Από τους πολυγραφότερους της γενιάς του, ο Αλέξανδρος Κοτζιάς, καθαρόαιμος πεζογράφος, με εφτά μυθιστορήματα στις αποσκευές του, έχει χαρακτηριστεί από τους κριτικούς σαν ένας «επίμονος πολιτικός μυθιστοριογράφος». Ο ίδιος θα πει ότι παραμένει ένας «συναισθηματικά αθεράπευτος». Ακόμα, η θητεία του στη μετάφραση ξένων λογοτεχνικών έργων, καθώς και η κριτικογραφία του, έχουν κατατάξει τον Κοτζιά στην πρώτη σειρά των έντονα μαχόμενων πνευματικών ανθρώπων. Τυπική αφορμή, για τη συζήτηση που ακολουθεί, η βράβευσή του με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημά του «Φανταστική περιπέτεια» που κυκλοφόρησε το 1985 από τις εκδόσεις «Κέδρος».
- Καταρχήν, είναι η βράβευσή σας με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας για τη «Φανταστική Περιπέτεια». Πώς δεχτήκατε αυτό το γεγονός;
Με ευχαρίστηση! Τι άλλο να σας πω; Το βραβείο είναι μια εξωτερική εκδήλωση-αναγνώριση από την Πολιτεία και από την Επιτροπή στην οποία η Πολιτεία αναθέτει κάθε φορά να κάνει τις επιλογές. Ένας καλλιτέχνης ευχαριστιέται όταν αναγνωρίζεται το έργο του.
- Έχει κύρος ο θεσμός της βράβευσης;
Πρέπει να υπάρχουν τα βραβεία. Όμως πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος να δίνονται πιο σωστά.
- Κριτήρια πιο αυστηρά…
Δεν είναι εύκολη η απάντηση. Ούτε την κατέχω. Πρέπει να αναζητηθεί. Να αναζητηθεί ένας τρόπος σωστότερης απονομής των βραβείων – των όποιων βραβείων…
- Είστε ένας πολιτικός μυθιστοριογράφος;
Έτσι λέει η κριτική!
- Εσείς τι λέτε;
Δεν το αμφισβητώ. Είναι κάτι που βαθμιαία συνειδητοποίησα ότι συμβαίνει στο έργο μου. Πάντως, νομίζω ότι υπάρχουν κι άλλα πράγματα στο έργο μου, πέρα από την πολιτική. Τώρα, βέβαια, όταν λέμε «πολιτική» στην πλατιά έννοια του όρου, αγκαλιάζει πάρα πολλά πράγματα: το σύνολο των κοινωνικών εκδηλώσεων, των κοινωνικών ενδιαφερόντων.
- Στην περίπτωση της πολιτικής κι όταν μιλάτε για πρόσφατα περιστατικά, δεν υπάρχει ο φόβος της εκτροπής σε ρητορεία ή συναισθηματική καπηλεία;
Οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει ένας άνθρωπος που ασχολείται με την τέχνη, είναι πάρα πολλοί. Ο συναισθηματισμός είτε προέρχεται από την πολιτική φόρτιση είτε από οποιαδήποτε άλλη φόρτιση, είναι μια από τις θανάσιμες παγίδες που μπορεί να πέσει. Τον κίνδυνο αυτό αντιμετωπίζει κάποιος που κατέχεται από φανατισμούς. Και δεν είναι ο μόνος κίνδυνος. Ο Σικελιανός έχει γράψει ένα ρητορικό –αλλά ωραίο– ποίημα: τη μια μέρα πέθανε ο Παλαμάς και την άλλη το διάβασε στην κηδεία του και μιλούσε για τις καταστάσεις που τότε ζούσαμε.
- Ρητορικοί κι εμείς, θα ρωτούσαμε για το επίπεδο της πεζογραφίας μας…
Έχουμε πολύ υψηλού επιπέδου πεζογραφία. Δηλαδή, ο Παπαδιαμάντης κι ο Βιζυηνός είναι δυο πεζογράφοι συγκρίσιμοι με οποιοδήποτε διεθνές μέγεθος. Άλλο ζήτημα το ότι ο Παπαδιαμάντης είναι αμετάφραστος κι όχι μόνο λόγω της γλώσσας αλλά και για μια σειρά άλλων στοιχείων που εμπεριέχονται στο έργο του. Είναι μόνο δικός μας!
- Είχατε μια μακρά περίοδο ενασχόλησης με τον κριτικό λόγο – άλλωστε προσφάτως εκδόθηκε ο τρίτος τόμος με επιλογή από κριτικά σας κείμενα…
Ναι, είκοσι χρόνια… Τώρα όμως έχω αποτραβηχτεί. Ήταν μια περίοδος που είχα ασχοληθεί επαγγελματικά, αφού εργαζόμουν σε εφημερίδα.
- Γιατί εκδώσατε τα κείμενα αυτά που δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες ή περιοδικά;
Είναι μια σειρά κειμένων που γράφουν για βιβλία εκείνης της εποχής και για παλαιότερα που όταν έπαψα πια να ασκώ την κριτική, μου φάνηκε ότι καλό ήταν να περάσουν και σε μια μορφή, που θα κρατήσει λίγο περισσότερο από το εφήμερο του εντύπου. Γιατί νόμιζα ότι προσφέρουν κάποιες απόψεις που ισχύουν ακόμα. Αυτό ξεκίνησε από τον πρώτο τόμο που συγκέντρωσα τα κείμενα για την μεταπολεμική πεζογραφία. Το έδαφος ήταν σχεδόν παρθένο. Μετά ακολούθησαν άλλοι δυο τόμοι με κριτικά σημειώματα, για αφήγηση και τα «δοκιμιακά και άλλα»…
- Ποια στοιχεία συνθέτουν το νεοελληνικό πολιτιστικό πρόσωπο;
Έχω προσπαθήσει να το περιγράψω μέσα στα βιβλία μου. Είναι δύσκολο τώρα να κάνω μιαν απαρίθμηση…
- Κι ο καταναλωτισμός του νεοέλληνα;
Όταν ξεκίνησε το φαινόμενο μετά τον πόλεμο, ε, είπαμε όλοι έφτασε η ώρα ο πεινασμένος «να λαδώσει το αντεράκι του». Θεωρήθηκε φυσιολογικό. Όμως, όσο περνάνε τα χρόνια, βλέπουμε ότι το πράγμα όλο και συνεχίζει. Και δεν συνοδεύεται, στο βαθμό που θα νόμιζε κανείς, με άλλα φαινόμενα ανάπτυξης. Εγώ, απλός παρατηρητής είμαι και, απλώς, διαπιστώσεις κάνω. Το βλέπουμε όλοι ότι καταναλίσκουμε υλικά αγαθά σύμφωνα ή πάνω και από τον πλούτο μας και, μάλλον, πάνω από τις δυνάμεις μας, αλλά εν πάση περιπτώσει, συζητήσιμο αυτό, οπωσδήποτε ο πλούτος αυτός, το επίπεδο αυτό δεν συνοδεύεται από ανάλογα μεγέθη στον πνευματικό χώρο και, γενικότερα, στο χώρο των μη υλικών αγαθών.
- Το βιβλίο, για το οποίο γίνεται πολύς λόγος, είναι ακριβό;
Το βιβλίο είναι φτηνό.
- Τότε, διαβάζει ή όχι ο νεοέλληνας;
Δεν διαβάζει διότι, σύμφωνα με τα μέτρα τα ευρωπαϊκά, έχουμε το ένα εικοστό των βιβλιοθηκών που έπρεπε να έχουμε ως ευρωπαϊκή χώρα. Κάναμε μια αναφορά στη Βουλή –η Εταιρεία Συγγραφέων– τον περασμένο μήνα, σημειώνοντας, μαζί με διάφορα επαγγελματικά προβλήματα, και κάποια γενικότερα, όπως λόγου χάρη την ανάγκη να υπάρξει μια πολιτική βιβλίου. Να πάρουμε κάποιο από τα φαινόμενα αυτά που δείχνουν ότι δεν υπάρχει η ανάλογη ανταπόκριση και ενασχόληση του κοινού με τον πολιτισμό. Δεν υπάρχουν κυκλοφορίες βιβλίων τόσες όσες έχουν ανάλογες χώρες με τον δικό μας πληθυσμό. Ας πούμε, η Σουηδία: η διαφορά στις κυκλοφορίες είναι τρομαχτική, υπέρ της Σουηδίας! Δεν υπάρχει σοβαρή αντιμετώπιση του βιβλίου από τον Τύπο. Στο Βέλγιο, που έχει δυο γλώσσες και είναι δυο μισές Ελλάδες, η σοβαρή εφημερίδα της χώρας (μου διαφεύγει το όνομά της) έχει κριτική βιβλίου κάθε μέρα! Στον ελληνικό Τύπο η κριτική του βιβλίου είναι πάρα πολύ επιπόλαια και γίνεται, κατά κανόνα, από ανεύθυνα πρόσωπα και άσχετα με το βιβλίο. Θέλετε άλλο φαινόμενο; Ο συγγραφέας είναι, ουσιαστικά, περιθωριακό πρόσωπο στον τόπο μας. Αποκτά οντότητα στη ζωή του πολύ αργά. Περνάς τα χρόνια της ακμής στο περιθώριο! Από τη συγγραφική τέχνη πάρα πολύ λίγοι ζουν… Όσο για τον Τύπο, ε, αυτός είναι ένας καθρέφτης, μια επικύρωση της δημοκρατίας. Καθημερινά ο λαός αγοράζει –δηλαδή, ψηφίζει– εκείνο που θέλει, όταν προσφέρονται στην αγορά όλες οι ποικιλίες. Λοιπόν, είναι φανερή μια χειροτέρευση του Τύπου.
- Ως κοινωνία πού οδεύουμε;
Περνάμε μια πάρα πολύ σοβαρή κρίση. Όσο ταχύτερα τη συνειδητοποιήσουμε, τόσο καλύτερα. Περνάμε και κρίση νοός και κρίση ήθους. Είναι διπλή η κρίση που περνάμε. Το αξιοπερίεργο σε μας είναι ότι η κρίση αυτή εκδηλώθηκε στις διαστάσεις της απάνω στα χρόνια της ευημερίας, της ανοδικής πορείας της κοινωνίας και της οικονομίας μας. Και χωρίς να είμαι οικονομολόγος, πιστεύω ότι όλες αυτές οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε με την οικονομία είναι εξαιτίας της κρίσης. Μπορούσαν να αντιμετωπιστούν αν υπήρχε καλή πίστη και ήθος. Πρέπει να πω ότι επί πολλά χρόνια όταν διατύπωνα κι εγώ αλλά και άλλοι από τον κύκλο το δημοσιογραφικό και τον λογοτεχνικό, αυτές τις θλιβερές διαπιστώσεις, μας φιλοδωρούσαν με καθόλου κολακευτικούς χαρακτηρισμούς. Αλλά, έφτασε φαίνεται το πλήρωμα του χρόνου να γίνει συνείδηση αυτό το πράγμα ευρύτερα και, ίσως, είναι η ελπίδα για να βγούμε από την κρίση. Η αυτογνωσία. Η μόνη ελπίδα…
- Για τη «Φανταστική Περιπέτεια» δεν είπαμε τίποτα…
Είναι η εξιστόρηση ενός εικοσιτετραώρου από τη ζωή ενός διακεκριμένου λογοτέχνη, του οποίου εορτάζονται τα σαράντα χρόνια της προσφοράς στα γράμματά μας, στο Πνευματικό Κέντρο με οργανωτή το υπουργείο Πολιτισμού. Βέβαια, υπάρχουν κάποια δείγματα εργασίας του λογοτέχνη μέσα στο βιβλίο και επισημαίνεται η συμπεριφορά και κάποιες αντιλήψεις που επιτρέπουν το ερώτημα στον αναγνώστη αν αυτός όντως είναι ένας λογοτέχνης που έχει πάρει βραβεία, που έχει μεταφραστεί, προσκλήσεις στο εξωτερικό κ.λπ. ή είναι απλώς ένας μωροφιλόδοξος άνθρωπος!
- Τι θα θέλατε να δώσετε με το έργο αυτό;
Αισθητικό, ας το πούμε. Είναι λογοτέχνης αυτός ή δεν είναι και πώς προσδιορίζεται ότι δεν είναι; Όταν συναντάει, μέσα στο βιβλίο, τον Αλέξανδρο Κοτζιά, ο ένας λέει στον άλλο «μα, εσύ δεν είσαι τίποτα»! Ανταλλάσσουν αυτή τη «φιλοφρόνηση». Ποιος από τους δυο έχει δίκιο; Ένα άλλο: Τι είναι αυτή η κοινωνία η οποία αποδέχεται τον τύπο, στην περίπτωση που είναι ένας ματαιόδοξος άνθρωπος; Πώς έχει αυτή την αποδοχή; Γιατί να εορταστούν τα σαράντα χρόνια του; Υπάρχει κι ένα άλλο επίπεδο στο μυθιστόρημα, που μου το έθεσε η συγγραφή του. Είναι το θέμα του χρόνου: πώς, περιγράφοντας ένα εικοσιτετράωρο, να δώσεις τη ζωή ενός ανθρώπου στη διάρκεια σαράντα χρόνων: Ήταν αυτό ένα στοίχημα που μου έβαλε η ανάγκη να γράψω αυτό το βιβλίο. Αν το κέρδισα ή όχι, θα απαντήσουν οι αναγνώστες. Παραπέρα, είναι το θέμα των σχέσεων αυτού του ανθρώπου με την οικογένεια, τα παιδιά του, τους φίλους του, το περιβάλλον του, την εργασία του…
- Γιατί είχατε δισταγμούς να δώσετε συνέντευξη στην «Εξόρμηση»;
Γενικά αποφεύγω τα έντυπα που έχουν μια κομματική τοποθέτηση…
- Είναι, δηλαδή, σα να με αποκλείετε από αναγνώστη σας;
Όχι! Αποκλείω από τον εαυτό μου να δηλώσω ένταξη εδώ ή εκεί. Και γι’ αυτό ζήτησα, η συζήτηση να κρατηθεί σε κάποιο επίπεδο όπως κι έγινε.
- Υπάρχει κάτι ακόμα;
Κάνω την ευχή, να διαβάζει όσο γίνεται πιο πολύ ο νεοέλληνας. Κάνει καλό!…
[Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΕΞΟΡΜΗΣΗ ΤΟ 1987]
Ο Αλέξανδρος Κοτζιάς πέθανε στις 21 Σεπτεμβρίου 1992. Υπήρξε επί σειρά ετών στέλεχος της εφημερίδας Η Καθημερινή, εμπνευστής και δημιουργός της «Φιλολογικής Καθημερινής», σελίδα από την οποία, μεταξύ 1976 και 1982, επετέλεσε με ευσυνειδησία και τόλμη σημαντικό έργο, διαμορφώνοντας απόψεις και ορίζοντας κριτήρια (Η Καθημερινή, Χρονολόγιο 1992).
Αλέξανδρος Κοτζιάς (1926-1992). Ο Αλέξανδρος Κοτζιάς γεννήθηκε στην Αθήνα, δεύτερος γιος του Παναγιώτη Κοτζιά από τη Δημητσάνα και της Ξένης το γένος Αλεξανδροπούλου από τη Χαλκίδα. Η οικογένειά του ήταν εύπορη, καταστράφηκε όμως οικονομικά κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, καθώς είχε προηγηθεί και ο θάνατος του πατέρα ήδη από το 1936. Ο Αλέξανδρος σπούδασε νομική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από το 1943 ως το 1947 δεν αποφοίτησε όμως, καθώς το αντικείμενο δε τον ενδιέφερε. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου προσβλήθηκε από φυματίωση και το πατρικό του σπίτι λεηλατήθηκε και πυρπολήθηκε. Κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας (1948-1952) επισκέφτηκε πολλά μέρη της Ελλάδας και από το 1950 ως το 1956 στράφηκε μαζί με το μεγαλύτερο αδερφό του Κώστα στις οικοδομικές επιχειρήσεις. Στο χώρο της λογοτεχνίας πρωτοεμφανίστηκε το 1943 με τη δημοσίευση ενός διηγήματος στο περιοδικό Μαθητικά Γράμματα και πιο επίσημα δέκα χρόνια αργότερα με δημοσιεύσεις μεταφράσεων και μυθιστορημάτων, ενώ παράλληλα ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη δημοσιογραφία και τη λογοτεχνική κριτική (1956-1982). Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Παπαδόπουλου συμμετείχε σε αντιστασιακές οργανώσεις και συνεργάστηκε στις εκδόσεις 18 Κείμενα, Νέα ΚείμεναΙ, Νέα ΚείμεναΙΙ και στο περιοδικό Συνέχεια. Συνεργάστηκε με τις εφημερίδες Μεσημβρινή και Το Βήμα και από το 1975 ως το 1982 ανέλαβε την επιμέλεια της έκδοσης της Καθημερινής "Φιλολογική Καθημερινή". Εργάστηκε επίσης ως διευθυντής του γραφείου Τύπου της ελληνικής πρεσβείας του Λονδίνου και ως διευθυντής και ειδικός σύμβουλος της Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών. Παντρεύτηκε την Ελένη Αποστόλου με την οποία απέκτησε δυο παιδιά. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων, αντιπρόεδρος (1982-1984) και σύμβουλός της (1986). Τιμήθηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος (1987 για το έργο του Φανταστική περιπέτεια). Το έργο του Αλέξανδρου Κοτζιά τοποθετείται στο χώρο της μεταπολεμικής ελληνικής πεζογραφίας. Στα μυθιστορήματά του κυριαρχεί ο πολιτικός και κοινωνικός προβληματισμός γύρω από τη νεώτερη ελληνική ιστορία από τη γερμανική κατοχή και τον εμφύλιο ως την πτώση της δικτατορίας του Παπαδόπουλου και τις μέρες μας. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Αλέξανδρου Κοτζιά βλ. Γιαλουράκης Μανώλης, «Κοτζιάς Αλέξανδρος», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 9. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ., Ζήρας Αλεξ., «Κοτζιάς Αλέξανδρος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό5. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986 και Ζάννας Π.Α., «Αλέξανδρος Κοτζιάς», Η μεταπολεμική πεζογραφία · Από τον πόλεμο του ‘40 ως τη δικτατορία του ‘67Δ΄, σ.142-223. Αθήνα, Σοκόλης, 1988. (Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.). Κι αυτό: Βιβλιογραφία Αλέξανδρου Κοτζιά. 1942-1997. ΠΗΓΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟΥ: ΕΔΩ]
No comments:
Post a Comment