Αλεξάντερ Σολζενίτσιν: Από τα σοβιετικά στρατόπεδα στις ρωσικές τιμές

Ο θάνατος του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΟΥΖΑΚΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 05/08/2008

Ο θάνατος του Ρώσου συγγραφέα Αλεξάντερ Σολζενίτσιν (βραβείο Νόμπελ 1970) από καρδιακή προσβολή, ένα τέταρτο πριν από τα μεσάνυχτα της Κυριακής, σε ηλικία 89 ετών, επαναφέρει στο προσκήνιο τις πιο σκοτεινές σελίδες της Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας. Ο συγγραφέας, που κατέγραψε από πρώτο χέρι και γνωστοποίησε σε όλο τον κόσμο την κτηνωδία των σοβιετικών γκουλάγκ και της σταλινικής τρομοκρατίας, πέθανε στην ντάτσα του κοντά στη Μόσχα. Η κηδεία του θα γίνει αύριο στο Μοναστήρι του Ντονσκόι, ενώ θα ταφεί σε μέρος που είχε ο ίδιος επιλέξει στο κοιμητήριο Ντοσκόγε.

Ο Σολζενίτσιν, το 1950, στο στρατόπεδο του Καζακστάν που του ενέπνευσε το βιβλίο «Μια μέρα στη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς»

Η είδηση του θανάτου του ανακοινώθηκε από τον γιο του Γερμολάι, ενώ η σύντροφος της ζωής του, Νατάλια, αρκέστηκε να πει: «Ο σύζυγός μου, που υπέφερε μαζί με εκατομμύρια Ρώσους πολίτες στα σοβιετικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, πέθανε όπως ακριβώς επιθυμούσε. Καλοκαίρι στο σπίτι του. Θα έλεγα ότι ο Αλεξάντερ Ισάγεβιτς έζησε μια δύσκολη αλλά ευτυχισμένη ζωή».

Κορυφαίο έργο του Σολζενίτσιν θεωρείται το «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» (εκδ. «Πάπυρος»). Πρόκειται για το χρονικό των στρατοπέδων συγκέντρωσης, μια απέραντη τοιχογραφία των φυλακών και στρατοπέδων της Σοβιετικής Ενωσης από το 1918 μέχρι και το 1956, επικεντρωμένο στην περίοδο της σταλινικής κυριαρχίας. Δεν αρκέστηκε στην προσωπική του εμπειρία. Κατάφερε να συγκεντρώσει τις μαρτυρίες 227 πρώην κρατουμένων για να συνθέσει ένα επικό έργο, μνημείο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπου η περιγραφή της αβάσταχτης σκληρότητας των στρατοπέδων συνδυάζεται με σκοτεινό χιούμορ, ενώ τα αυτοβιογραφικά κεφάλαια εναλλάσσονται με ιστορικά γεγονότα για να σκιαγραφήσουν την τραγική μοίρα εκατομμυρίων ανθρώπων.

Το βιβλίο μοιραία αποτέλεσε όπλο της Δύσης στην ιδεολογική της αντιπαράθεση με τη Σοβιετική Ενωση στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, ενώ εντός των σοβιετικών συνόρων χαρακτηριζόταν ως έργο «φτηνής αντικομουνιστικής προπαπαγάνδας».

Ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν γεννήθηκε στις 11 Δεκέμβρη του 1918 στο Κισλοβόντσκ του Καυκάσου. Σπούδασε μαθηματικά, ρωσική λογοτεχνία, φιλοσοφία και Ιστορία στα Πανεπιστήμια Ρόστοφ και Μόσχας. Στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, κατατάχτηκε ως αξιωματικός Πυροβολικού στον Κόκκινο Στρατό, πολέμησε και παρασημοφορήθηκε. Τον Φεβρουάριο του 1945 στην Ανατολική Πρωσία, η στρατιωτική μυστική υπηρεσία συνέλαβε τον λογαχό Σολζενίτσιν, επειδή στην αλληλογραφία του από το γερμανικό μέτωπο κακολογούσε τον Ιωσήφ Στάλιν - σε γράμμα προς τον φίλο του Ν. Ντ. Ουτκέβιτς κατέκρινε τους χειρισμούς του στον πόλεμο και τον αποκάλεσε «μουστακαλή», «εξουσιαστή» και «αφεντικό». Ο Σλοζενίτσιν κατηγορήθηκε για αντισοβιετική προπαγάνδα και καταδικάστηκε σε 8 χρόνια καταναγκαστικής εργασίας σε στρατόπεδο, προτού εξοριστεί στο Καζακστάν.

Το 1953, ενώ βρισκόταν εκεί εξόριστος, οι γιατροί τού διέγνωσαν καρκίνο στο στομάχι. Οταν πλησίαζε στον θάνατο εστάλη σε νοσοκομείο της Τασκένδης για θεραπεία. Η περιπέτεια της υγείας του μεταφέρθηκε στο βιβλίο του «Πτέρυγα καρκινοπαθών». Σην πρώτη δεκαετία της εξορίας του απαρνήθηκε τον μαρξισμό και ανέπτυξε τις φιλοσοφικές και ορθόδοξες θρησκευτικές απόψεις, που κυριάρχησαν στην υπόλοιπη ζωή του. Στην εξορία έγραψε και τη νουβέλα «Μια μέρα στη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς», βιβλίο που τον έκανε παγκοσμίως γνωστό, μια ωμή ρεαλιστική αφήγηση για τον τρόπο λειτουργίας των σοβιετικών στρατοπέδων εργασίας. Το βιβλίο, φυσικά, απαγορεύτηκε. Δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1962 όταν τη διακυβέρνηση της Σοβιετικής Ενωσης είχε αναλάβει πια ο Νικίτα Χρουστσόφ.

12 Ιουνίου 2007. Ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν επισκέπτεται τον Σολζενίτσιν στο σπίτι του, σε προάστιο της Μόσχας. Παρακολουθούν οι γιοι του Στεπάν και Γερμολάι

Το κυνήγι του Σολζενίτσιν συνεχίστηκε με μεγαλύτερη ένταση μετά την απομάκρυνση του Χρουστσόφ. Τα βιβλία του αφανίστηκαν, ενώ το 1965 η KGB κατάσχεσε αρκετά χειρόγραφά του. Ανάμεσά τους βρισκόταν και ο συγκλονιστικός «Πρώτος Κύκλος», μυθιστόρημα που περικλείει μέσα σε τρεις μέρες δράσης όλο τον σταλινικό παραλογισμό.

Παρά τις συνεχείς διώξεις, ο συγγραφέας, κορυφαίος εκπρόσωπος του σύγχρονου ρεαλισμού (πολλοί τον συγκρίνουν με τους γίγαντες της ρωσικής λογοτεχνίας Τολστόι, Ντοστογέφσκι, Τσέχοφ), δεν έχασε το κουράγιο του. Αντιθέτως, ξεκίνησε να γράφει με μεγαλύτερη ορμή το πιο ανατρεπτικό από τα έργα του, το επικό «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ».

Η διάκριση με το Νόμπελ, το 1970, αναστάτωσε τη ζωή του και προδιέγραψε τη φυγή του από τη Σοβιετική Ενωση. Ο σοβιετικός Τύπος υποδέχτηκε το βραβείο ως ενορχηστρωμένη αντισοβιετική προπαγάνδα. Ο Σολζενίτσιν δεν πήγε στη Στοκχόλμη για να το παραλάβει, επειδή φοβόταν ότι δεν θα του επιτρεπόταν η επιστροφή στη Σοβιετική Ενωση. Η εναλλακτική πρόταση να το παραλάβει σε ειδική τελετή στη σουηδική πρεσβεία στη Μόσχα απορρίφθηκε. Η σουηδική κυβέρνηση δεν ήθελε να καταστρέψει τις σχέσεις της με την τότε υπερδύναμη.

Τελικά παρέλαβε το Νόμπελ τέσσερα χρόνια μετά, ενώ βρισκόταν εξόριστος στη Δύση. Διότι, όταν τον Φεβρουάριο του '74 οι Αρχές τον συνέλαβαν, του ανακοίνωσαν ότι δεν έχει πια τη σοβιετική υπηκοότητα και του έδειξαν τον δρόμο της εξόδου από τη χώρα. Εζησε πολλά χρόνια στο Βέρμοντ των ΗΠΑ με τη δεύτερη σύζυγό του και τους τρεις γιους του, όπου και ολοκλήρωσε το «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ».

Στη Ρωσία επέστρεψε οριστικά στις 27 Μαΐου του 1994. Κατευθύνθηκε αμέσως στη Σιβηρία. Εσκυψε να αγγίξει το χώμα, σαν ύστατη πράξη σεβασμού στη μνήμη των χιλιάδων θυμάτων. Τους επόμενους δύο μήνες ταξίδεψε ασταμάτητα για να δει τη χώρα που είχε αφήσει πίσω του μια εικοσαετία. *