Ιβο Αντριτς - Μέσα Σελίμοβιτς: δύο λογοτέχνες που δεν κοιτάζονται στα μάτια

Υπάρχει μια μικρή πλατεία στο κέντρο του Σαράγιεβο. Στις σκιές της ξεκουράζονται οι προτομές του Μέσα Σελίμοβιτς και του Ιβο Αντριτς. Ο Αντριτς είχε κροατική καταγωγή, έγραψε στα σερβοκροατικά, χρησιμοποιώντας «ανατολικούς» ιδιωματισμούς, που απαντώνται κυρίως στη Σερβία, το Μοντενέγκρο και τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη. Ο Σελίμοβιτς ήταν απόγονος Σέρβων μουσουλμάνων, έγραψε στα σερβοκροατικά και η βασική θεματική του αφορά τη μουσουλμανική κουλτούρα της Βοσνίας στην Οθωμανική περίοδο.

Μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, όταν το ιδεολόγημα της «γιουγκοσλαβικής λογοτεχνίας» είχε καταρρεύσει, τις μορφές τους αποπειράθηκαν να προσεταιρισθούν νεόκοποι διανοούμενοι για λογαριασμό της νέας εθνικής ταυτότητάς τους. Το ίδιο πρόχειρα τους επικαλέστηκαν Κροάτες, Σέρβοι και Βόσνιοι.

Οσοι θεώρησαν ότι τους κέρδισαν τους αποθέωσαν: ως εθνικό συγγραφέα των Σέρβων τον Αντριτς, ως πατέρα των βοσνιακών γραμμάτων τον Σελίμοβιτς. Οι υπόλοιποι τους λοιδόρησαν: ως απολογητή του σερβικού εθνικισμού τον πρώτο, ως τιμητή του ισλαμισμού τον δεύτερο.

Οι δύο λογοτέχνες, στη μικρή πλατεία που εξελίσσεται η ιστορία μας, δεν κοιτούν ο ένας τον άλλο στα μάτια. Αφουγκράζονται την πόλη γύρω τους, τους πέρα λόφους, την ομορφιά του τοπίου. Μοιάζουν σαν να αναπολούν την εποχή που ο κόσμος τους δεν στεκόταν κατακερματισμένος από εθνικά και εθνοτικά όρια.

Μοιάζουν να αναρωτιούνται πώς τόσος πολιτισμός και τόση βαρβαρότητα μπορούν να συνυπάρχουν σε έναν τόσο μικρό κόσμο. Παιδιά του πολιτισμού, έρμαια της βαρβαρότητας, περιμένουν τώρα να ξαναέρθει ο καιρός που ο λόγος γι’ αυτό που αποτέλεσε την πρώτη ύλη της έμπνευσής τους, αυτών και άλλων σπουδαίων Βαλκάνιων λογοτεχνών, η κοινή βαλκανική συνείδηση, δεν θα ακούγεται σαν ρομαντική νοσταλγία, αλλά τουλάχιστον ως άποψη με ιστορικό περιεχόμενο. Εάν κάποτε η εποχή αυτή επιστρέψει, τα αριστουργήματα τους, «Το Γεφύρι του Δρίνου» του Αντριτς και «Ο Δερβίσης και ο Θάνατος» του Σελίμοβιτς θα αποκατασταθούν ως έκφραση του πνεύματος της συνύπαρξης πολλών «βαρβάρων» σε κοινό τόπο.

Μέχρι τότε ο προσωπικός πολιτισμός τους, τα βιβλία τους και οι προτομές τους θα είναι χρήσιμα αντικείμενα γι’ αυτούς που οριοθετούν τα αδιέξοδα. Επιβεβαιώνοντας την αγωνία τους για το χειρότερο που έβλεπαν να εγκυμονεί ο κόσμος τους. «Δεν φοβάμαι τους ανθρώπους, αλλά την απανθρωπιά που έχουν μέσα τους», έλεγε ο Αντριτς. «Η μεγαλύτερη μιζέρια είναι ότι βυθιστήκαμε στο αδιέξοδο και δεν θέλουμε πια να το εγκαταλείψουμε», ο Σελίμοβιτς.