Θραύσματα αυτοβιογραφίας

• Τζορτζ Οργουελ 
• Βιβλία εναντίον τσιγάρου 
• μτφρ.: Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης 
• εκδόσεις Μεταίχμιο, σ. 276, ευρώ 14

Ο Τζορτζ Οργουελ (1903-1950) δεν είναι απλώς ένας σημαντικός λογοτέχνης· είναι ένας εξαιρετικός στοχαστής, ένας ιδιόμορφος προφήτης. Τους χαρακτηρισμούς αυτούς δεν τους οφείλει μόνο στα κλασικά πλέον 1984 και Φάρμα των ζώων. Ακόμη και αυτοβιογραφικά κείμενα, όπως αυτά που συμπεριλαμβάνονται στο Βιβλία εναντίον τσιγάρου, αποκαλύπτουν την οξυδέρκεια του συγγραφέα, την ικανότητά του να ξεχωρίζει από την εποχή του το ουσιαστικό και να το αναλύει σφαιρικά. Κείμενα που γράφτηκαν πριν από 60 και πλέον χρόνια δημιουργούν κατά τόπους την εντύπωση ότι αφορούν γεγονότα που συνέβησαν σήμερα. 

Στο Βιβλία εναντίον τσιγάρου ο Οργουελ δεν αναφέρεται μόνο σε καλές και κακές συνήθειες. Γράφει για τις εμπειρίες του στο βιβλιοπωλείο όπου εργάστηκε, για την «ανιαρή ζωή» ενός βιβλιοκριτικού, τη λογοκρισία, την έννοια της πατρίδας και για τα παιδικά του χρόνια στο σχολείο. 

Το βιβλίο ξεκινά από τη σύγκρουση που προαναγγέλλει το εξώφυλλο με το σύντομο ομότιτλο άρθρο. Ο Οργουελ κάνει υπολογισμούς και αποδεικνύει ότι το διάβασμα είναι από τις πιο φτηνές «διασκεδάσεις». Θλίβεται με τους Βρετανούς που ξοδεύουν τόσο πολλά σε καταχρήσεις, ποτά και τσιγάρα· τόσο λίγα για την πνευματική τους ανάταση μέσω των βιβλίων. 

Στο επόμενο κείμενο αναφέρεται στην περίοδο που εργαζόταν σε βιβλιοπωλείο. Μας κάνει γνωστό πως και το 1936 οι περισσότερες γυναίκες προτιμούσαν τα «ροζ», οι άντρες τα αστυνομικά, οι κλασικοί δεν πουλούσαν. Μας αναλύει τις διαφορετικές κατηγορίες παράξενων πελατών, σχολιάζει τα ευπώλητα μυθιστορήματα και τους επισκέπτες των βιβλιοπωλείων, γιατί όπως μας λέει χαρακτηριστικά: «Τα βιβλιοπωλεία είναι από τους ελάχιστους χώρους που μπορείς να περάσεις αρκετή ώρα χωρίς να ξοδεύεις δεκάρα τσακιστή». Κι όλα αυτά τα παρουσιάζει με ειλικρινή, εύστοχα σχόλια, κοφτό λόγο που ρέει αβίαστα και χιούμορ. 

Ειδικά στο κείμενο που αναφέρεται στη ζωή ενός βιβλιοκριτικού. Μας μιλά με σαρκασμό για την πληκτική εργασία που έχει κάνει και ο ίδιος. Τα βιβλία που πρέπει να παρουσιαστούν κατ' εντολή μέσα σε χρόνο ρεκόρ. Την εμμονή των βιβλιοκριτικών, που λόγω εμπειρίας, τους αρκεί να διαβάσουν το πολύ πενήντα σελίδες από ένα πόνημα εξακοσίων. 

Εκεί όμως που ο Οργουελ μας ξαφνιάζει πραγματικά είναι στο κείμενο με τίτλο Η παρεμπόδιση της λογοτεχνίας, όπου μας αποκαλύπτει τις σκέψεις που -προφανώς- τον οδήγησαν στη συγγραφή του 1984. Για τον Οργουελ δεν υπάρχει μεγαλύτερος εχθρός από τον ολοκληρωτισμό. Ο Ναζισμός και ο Σταλινισμός τού είναι απεχθείς, γιατί κατακρεουργούν την ελευθερία του πνεύματος. Δεν ξεχνά όμως τις άθλιες συνθήκες στις οποίες δημιουργεί και ο ίδιος. Καταγγέλλει τη λογοκρισία που ασκούν στα αυτόνομα πνεύματα οι «ελάχιστοι πλούσιοι που έχουν συγκεντρώσει στα χέρια τους τα έντυπα». Καταδεικνύει αλλεπάλληλα παραδείγματα για τον μεγάλο κίνδυνο που διατρέχει η Τέχνη και ο ελεύθερος λόγος από τους καταπιεστές, συμπεραίνοντας: «Η λογοτεχνία είναι καταδικασμένη, εάν χαθεί η ελευθερία της σκέψης». 

Τα τελευταία κείμενα του βιβλίου θαρρείς και είναι θραύσματα από μια ημιτελή αυτοβιογραφία. Η διαμόρφωση της πατριωτικής του συνείδησης, τα καταπιεστικά χρόνια που έζησε στο οικοτροφείο του Αγίου Κυπριανού, οι άθλιες συνθήκες στις οποίες πεθαίνουν οι φτωχοί στα δημόσια νοσοκομεία του Παρισιού. Μια ζωή σκληρή. Που δεν του χαρίστηκε. Που σε μικρή ηλικία τον ταπείνωσε, κι όταν μεγάλωσε του επεφύλασσε ασθένειες, απογοητεύσεις, ήττες, όπως εκείνη η μεγάλη στον εμφύλιο της Ισπανίας, όπου συμμετείχε στο πλευρό των δημοκρατικών δυνάμεων εναντίον του Φράνκο. 

Ο Τζορτζ Οργουελ δεν αναγνωρίστηκε όσο θα έπρεπε εν ζωή. Είναι γνωστό το περιστατικό της απόρριψης έκδοσης της Φάρμας των ζώων από τον Τ.Σ. Ελιοτ. Ισως ταλαιπωρήθηκε καλλιτεχνικά, γιατί παραήταν ελεύθερο πνεύμα. Ισως γιατί το περιβόητο 1984 έφτασε στις προθήκες των βιβλιοπωλείων μερικούς μόλις μήνες πριν απ' τον πρόωρο θάνατό του.

• Βαγγέλης Μπέκας, Βιβλιοθήκη, Σάββατο 13 Νοεμβρίου 2010