«Τη θλίψη την αντικαθιστούσε μία πνοή θριάμβου»

• Του Μανολη Kουμα* Η Καθημερινή, Kυριακή, 21 Nοεμβρίου 2010

«Τράνταζε ο Σικελιανός. Το ποίημα δεν ξέρω αν είναι από τα μεγάλα του. Εκείνη την ώρα τάραξε τις ψυχές και πολλοί κλαίγανε. Εδωκε τον τόνο. Δεν υπήρχε θάνατος πια. Τελούνταν μπρος μας η αιωνοποίηση, η αποθέωση ενός θνητού. Τη θλίψη την αντικαθιστούσε μία πνοή θριάμβου», σημειώνει ο Τσάτσος. Μετά τον Σικελιανό, ποίημα απήγγειλε και ο Σωτήρης Σκίπης, από τους τελευταίους εκπροσώπους της νέας Αθηναϊκής Σχολής.

Οταν τελείωσε η ακολουθία, ο Μελάς, ο Σικελιανός και νέα παιδιά σήκωσαν το φέρετρο και κατευθύνθηκαν προς την έξοδο. «Βγήκαμε απ’ την εκκλησία και το νεκροταφείο έδειχνε μαύρο από τον κόσμο», θυμάται ο Πεπονής, και συνεχίζει: «Γύρω Ιταλοί στρατιώτες με τα όπλα, σιωπηλοί. Απλώθηκε ύστερα βουβό το πλήθος ανάμεσα στους τάφους, έως το βάθος του νεκροταφείου πάνω στα υψώματα. Την ώρα που θα εναπόθεταν το φέρετρο μέσα στη γη, πλησίασε ο αντιπρόσωπος του κατακτητή να καταθέσει στεφάνι, μα του δόθηκε απάντηση απ’ όλα τα στόματα». Πρώτος, ο λογοτέχνης Γιώργος Κατσίμπαλης, άρχισε να τραγουδά τον Εθνικό Υμνο: «Σε γνωρίζω από την κόψη...». Ακολούθησε το συγκεντρωμένο πλήθος, «πρώτα δειλά –περιγράφει ο Τσάτσος– ύστερα η φωνή κατάκτησε όλον τον κόσμο, μυριόστομη. Ηταν η στιγμή η πιο συγκινητική. Ο κόσμος τραγουδούσε με πάθος. Κάποιος φώναξε “Ζήτω η ελευθερία του πνεύματος”. Αλλά ο κόσμος ήθελε ελευθερία σκέτη και φώναζε “Ζήτω η Ελευθερία”»!

Η κηδεία του Παλαμά αποτέλεσε, κάτω από αυτές τις συνθήκες, μια εκδήλωση εθνικής αντίστασης κατά του κατακτητή και δεν ήταν η μοναδική κατά την περίοδο αυτή της Κατοχής. Την επαύριον, ήδη, της κατάληψης της χώρας από τις δυνάμεις του Αξονα, ένοπλες αντιστασιακές οργανώσεις άρχισαν να δραστηριοποιούνται τόσο στις πόλεις, όσο και στην ύπαιθρο, αποτελώντας με την πολύπλευρη δράση τους την αιχμή του δόρατος της ελληνικής αντίστασης. Παράλληλα, η λειτουργία δικτύων κατασκοπείας και η συνεργασία τους με τις συμμαχικές μυστικές υπηρεσίες, η πρόκληση δολιοφθορών, η κυκλοφορία παράνομων εντύπων, οι μαζικές απεργίες και κινητοποιήσεις, ιδιαίτερα στην περιοχή της πρωτεύουσας, αλλά και μεμονωμένες πράξεις (με αποκορύφωμα την καταβίβαση της ναζιστικής σημαίας από την Ακρόπολη, στις 31 Μαΐου 1941, από τους Γλέζο και Σάντα), αποτελούσαν εκφάνσεις της πολύμορφης ελληνικής αντίστασης εναντίον των δυνάμεων του φασισμού.

Το 1971, είκοσι οκτώ χρόνια μετά τον θάνατο του Κωστή Παλαμά, η κηδεία ενός άλλου μεγάλου Ελληνα ποιητή, του Γιώργου Σεφέρη, εξελίχθηκε, και αυτή, σε διαδήλωση εναντίον ενός μη νόμιμου, αυταρχικού καθεστώτος: της δικτατορίας των Συνταγματαρχών.

* Ο κ. Μανόλης Κούμας είναι επισκέπτης λέκτορας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.