Ενας βίος με ψεύδη και πλάνες

• Το σατιρικό μυθιστόρημα του Τζ. Κόου είναι ένα μοναχικό ταξίδι αυτογνωσίας

• Της Κατερινας Σχινα, Η Καθημερινη, Kυριακή, 14 Nοεμβρίου 2010

• ΤΖΟΝΑΘΑΝ ΚΟΟΥ
  Ο ιδιωτικός βίος του Μάξουελ Σιμ
  μετ.: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
  εκδ. Πόλις σελ. 506

Ο ήρωας του τελευταίου βιβλίου του Τζόναθαν Κόου είναι ένας συνηθισμένος άνθρωπος. Δεν έχει «τίποτα το σπάνιο, το εξαιρετικό», κάνει μια κοινή δουλειά, ζει μια κοινότατη ζωή· σε μια εποχή που ορίζεται από τη διαλεκτική της ταυτότητας, εκείνος πορεύεται με σβησμένα χαρακτηριστικά, ασαφή περιγράμματα, ικανοποιημένος από την παραλυτική επαναληπτικότητα του καθημερινού του βίου. Ως τη στιγμή που η ανηδονική, αν και ανακουφιστική μέσα στον εφησυχασμό της, κανονικότητα ανατρέπεται: η γυναίκα και η κόρη του τον εγκαταλείπουν κι εκείνος βυθίζεται στην κατάθλιψη. Και τότε αναδύονται, απειλητικές, όλες εκείνες οι αλήθειες που αποσιωπούσε από τον εαυτό του τον ίδιο: ότι είναι η προσωποποίηση της αποτυχίας – τόσο ψυχολογικά όσο και κοινωνικά. Οτι αδυνατεί να συνδεθεί, να γνωρίσει τους άλλους και κυρίως τον εαυτό του. Οτι η στενότητα στην οποία αυτοκαταδικάστηκε, τον καθιστά έρμαιο της ασχήμιας και αιχμάλωτο της μοναξιάς. Ομως ο Μάξουελ Σιμ θα κάνει ένα ταξίδι. Θα οδηγήσει από το Ρέντινγκ ώς τα Σέτλαντς ως αντιπρόσωπος μιας εξαρχής καταδικασμένης διαφημιστικής εκστρατείας για την προώθηση μιας νέου τύπου οδοντόβουρτσας, με την ελπίδα της συμμετοχής, επιτέλους σε κάτι: «σε μια διαδικασία εξέλιξης ολόκληρης της χώρας, σε μια κοινότητα –την κοινότητα του επιχειρηματικού κόσμου– που κάνει ό, τι κάνει, μέρα μπαίνει, μέρα βγαίνει, ώστε να συνεχίσει να λειτουργεί η Βρετανία. Και τούτο το ταξίδι θα εξελιχθεί σε ένα είδος αναδρομής στο παρελθόν του Σιμ: στους ενδιάμεσους σταθμούς–κλειδιά, θα ανακαλύψει, μέσα από αφηγήσεις τρίτων και απωθημένες μνήμες, την πραγματική του φύση και τις κατασταλμένες επιθυμίες του. Οχι πως θα είναι ανώδυνη αυτή η ανάβαση προς το απώτατο άκρο του Ηνωμένου Βασιλείου: με κάθε χιλιόμετρο προς βορράν, ο Σιμ κατέρχεται λίγο βαθύτερα στα ψυχικά του βάραθρα.

Ομοιότητες

Ανακαλώντας την ιστορία του θαλασσοπόρου Ντόναλντ Κρόουχερστ –ο οποίος το 1968 συμμετείχε σ’ έναν ιστιοπλοϊκό περίπλου γύρω από τον κόσμο, αλλά απελπίστηκε πολύ σύντομα και, αδυνατώντας να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες του ταξιδιού, προσποιήθηκε ότι το πραγματοποίησε, πλαστογραφώντας τα ημερολόγια καταστρώματος και οδηγούμενος προς την τρέλα μέσα στον «τρομερό ιδιωτικό κόσμο» της καμπίνας του– ο Σιμ θα αρχίσει να διακρίνει μυστηριώδεις ομοιότητες ανάμεσα στον εαυτό του και τον βασανισμένο ιστιοπλόο και να νιώθει ολοένα πιο εγκλωβισμένος, υποπτευόμενος πως «ίσως έχει έρθει η ώρα να εξαφανιστεί», όπως και ο Κρόουχερστ. Ο αγγλικός τίτλος («Ο τρομερός ιδιωτικός κόσμος του Μάξουελ Σιμ») αυτήν ακριβώς την αναλογία επιδιώκει να υπογραμμίσει. Ο ιδιωτικός μας βίος δεν είναι παρά μια ακολουθία από ψεύδη, αποσιωπήσεις, πλάνες – και μια βουτιά στην ανυπαρξία ίσως κάποτε να φαντάζει λύση ιδανική.

Σατιρικό μυθιστόρημα, με εμφανείς τις οφειλές του στο πικαρέσκο (μου έρχεται στον νου ο «Τομ Τζόουνς» του Χένρι Φίλντινγκ, αυτό το «ιστορικό πεζοποίημα» που επιδίωξε να αποτελέσει την τοιχογραφία της εποχής του και ταυτόχρονα την αδρή αποτύπωση της ανθρώπινης φύσης ακόμα και στις πιο γελοίες της πλευρές), ο «Ιδιωτικός βίος του Μάξουελ Σιμ», μεταφρασμένος απολαυστικά από τη Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, καταφέρνει και την εποχή να αποτυπώσει –μια εποχή άκρας απομόνωσης και μοναξιάς, παρά τον πυρετό της επικοινωνίας και των δικτύων– και να περιγράψει ένα ταξίδι αυτογνωσίας, από το οποίο δεν λείπουν οι κωμικές περιπέτειες.

Ο «Εveryman» που διαλέγει για ήρωά του ο Κόου, αυτός ο «καθένας» που αρέσκεται στις αλυσίδες ταχυφαγείων γιατί φοβάται το απρόοπτο που ενέχει κάθε επιλογή, που έλκεται από τη γυναικεία φωνή του ηλεκτρονικού πλοηγού του αυτοκινήτου του και ελλείψει άλλης ανθρώπινης επαφής κουβεντιάζει μαζί της, που αγαπάει τους σταθμούς εξυπηρέτησης των μεγάλων αυτοκινητόδρομων και τα πολύβουα σούπερ μάρκετ, μπορεί να μοιάζει εξωφρενικά πληκτικός, όμως αφήνεται στον εσωτερικό σπαραγμό του και αναδύεται καινούργιος στο τέλος. Και αν κάποτε δυσφορούσε με τη φράση «σύνδεση και πάλι σύνδεση», αντλημένη από το μυθιστόρημα του Ε. Μ. Φόρστερ «Επιστροφή στο Χάουαρντς Εντ», την οποία συνήθιζε να επαναλαμβάνει η πρώην γυναίκα του, τώρα, από σταθμό σε σταθμό και από αποκάλυψη σε αποκάλυψη, άθελά του, θαρρείς, ακολουθεί στο ακέραιο την επιταγή με την οποία ολοκληρώνει τη φράση του ο Φόρστερ: «Live in fragments no longer»