- Της ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΜΠΑΡΚΑ, Ελευθεροτυπία, Σάββατο 8 Ιανουαρίου 2011
Ο Αντρέ Ασιμάν γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1951. Η οικογένειά του είχε φτάσει εκεί από την Κωνσταντινούπολη το 1905. Στο σπίτι τους μιλούσαν γαλλικά, ιταλικά, λαντίνο, τουρκικά και ελληνικά. Ο ίδιος είχε Ελληνίδα νταντά. Εφυγε από την Αίγυπτο το 1965 για να εγκατασταθεί για λίγο στην Ιταλία. Σε ηλικία 19 ετών μετακόμισε στη Νέα Υόρκη όπου μέχρι σήμερα ζει.
Καθηγητής Θεωρίας της Λογοτεχνίας στο City University της Νέας Υόρκης και ειδικός στον Προυστ, έγραψε το 1994 τις αναμνήσεις του από την Αλεξάνδρεια, «την πρωτεύουσα της μνήμης του», όπως την ονομάζει. Το «Out of Egypt» (Farrar, Straus & Girroux) είναι ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα ενός Αλεξανδρινού Εβραίου με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη και ταυτόχρονα μια διαφωτιστική διάλεξη γύρω από την έννοια της ταυτότητας, της πατρίδας και του ανήκειν. Περίεργο που δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά.
Ο Αντρέ Ασιμάν, που εν τω μεταξύ έχει γράψει δύο μυθιστορήματα («Call me by your name», «Eight white nights»), αλλά και δοκίμια με θέμα την εξορία και τη μνήμη (όπως τα «False papers») θα βρίσκεται -για πρώτη φορά- στην Αθήνα την Τετάρτη καλεσμένος της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ωνασείου, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του προγράμματος «Λέξεις και σκέψεις» με θέμα «Κοσμοπολίτικες κουλτούρες: Πραγματικότητα ή ουτοπία;». Μαζί του στο τραπέζι θα καθίσει ο Κωνσταντινουπολίτης Πέτρος Μάρκαρης. (Εναρξη στις 7 μ.μ. Είσοδος ελεύθερη.)
- Τι μας λείπει περισσότερο από την κοσμοπολιτική ατμόσφαιρα της Αλεξάνδρειας; Η ουτοπία ότι μπορούμε να ζούμε όλοι μαζί ειρηνικά; Ή το όνειρο ότι ανήκουμε όλοι κάπου;
«Η Αλεξάνδρεια ήταν ειδική περίπτωση, πολύ περισσότερο από την Κωνσταντινούπολη, τη Νάπολη, την Τεργέστη ή τη Μασσαλία, γιατί έχει πολύ μακριά ιστορία που έμοιαζε να υπόσχεται μια αναγέννηση της αρχαιότητας μέσα στον σύγχρονο κόσμο. Με άλλα λόγια, ήταν σαν μια ονειρική πόλη που αναγεννήθηκε μέσα από τον βαθύ της ύπνο στα μέσα του 19ου αιώνα και κατάφερε να εκσυγχρονιστεί χωρίς να χάσει τον ιστορικό της χαρακτήρα. Ηταν επομένως η αίσθηση ενός ονειρικού κόσμου, που αποσπάστηκε από την αρχαιότητα και του επιτράπηκε να γίνει σύγχρονος ξανά. Τουλάχιστον έτσι το βλέπω εγώ. Αυτό λοιπόν που νοσταλγούν οι άνθρωποι, ιδιαίτερα οι αναγνώστες του Ντάρελ ή του Τσίρκα, δεν υπήρχε ποτέ. Ηταν προϊόν της λογοτεχνίας και, μάλιστα, συναρπαστικό και πολύ πειστικό. Μας επιβλήθηκε ως ένας άλλος τρόπος να διαβάζουμε την Αλεξάνδρεια. Γι' αυτό όταν έγραψα το βιβλίο προσπάθησα να μη σβήσω το όνειρο τελείως, αλλά να δείξω και μια άλλη Αλεξάνδρεια, πιο αληθινή, πιο τρελή και παράλογη, χωρίς όμως να χάνει τη νοσταλγία και τον συναισθηματισμό που τη συνοδεύουν πάντα».
- Είναι επομένως η γλώσσα που συντάσσει την ίδια μας την ύπαρξη;
«Ναι, έτσι νομίζω. Η αγάπη μας προέρχεται από τη γλώσσα. Το μίσος μας είναι προϊόν της γλώσσας και οι συγκρούσεις που όλοι νιώθουμε δεν υπάρχουν έξω από τη λεκτική ή άλλη έκφρασή τους. Η προπαγάνδα είναι μια γλώσσα. Ολόκληρη η ιστορία του 20ού αιώνα είναι φτιαγμένη από την προπαγάνδα. Και τα λάθη μας είναι τα λάθη της προπαγάνδας. Η γλώσσα σε ένα άλλο επίπεδο είναι ένας φανταστικός τρόπος να εξηγήσεις ή να υποθέσεις πώς ήταν ή πώς θα μπορούσαν να είναι οι ζωές μας. Η γλώσσα μάς δίνει μια άλλη αφήγηση από την επίσημη εκδοχή...»
- Μπορεί η γλώσσα να είναι η πατρίδα μας, το σπίτι μας; Εσείς μεγαλώσατε μιλώντας τρεις διαφορετικές γλώσσες...
«Καμία απ' αυτές δεν είναι μητρική μου. Σε κάποιες απ' αυτές είμαι καλός. Εκείνη την οποία γράφω και γνωρίζω ίσως καλύτερα είναι αυτή στην οποία εμφανίζω την πιο βαριά προφορά. Τα αγγλικά. Οπότε καμία απ' αυτές τις γλώσσες δεν είναι δική μου. Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει αυτό που αναφέρατε ως γλώσσα-σπίτι ή πατρίδα. Δεν υπάρχει αυτό που λέμε προέλευση, δεν υπάρχει πατρίδα και δεν υπήρξε ποτέ. Οι Ελληνες μπορούν να το καταλάβουν καλύτερα. Εκτοπίστηκαν από την Ανατολή ξανά και ξανά ήδη από την αρχή της Ιστορίας. Πού ανήκει κάποιος; Κανείς δεν ξέρει».
- Δεν ανήκουμε πουθενά;
«Κάποιοι μπορεί να νομίζουν ότι ανήκουν κάπου και να αναφέρουν ένα σωρό ισχυρισμούς που να αποδεικνύουν την προέλευσή τους. Δείτε τι γίνεται σήμερα στα πανεπιστήμια. Κάθε τμήμα γλώσσας χωρίζεται σε δευτερεύουσες. Τα τμήματα των αγγλικών, για παράδειγμα, έχουν τώρα σκωτσέζικα, ουαλικά, ιρλανδικά. Ολες αυτές οι μικρότερες γλώσσες επανέρχονται εκδικητικά γιατί οι λαοί τους πιστεύουν ότι αν μάθουν τη γλώσσα τους θα έρθουν πιο κοντά στην αλήθεια. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, θέλουν να μιλούν καταλανικά και όχι ισπανικά. Ποια είναι η πιο αληθινή γλώσσα; Ποιος ξέρει; Ολοι έχουν μια άλλη. Και το γεγονός αυτό από μόνο του δεν σημαίνει ότι μία απ' αυτές είναι αληθινή και η άλλη ψεύτικη. Ισα ίσα που αποδεικνύει ότι και οι δύο είναι μη αυθεντικές».
- Επομένως δεν είναι σημαντική η έννοια της πατρίδας.
«Ναι. Η πατρίδα είναι σημαντική μόνο για τους φτωχούς και τους αποκλεισμένους. Οι υπόλοιποι, οι πλούσιοι ή όσοι ανήκουν στη μεσαία τάξη, δεν πολυνοιάζονται. Γιατί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο κάναμε ανακωχή με την απουσία του προσδιορισμού. Εγώ τουλάχιστον το έκανα. Και ενθαρρύνω και τους άλλους να το κάνουν. Αρκετά δεν μας κόστισε σε αίμα και χρόνο;»
- Μήπως τελικά ο κοσμοπολιτισμός είναι μια ταυτότητα από μόνος του;
«Ναι, είναι. Και συχνά λέω ότι η δική μου ταυτότητα δεν είναι αυτή του κοσμοπολίτη, αλλά ορίζεται από τη συνεχή "κίνηση". Είμαι συνεχώς κάπου αλλού. Είμαι στην Αμερική και θέλω να είμαι στη Γαλλία, είμαι στη Γαλλία και θέλω να είμαι στην Ιταλία κ.ο.κ. Σ' αυτό ακριβώς το συνεχές "τράφικ" παίρνει η πατρίδα σχήμα. Μπορώ να ζήσω μόνο στη Νέα Υόρκη γιατί γύρω μου ζουν άνθρωποι σαν κι εμένα, χωρίς πατρίδα».
No comments:
Post a Comment