Του Ηλια Μαγκλινη, Η Καθημερινή, Kυριακή, 31 Aυγούστου 2008
«Καλό παιδί, τέλος» ή όπως λένε οι Αμερικανοί: «No more Mr Nice Guy». Και ποιο ήταν, εν προκειμένω, το «καλό παιδί»; Ο Φραντς Κάφκα (1883 - 1924). Γι' αυτόν ο Αγγλος συγγραφέας και μελετητής του καφκικού έργου James Hawes μας λέει, καλό παιδί, τέλος. Στο βιβλίο του «Excavating Kafka» («Ξεθάβοντας τον Κάφκα» - εκδ. Quercus), ο Hawes βάλθηκε να διαλύσει την ψευδή, όπως λέει, εικόνα του Κάφκα ως «αγίου», για έναν και μόνον λόγο: όλη αυτή η μυθολογία του «καταπιεσμένου ασκητή» έχει διαστρεβλώσει τον τρόπο ανάγνωσης του έργου του. Η κεντρική ιδέα του βιβλίου του είναι αυτή: «Οσα λιγότερα ξέρετε για την υποτιθέμενη ζωή του Κάφκα τόσο περισσότερο μπορεί να απολαύσετε το έξοχο γράψιμό του».
Το βιβλίο του Αγγλου συγγραφέα (ο γερμανοτραφής Hawes πέρασε μια δεκαετία μελετώντας και διδάσκοντας το έργο του Κάφκα και, μεταξύ των άλλων, στην Οξφόρδη εργάστηκε πάνω στο πρωτότυπο χειρόγραφο του «Πύργου») προκάλεσε την οργή των κλασικών «καφκολόγων» (όπως τους αποκαλεί ειρωνικά ο Κούντερα), καθώς, ανάμεσα στα άλλα, έφερε στο φως κάποιες πτυχές της προσωπικότητας του Κάφκα, που για ορισμένους είναι ενοχλητική. Ομως, ο ίδιος ο Hawes παραδέχεται ότι δεν «ανακάλυψε την Αμερική». Απλώς, μέσα από μια προσεκτική ιστορική, πολιτική και κοινωνιολογική ανάγνωση της εποχής, αλλά και των (αυτο)βιογραφικών ντοκουμέντων γύρω από τον Κάφκα, έδειξε κάποια σημεία στη βιογραφία του Κάφκα που έως σήμερα οι απανταχού «καφκολόγοι» απέφευγαν να δείξουν μην τυχόν και αμαυρώσουν τη μυθοποιημένη εικόνα του «βασανισμένου συγγραφέα».
Αθώα ψυχή;
Την αγιοποιημένη φιγούρα του Τσεχοεβραίου συγγραφέα οφείλουμε κυρίως στον επιστήθιο φίλο του και δραστήριο παράγοντα της λογοτεχνικής πιάτσας της Πράγας, Μαξ Μπροντ. Ο Μπροντ έκανε ό,τι ήταν δυνατό προκειμένου να διαδοθεί το όνομα του φίλου του και για να εξασφαλίσει την υστεροφημία του. Αποτέλεσμα; Επικράτησε η εικόνα του Κάφκα ως ένα τρομαγμένο παιδί, τρομοκρατημένο από τον βάναυσο πατέρα του, ως μοναχικός, ασθενικός γραφιάς που έτρεμε τις γυναίκες και την «πολλή συνάφεια του κόσμου» όπως θα έλεγε ο Καβάφης, «έρμαιο των δισταγμών» του, που βίωνε την «πραγματικότητα με σωματικό πόνο», καταπώς θα 'λεγε κι ο Καρυωτάκης.
Το ίδιο το έργο του Κάφκα, ο τρόπος με τον οποίο «απλώνει παντού όλα τα σκοτάδια, ανάβοντας όμως όλα τα φώτα», όπως εύστοχα έγραψε ένας μελετητής του, σε προκαλεί να τον δεις σαν ένα πλάσμα που έχει κάτι το εξωπραγματικό. Η ερμηνεία αυτού του έργου, εξάλλου, έχει προκαλέσει διχογνωμίες: κάποιοι μαρξιστές κριτικοί είδαν σε αυτό την «πάλη του εργαζομένου εναντίον του καπιταλισμού». Αλλοι μαρξιστές διαφώνησαν και τον κατέκριναν διότι ο Κάφκα δεν προέβαλε την «πάλη των τάξεων». Οι ψυχαναλυτές έκαναν λόγο για ενοχικά σύνδρομα, οι φιλόσοφοι για λογοτεχνία του υπαρξισμού, οι θρησκειολόγοι για εβραϊκό μυστικισμό, άλλοι είδαν στο πρόσωπό του έναν πρόδρομο του «θεάτρου του παραλόγου» και πάει λέγοντας. Αλλά αυτό δεν είναι το κακό - το κακό είναι όταν μια διαστρεβλωμένη βιογραφία επικαλύπτει την ίδια τη γραφή. Κοινώς, ο Hawes βάλθηκε να «ξεθάψει» τον Κάφκα. Τι μας λέει λοιπόν γι' αυτόν;
Μοναχικός «Νοστράδαμος»
«Είναι παράξενη η φήμη που ακολουθεί τον Κάφκα», γράφει ο Hawes. «Ο Δάντης, ο Σαίξπηρ, ο Γκαίτε, ο Κιτς, ο Φλομπέρ, ο Ντίκενς, ο Τσέχοφ, ο Προυστ, ο Τζόις, είναι οι φράσεις τους που θυμόμαστε. Οι λέξεις τους είναι που μετράνε και, δεδομένου ότι μόνον λέξεις άφησαν πίσω τους, αυτό μοιάζει λογικό. Μάλλον πολύ λιγότερο ανατρέχουμε στις λέξεις του Κάφκα συγκριτικά με κάθε άλλον συγγραφέα του διαμετρήματός του: ο Κάφκα είναι παγκοσμίως γνωστός για τα οράματά του». Ενας άνθρωπος μεταμορφώνεται σε έντομο, ένας άλλος γίνεται καλλιτέχνης της πείνας, κάποιος πεθαίνει μπροστά στην Πύλη του Νόμου, κάποιος άλλος προσπαθεί να μπει σε έναν μυστηριώδη πύργο και ένας τελευταίος συλλαμβάνεται νωρίς το πρωί σπίτι του χωρίς να του απαγγέλλονται κατηγορίες. Τι σημαίνει αυτό; Οτι εύκολα απομονώνουμε τη βασική ιδέα, σχεδόν αγνοούμε το υπόλοιπο σώμα του εκάστοτε κειμένου, και κρατάμε το, όντως ζοφερό, «προφητικό όραμα».
Εδώ, μας λέει ο Hawes, μπαίνει στη μέση ο «μύθος του Κ.» - όπως ονομάτισε τους δύο μυθιστορηματικούς του ήρωες ο Κάφκα (στη «Δίκη» και στον «Πύργο»). Ενας μύθος ο οποίος «προβάλλει ακατάπαυστα την ιδέα μιας μυστηριώδους μεγαλοφυΐας, ενός μοναχικού Νοστράδαμου της κεντρικής Ευρώπης, ο οποίος, αγνοημένος σχεδόν από τους συγχρόνους του, με κάποιο τρόπο καταδύθηκε στα βάθη της μυστηριώδους, όσιας ψυχής του για να προφητέψει το Ολοκαύτωμα και τα γκούλαγκ».
Οπότε, παραφράζοντας μια πρόταση του Κάφκα για το τι πρέπει να κάνει ένα καλό βιβλίο, ο Hawes βάλθηκε να «σπάσει με ένα τσεκούρι την παγωμένη θάλασσα» της καφκολογίας. Οντας σατιρικός μυθιστοριογράφος, εκτός από καθηγητής, με άψογο βρετανικό φλέγμα και βιτριολικό χιούμορ, ο Hawes ξεφλουδίζει έναν έναν τους μύθους σαν κρεμμύδι. Και το κάνει σκύβοντας πάνω από τεκμήρια, στοιχεία.
No comments:
Post a Comment