Ο Καστοριάδης και η πρωτοπορία

Ήταν φωτισμένο μυαλό ο Κορνήλιος Καστοριάδης (1922 – 1997) και τώρα που λείπει νιώθουμε την απουσία του, παρότι ήταν φευγάτος από την Ελλάδα εδώ και τόσα χρόνια. Μένουν, ωστόσο, τα γραφτά και τα λόγια του. Μια ενδιαφέρουσα συνέντευξή του στο γαλλικό περιοδικό L’ Evénement du Jeudi (20.8.1987), που την ξαναδιαβάζω τώρα, δείχνει τη φρεσκάδα του μυαλού του τετραπέρατου Καστοριάδη και οι αναγνώστες μπορούν να διαπιστώσουν πόσο ουσιαστικά νέα και καινούργια είναι αυτή η συνέντευξη, όπως παρατηρεί και η Τέτα Παπαδοπούλου που τη μετέφρασε και δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία (25 Σεπτ. 2000). Για την «πρωτοπορία» μιλούσε ο Καστοριάδης:

«Δεν πιστεύω ότι ο Σοφοκλής, ο Σέξπιρ, ο Μπαχ ήταν πρωτοπόροι στην εποχή τους. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα έργα τους τύγχαναν καθολικής απόδοσης. Υπήρχαν ασφαλώς διενέξεις, διαφορές απόψεων, γούστου, αισθητικής. Αλλά όμως τότε δεν υπήρχε η έννοια της «πρωτοπορίας».

Η έννοια αυτή – η οποία προέρχεται από τη στρατιωτική ορολογία και περιγράφει μια ομάδα που προπορεύεται για να εξερευνήσει το χώρο και να κάνει τις πρώτες επαφές με τον εχθρό – είναι μια σχετικά πρόσφατη επινόηση. Η έννοια της «πρωτοπορίας» συνεπάγεται ότι η Ιστορία είναι και πρέπει να είναι «πορεία προς τα εμπρός» και «πρόοδος».

Στην καλύτερη περίπτωση, η έννοια αυτή στηρίζεται σε τεράστιες φιλοσοφικές και ιστορικές προϋποθέσεις. Στη χειρότερη περίπτωση, είναι απλώς παράλογη. Διότι είναι παράλογο να λες πως «ό,τι είναι καινούργιο είναι καλύτερο», «ό,τι είναι καινούργιο είναι ωραιότερο» κ.λπ. Κι όμως, αυτή η αντίληψη κυριαρχεί στις μέρες μας. […]

Στην επιστήμη υπάρχει πάντα το περιθώριο να πάει κανείς πιο μακριά. Όμως η ιδέα να πάει κανείς πιο μακριά στον τομέα της τέχνης, πραγματικά, στερείται νοήματος. Κανείς δεν θα πάει ποτέ πιο μακριά από τον Αισχύλο, από τον Μπετόβεν, από τον Ρεμπό.

Κανείς δεν θα πάει πιο μακριά από τον «Πύργο» του Κάφκα. Μπορούμε να πάμε αλλού. Μπορούμε να πάμε αλλιώς. Δεν μπορούμε όμως να πάμε πιο μακριά. Υπ’ αυτή την έννοια υπάρχει εξέλιξη στην επιστήμη, αλλά δεν μπορεί να μιλήσει κανείς για εξέλιξη στη λογοτεχνία και στην τέχνη…».