Αλήθειες και ψέματα για τον Κάφκα

Ο Κάφκα ήταν σχεδόν άγνωστος στην εποχή του. Αξίζει τον κόπο να διαβάσει κανείς το βιβλίο του Hawes μόνο και μόνο γι’ αυτή του την ενότητα. Είναι εκπληκτικός ο μηχανισμός που στήθηκε για να προβληθεί ο Κάφκα στη λογοτεχνική αγορά της Πράγας, και πώς ο ίδιος ο Κάφκα είχε συμμετοχή σε αυτό το σχεδόν ξεδιάντροπο αλισβερίσι με εκδότες, συγγραφείς, κριτικούς, επιτροπές βραβείων. Ο χώρος δεν μας επιτρέπει να επεκταθούμε αλλά, στ’ αλήθεια, εδώ συναντάμε ένα «δούναι και λαβείν» που νομίζουμε ότι απαντά μόνο στο ελληνικό λογοτεχνικό σινάφι.

Ο Κάφκα συνετρίβη κάτω από ένα επάγγελμα γραφειοκρατικό. Εδώ, ο Hawes αποδεικνύεται μάστορας στην κοινωνιολογική μελέτη της εποχής. Κρίνουμε με τα σημερινά δεδομένα, μας λέει. Αν κοιτάξουμε όμως προσεκτικά στις συνθήκες της εποχής, ο Κάφκα, ο οποίος εργαζόταν στο νομικό τμήμα επιφανούς ασφαλιστικής εταιρείας, είχε μια αξιοσέβαστη δουλειά (είχε διεκδικήσει μάλιστα προαγωγή και αύξηση, με επιτυχία), με υψηλό μισθό, με πολύ ανεκτικό προϊστάμενο και άφθονο χρόνο από το μεσημέρι και μετά να ασχοληθεί με «τα δικά του». Επρόκειτο για επάγγελμα που του προσέδιδε κοινωνικό κύρος και οικονομική άνεση.

Ο Κάφκα φοβόταν τις γυναίκες. Το κοινωνικό κύρος, η οικονομική άνεση και η αίγλη του ταλαντούχου συγγραφέα, έκανε τον νεαρό Κάφκα μάλλον ελκυστική περίπτωση εργένη. Η αλήθεια είναι ότι όντως ο Κάφκα φοβόταν, όχι τις γυναίκες γενικά αλλά τη δέσμευση. Ο Hawes μας δείχνει με αφοπλιστικό τρόπο πώς καταταλαιπώρησε την αρραβωνιαστικιά του Φελίτσε, την οποία ουδέποτε επιθύμησε, αλλά ήξερε ότι ήταν μια γυναίκα η οποία θα του εξασφάλιζε μια ήσυχη ζωή για να γράφει. Αποτέλεσμα; Απίστευτες παλινωδίες, σε βαθμό γελοιότητας και, βέβαια, απιστίες.

Ο Κάφκα ήταν ξενύχτης και τακτικός θαμώνας οίκων ανοχής. Στην καλύτερη περίπτωση, προτιμούσε τους εύκολους στόχους: λαϊκά κορίτσια. Από σερβιτόρες μέχρι αποτυχημένες ηθοποιούς, τη συντροφιά των οποίων απολάμβανε στα εστιατόρια με τα περίφημα σεπαρέ της εποχής και σε δωμάτια ξενοδοχείων. Ενα τέτοιο κορίτσι φωτογραφήθηκε μαζί του – μόνο που στη συνέχεια, η μισή φωτογραφία… λογοκρίθηκε. Ετσι, η γνωστή φωτογραφία του χαμογελαστού(!) Κάφκα με το καπέλο και το σκύλο στα δεξιά του περιείχε στην πραγματικότητα και μια άσημη, λησμονημένη αρτίστα, ονόματι Hansi Szokoll. Ο Hawes είναι ίσως ο πρώτος που δημοσιεύει ολόκληρη τη φωτογραφία, όχι επειδή την ανακάλυψε πρώτος αλλά επειδή κανένας άλλος βιογράφος ή μελετητής δεν τόλμησε(;) να μας δείξει τον Κάφκα παρέα με μια κοπέλα που ίσως σήμερα να χαρακτηρίζαμε… μπίμπο. Τέλος, ο Hawes παραθέτει στο βιβλίο του σειρά σχεδίων και σκίτσων από την προσωπική συλλογή του Κάφκα με πορνογραφικό υλικό. Εικόνες καλλιτεχνικές μα σαφέστατα νοσηρές, με σαδομαζοχιστικές νύξεις και σχήματα κτηνοβασίας. Η εν λόγω συλλογή ήταν γνωστή στους κύκλους των «καφκολόγων».

Ο Κάφκα ήταν καταπιεσμένος Εβραίος και με το έργο του προέβλεψε το Ολοκαύτωμα. Και εδώ, ο Hawes παραδίδει μαθήματα ιστορίας και κοινωνιολογίας. Μας δείχνει πώς ο Κάφκα σκεφτόταν και έγραφε γερμανικά (τα τσέχικα τα θεωρούσε «παρακατιανά), πως ήταν αποδεδειγμένα υπέρμαχος της Αυστρίας και της Γερμανίας κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (αγοράζοντας μετοχές και πρωτοστατώντας στην ίδρυση σανατορίου για τους Γερμανούς βετεράνους, σε μια τοποθεσία με την ονομασία… Φρανκενστάιν) και πώς ο αντισημιτισμός δεν είχε ακόμα γίνει το πρόβλημα που θα γινόταν, παρά πολύ μετά τον θάνατό του, το 1924. Εκεί δε που ο Hawes ακούγεται οργισμένος είναι όταν ακούει θεωρίες περί… πρόβλεψης του Ολοκαυτώματος μέσα, π.χ., από την «Αποικία των τιμωρημένων» ή τη «Δίκη». Αν το πρόβλεψε αυτός, λέει ο Hawes, τότε τα 6 εκατομμύρια Εβραίων που το Ολοκαύτωμα τους χτύπησε την πόρτα ήταν ανόητοι που δεν το προέβλεψαν; Απόψεις σαν κι αυτές, ο Hawes θεωρεί ότι όχι μόνον υπεραπλουστεύουν την πολυσχιδή σημασία του έργου του Κάφκα αλλά αποτελούν και προσβολή απέναντι στα θύματα του Ολοκαυτώματος.

Πολλοί μύθοι. Ο Hawes μιλάει ακόμα για την υποτιθέμενη απόφαση του Κάφκα να καούν όλα του τα έργα, για τη σχέση με τον πατέρα του, για τη φυματίωσή του και τη σχέση του με τη Μίλενα, καθώς και για την υπόγεια επιρροή του Γκαίτε στη «Μεταμόρφωση», για το χιούμορ του Κάφκα. Στο τέλος, μιλάει εκτενώς για το έργο του προτρέποντας τον αναγνώστη να ξεχάσει όλα τα παραπάνω και να αφιερωθεί σε αυτό. Το αν ο Κάφκα ήταν «καλό» ή «κακό» παιδί ελάχιστα θα πρέπει να μας ενδιαφέρει. Οπως είχε γράψει και ο ίδιος: «Οχι άλλη ψυχολογία!»

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 31 Aυγούστου 2008