Ενας μαρξιστής αντιμαρξιστής

Καταλυτικό σχόλιο στην παρακμή της Δύσης

• Της Κατερινας Σχινα, Η Καθημερινή, Kυριακή, 30 Iανoυαρίου 2011

• ΧΟΥΑΝ ΓΚΟΪΤΙΣΟΛΟ
  Οικογένεια Καρλ Μαρξ
  μτφρ.: Κατερίνα Ρούφου
  εκδ. Κέδρος, σελ. 256

Σε μια συνέντευξή του στην εφημερίδα El Pais το 1993, έναν χρόνο μετά την έκδοση της «Οικογένειας Καρλ Μαρξ», ο Χουάν Γκοϊτισόλο είχε προβεί ο ίδιος σε μιαν αποτίμηση του μυθιστορήματός του: «Δεν είναι ούτε μαρξιστικό ούτε αντιμαρξιστικό· είναι και μαρξιστικό και αντιμαρξιστικό», έλεγε τότε. «Το δίδαγμα που θα μπορούσε να αντλήσει ο αναγνώστης είναι ότι, ναι μεν ο μαρξισμός κατάντησε ένα δογματικό σύστημα που γέννησε ένα καταπιεστικό πολιτικό καθεστώς, αλλά σήμερα είμαστε στα πρόθυρα του να ζήσουμε μια παρόμοια κατάσταση από την ανάποδη. Η αγορά μάς παρουσιάζεται ως η μόνη δυνατότητα, την ίδια στιγμή που αφήνει στην τύχη τους χώρες ολόκληρες, κοινωνικές τάξεις ολόκληρες, ηπείρους ολόκληρες».

Θα έτεινε κανείς να βαφτίσει τον συγγραφέα προφητικό – αλλά βέβαια δεν ήταν παρά διορατικός. Με το να φανταστεί ότι ο Καρλ Μαρξ δεν πέθανε το 1883 αλλά συνεχίζει να ζει, πλάι στους φίλους και στην οικογένειά του, τους πιστωτές του και τους παπαράτσι, τους εχθρικούς δημοσιογράφους που του καταλογίζουν τον εκφυλισμό της θεωρίας του σε εφαρμοσμένο διά της σπάθης ολοκληρωτισμό και τις φεμινίστριες που τον κατηγορούν ως φαλλοκράτη, τους Αλβανούς πρόσφυγες που προσπαθούν να διαφύγουν από τον μαρξιστικό-λενινιστικό «παράδεισο» και τον χλευάζουν κραυγάζοντας «God bless America», τους φιλοχρήματους εκδότες και τους ανεκδιήγητους νεόπλουτους –όλον αυτόν τον εξωφρενικό θίασο που συνιστά τη σύγχρονη πραγματικότητα του καπιταλισμού–, ο Γκοϊτισόλο διατυπώνει ένα καταλυτικό κοινωνικο-οικονομικό σχόλιο στην παρακμή της Δύσης.

Οξύτατη αίσθηση της ιστορίας διαπερνά όλα τα βιβλία του Γκοϊτισόλο· η ματιά του διαθέτει εντυπωσιακή πολιτική αμεσότητα. Φύση ανυπότακτη και φλογερή, γονιμοποιημένη από τον μαρξισμό, αντίπαλη κάθε θεσμού που ακυρώνει την ανθρώπινη αυτονομία (ενάντια στη δικτατορία του Φράνκο, ενάντια στην ισπανική Καθολική Εκκλησία, ενάντια στις συμβάσεις της αστικής κοινωνίας, ενάντια στην αλαζονεία της Δύσης και την αποικιοκρατική της στάση απέναντι στην ετερότητα) υπήρξε διά βίου διεκδικητής της προσωπικής ελευθερίας και του δικαιώματος «να μιλά και να κρίνει». Στην «Οικογένεια Καρλ Μαρξ», ωστόσο, δεν σαρκάζει απλώς ανελέητα την εποχή του, αλλά επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά την εικονοκλαστική τόλμη της γραφίδας του: αναμειγνύει αριστοτεχνικά τα είδη (βιογραφία, παστίς, παρωδία), παραφράζει αποσπάσματα από τα έργα του Μαρξ και του Ενγκελς, χρησιμοποιώντας υλικό από την προσωπική αλληλογραφία του Μαρξ και των οικείων του, ενοφθαλμίζει στην αφήγηση αναφορές μαρξιστών θεωρητικών, βιογράφων και μελετητών, ερωτοτροπεί με την κινηματογραφική γλώσσα (ένα κινηματογραφικό συνεργείο απαθανατίζει τις πιο προσωπικές στιγμές της οικογένειας και οι σχετικές περιγραφές έχουν τη δομή σεναρίου), αποτολμά αναρχικές σχεδόν υφολογικές ακροβασίες. Υφαίνοντας έναν πλούσιο ιστό από μαρξιστικά γραπτά και κινηματογραφικές αναφορές (ο Φελίνι έχει την τιμητική του), τον ενσωματώνει σε μια μεταμυθοπλαστική δομή που παρωδεί την αναζήτηση της «αλήθειας» για τη ζωή ενός προσώπου, τόσο σύμφυτη με το παραδοσιακό αίτημα της βιογραφίας.

Επιδιώκοντας να εκθέσει την αδιάκριτη και εν πολλοίς ηδονοβλεπτική διάθεση μελετητών και κοινού απέναντι στο βιογραφούμενο πρόσωπο, δημιουργεί έναν παντεπόπτη αφηγητή, έναν συγγραφέα που προτίθεται να γράψει τη βιογραφία του Μαρξ, αλλά μάλλον αρκείται στο να παίρνει μάτι την καθημερινότητα ολόκληρης της οικογένειας και δη των θυγατέρων του φιλοσόφου. Κι έτσι διερευνώντας τα όρια μυθοπλασίας και πραγματικότητας, αμφισβητεί τη βάση της ιστορικής γνώσης, αποκαλύπτοντας τον ουσιώδη σχετικισμό της.