«Μια ζωή»

• Η ΤΡΙΤΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ

Ο Ηλίας Καζάν, εκτός από σκηνοθέτης, υπήρξε και συγγραφέας μυθιστορημάτων, όπως τα «Πράξεις αγάπης», «Ο αντικαταστάτης», «Ο συμβιβασμός», «Ο ανατολίτης», όμως το κορυφαίο του «μυθιστόρημα» είναι η αυτοβιογραφία του «Μια ζωή». 

Τυπικά είναι ένα ντοκουμέντο, αλλά το μάτι και το μυαλό ενός κινηματογραφιστή οδηγούν σε μια γνήσια δραματουργική δομή. 

Η πορεία του ήταν απόλυτα αντιπροσωπευτική αυτού που οι Αμερικανοί ονομάζουν FROM RUGS ΤΟ RICHES: από τα κουρέλια στα πλούτη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, στη θέση των κουρελιών μπήκαν τα χαλιά του πατέρα Καζάν, που ήθελε ο γιος του να συνεχίσει την επιχείρηση, όμως εκείνος προτίμησε να δουλέψει στη λάντζα του Actors Studio. 

Στην ακμή της καριέρας του (αρχές της δεκαετίας του '50) είναι ο πλέον περιζήτητος σκηνοθέτης στο Μπροντγουέι και παράλληλα από τους πλέον περιζήτητους στο Χόλιγουντ! Μοναδική σύνθεση, που δεν νομίζω να είχε υπάρξει γι' άλλον σκηνοθέτη στην Αμερική. Σ' αυτήν ακριβώς τη στιγμή, η μοίρα του Ελληνοαρμένιου Καζάν του δίνει το καθοριστικό χτύπημα. Καλείται από την περίφημη επιτροπή του Μακάρθι να ονομάσει συναδέλφους του από τον καιρό που ήταν μαζί στο αμερικανικό ΚΚ (από το οποίο ο Καζάν αποχώρησε αρκετά νωρίς, μη πιστεύοντας ούτε στην ιδεολογία του ούτε στις μεθόδους του). Υπέκυψε σ' έναν πρωτοφανή εκβιασμό: Αν δεν καταθέσεις, είσαι τελειωμένος. Κατέθεσε και αφέθηκε να συνεχίσει, ολοκληρώνοντας μια σειρά από σπουδαίες ταινίες, με κορυφαία ανάμεσά τους το «Αμέρικα Αμέρικα». Το κόστος ήταν μεγάλο. Ο ίδιος αναφέρει τη φτυσιά που του έριξε στο πρόσωπο ο Μάρλον Μπράντο, όταν συναντήθηκαν τυχαία στον δρόμο, ο ηθοποιός τον οποίο ο ίδιος ο Καζάν είχε αναδείξει. (Ο Τζέιμς Ντιν ήταν η άλλη μεγάλη προσωπική του ανακάλυψη.) 

Η πάλη που έγινε μέσα του εκείνη την περίοδο είναι από τις πιο δυνατές σελίδες του βιβλίου. Εκανε την επιλογή του προσπαθώντας, ταυτόχρονα, να ησυχάσει και τη συνείδησή του. Βολόδερνε επί μέρες μέχρι να βρει το πάτημα, το συνειδησιακό άλλοθι. Εδώ για πρώτη φορά (γιατί ανέκαθεν απέφευγε τις αναφορές σ' αυτό το θέμα), τα λέει όλα, τα ομολογεί όλα. Ο άνθρωπος που είχε σταθεί η πρώτη επιλογή του Τ. Ουίλιαμς για τη σκηνοθεσία στο «Λεωφορείον ο πόθος» και του Αρθουρ Μίλερ για τον «Θάνατο του εμποράκου» (τα δύο κορυφαία αμερικανικά θεατρικά έργα του καιρού τους ίσως και όλου του 2οού αιώνα) δεν βρήκε το κουράγιο να τινάξει στον αέρα ό,τι είχε χτίσει μέχρι τότε. Ετσι ολοκληρώθηκε μια κανονικότατη αρχαία ελληνική τραγωδία, δεδομένου ότι κοντά στο τέλος του βιβλίου γίνεται σαφές ότι ακολούθησαν οι Ερινύες... Η ιστορία αυτή (καταλήγει ο Καζάν) είναι το χτικιό που θα τον συνοδεύει μέχρι την τελευταία του ανάσα.

• Γιώργος Νοταράς, Βιβλιοθήκη, Σάββατο 13 Νοεμβρίου 2010