζωή τα πράγματα συμβαίνουν τυχαία εκ πρώτης όψεως, όταν όμως τα βλέπεις από απόσταση ξέρεις ότι ακόμη και η μεγαλύτερη αναποδιά στα σχέδια ισούται με ευλογία. Ο ρόλος της λογοτεχνίας είναι να φυτρώνει εκεί που δεν τη σπέρνουν, να χώνει τη μύτη της παντού. Εκεί όπου αρχίζουν οι παραλείψεις και τα καλά κρυμμένα μυστικά που οι ιστορικοί αφήνουν έξω από την Ιστορία».
- Πώς βλέπετε την Ιταλία τού σήμερα;
«Υπάρχουν τρομακτική διαφθορά και ρατσισμός που εξαπλώνεται διαρκώς. Στην Ιταλία δεν υπήρξε ποτέ μια φιλελεύθερη δημοκρατία και τώρα έχει αναδυθεί ό,τι χειρότερο. Καθρέφτης αυτής της κατάστασης είναι η κρατική τηλεόραση. Εκεί βλέπεις πράγματα που δε μπορείς να ανεχθείς. Νάνοι, μπαλαρίνες, πλαστικές ξανθές, όλοι κουρδισμένοι να διασκεδάζουν τον τηλεθεατή, αλλά το απόλυτο freak show συντελείται στα talk shows. Αυτό είναι το πιο τρομακτικό απ' όλα».
- Σας έχουν χαρακτηρίσει τον πιο Ευρωπαίο από τους ιταλούς συγγραφείς. Σας εκφράζει ο τίτλος;
«Ευρωπαίος δεν ξέρω, πάντως τσιγγάνος είμαι σίγουρα. 'Η, αν θέλετε, ένας πλανόδιος, ένας αλήτης. Μου αρέσει πολύ να ταξιδεύω. Οταν κάποτε με είχαν ρωτήσει ποια είναι η πατρίδα μου, η Ιταλία ή η Πορτογαλία, απάντησα "καμία από τις δύο" και διάλεξα την ιταλική γλώσσα. Αυτή είναι η πατρίδα μου. Την παίρνω μαζί μου και ταξιδεύουμε. Δεν μ' ενδιαφέρει καθόλου το διαβατήριο και η σημαία. Ζω με τη γλώσσα μου και ανήκω σε μια γλώσσα. Γι' αυτό ακριβώς εκτιμώ απεριόριστα τους μεταφραστές, όπως τον Ανταίο Χρυσοστομίδη, που μετέφερε τα έργα μου στα ελληνικά. Χωρίς αυτούς τα βιβλία θα ήταν καταδικασμένα να μένουν για πάντα εκεί όπου γράφονται».
- Ποια άλλη ταμπέλα σάς αποδίδουν;
«Συχνά με κατατάσσουν στους "αντισύγχρονους" συγγραφείς, αυτό όμως έχω πια μάθει να το παίρνω ως κομπλιμέντο. Πιστεύω ότι βαπτίζουν εμένα και άλλους συναδέλφους μου έτσι διότι πολύ απλά δυσπιστούμε στους ανυπόφορους τρόπους τού σήμερα. Η σύγχρονη ζωή δεν έχει σε τίποτε να ζηλέψει τη γραφειοκρατία της "Δίκης" του Κάφκα. Ο άνθρωπος είναι πλέον ένας αριθμός, ένα έντομο. Χιλιάδες ανώνυμες υπάρξεις ζουν στον κόσμο σήμερα χωρίς σκέψη και όνειρα».
- Τι σας δίδαξε η ενασχόλησή σας με τον Πεσόα;
«Ο Μποντλέρ έλεγε ότι "όπως οι περιπλανώμενες ψυχές ψάχνουν ένα σώμα, έτσι κι εγώ μπορώ να μπω ανά πάσα στιγμή σε όποιον ήρωά μου θέλω". Και ο Πεσόα με τη σειρά του έλεγε ότι η λογοτεχνία, όπως άλλωστε και κάθε άλλη μορφή τέχνης, αποτελεί απόδειξη πως η ζωή δεν αρκεί. Το να γινόμαστε άλλοι από τον εαυτό μας μέσω της τέχνης, είτε την παράγουμε είτε την παρακολουθούμε, είναι ένα μικρό θαύμα που μας χαρίζεται μέσα στο σύντομο ταξίδι της ζωής. Ο Θερβάντες έλεγε για τον εαυτό του ότι είναι ταυτόχρονα ο Δον Κιχώτης και ο Σάντσο Πάντσα. Και ο Φλομπέρ συνήθιζε να λέει "η Μαντάμ Μποβαρί είμαι εγώ". Κάπως έτσι νιώθω κι εγώ. Ζω με τον εαυτό μου, με το σώμα μου επί 65 ολόκληρα χρόνια. Πλήττω αφόρητα όταν δεν γνωρίζω ανθρώπους. Θέλω να βλέπω τον κόσμο από διαφορετική σκοπιά κάθε φορά, μέσα από άλλους χαρακτήρες. Εκφράζομαι μέσα από τις εφημερίδες και τα βιβλία. Μου αρέσει να φαντάζομαι πρόσωπα με τελείως διαφορετική ζωή και άποψη από εμένα. Θέλω να δω τον κόσμο μέσα από τα μάτια ενός μωρού, μιας ηλικιωμένης γυναίκας, ενός νεαρού άνδρα. Γι' αυτό γράφω».
- Ποια είναι η πιο επικίνδυνη λέξη;
«Η λέξη ιδεολογία. Διότι όλοι μπορούν να προφασιστούν ότι έχουν από μία. Ακόμη κι αυτοί που έριξαν τους Δίδυμους Πύργους».
- Ποιες είναι οι πιο σημαντικές στιγμές στη ζωή ενός ανθρώπου;
«Η γέννηση και ο θάνατος. Είναι η πρώτη και η τελευταία παράγραφος του βιβλίου της ζωής του, οι παρενθέσεις που τα περικλείουν όλα».
- Τι θα πάρετε από την Ελλάδα φεύγοντας;
«Από όπου κι αν ταξιδέψω παίρνω κάτι και το βάζω στην τσέπη της μνήμης μου περιμένοντας να δω αν θα φυτρώσει κάτι. Στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να προκύψει ένα βιβλίο, στην αμέσως καλύτερη μια ανάμνηση που θα αντέξει στον χρόνο. Από την Ελλάδα θα πάρω μαζί μου αυτό το ιδιαίτερο μειδίαμα των αγαλμάτων που μοιάζει με αυτό της Μόνα Λίζα. Μου αρέσει η φιλία ανάμεσα σε αυτά τα δύο χαμόγελα».
- Τι κάνει ένα μυθιστόρημα αξέχαστο;
ΑΣΤΕΡΟΠΗ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ, Το ΒΗΜΑ, 27/07/2008
No comments:
Post a Comment