Από τον Εγγονόπουλο... στον Παπαδιαμάντη!

Δεν ξέρω τι απέδωσε μέχρι στιγμής η υλοποίηση του προγράμματος των εκδηλώσεων που οργάνωσε το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) και που είναι αφιερωμένες στον ποιητή Νίκο Εγγονόπουλο (1907-1985), αφού το 2007 αφιερώθηκε σ’ αυτόν με την ευκαιρία της συμπλήρωσης εκατό χρόνων από τη γέννησή του.

Δεν βάζω υπό κρίση την απόφαση του ΕΚΕΒΙ για τον Εγγονόπουλο [επίσημο site], αλλά λέω ότι αφού ξεκίνησε ένα τόσο φιλόδοξο πρόγραμμα, να βλέπουμε και τι γίνεται, πώς πάει η πρόοδος του προγράμματος, τι απήχηση έχει, συμμετέχει ο κόσμος ή περιορίζεται σ’ ένα στενό/κλειστό κύκλο υποψιασμένων ανθρώπων που η μάζα τούς βλέπει με μισό μάτι. Δεν ξέρω, δεν έχω ενημερωθεί, αλλά να, ξύπνησα μια μέρα κι άρχισα ν’ απορώ... Μπήκα στην ιστοσελίδα του ΕΚΕΒΙ, διάβασα τα σχετικά με τις εκδηλώσεις, τα ονόματα της οργανωτικής επιτροπής, που αποτελείται από αξιοσέβαστα πρόσωπα.

Διαβάζω επίσης ότι από 13 Νοεμβρίου 2007 έως 6 Ιανουαρίου 2008, στο Μουσείο Μπενάκη, Κτήριο οδού Πειραιώς, θα πραγματοποιηθεί μεγάλη αναδρομική έκθεση, με σκοπό να παρουσιάσει μια πλήρη εικόνα του ζωγράφου Εγγονόπουλου, αλλά και να σκιαγραφήσει τον Εγγονόπουλο ποιητή.

«Η έρευνα για τον εντοπισμό και την καταγραφή των έργων του Εγγονόπουλου έχει ξεκινήσει από το 2002. Έχουν εντοπιστεί έργα τα οποία δεν έχουν δημοσιευτεί ή εκτεθεί ποτέ» μας λέει η επιμελήτρια της έκθεσης και του καταλόγου που θα κυκλοφορήσει Κατερίνα Περπινιώτη-Αγκαζίρ.

Η έκθεση περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά έργα από τις πέντε δεκαετίες της καλλιτεχνικής του παραγωγής εικαστικής, εικαστικής και ποιητικής: υπερρεαλιστικές συνθέσεις, απεικονίσεις σπιτιών, εικόνες, σκηνικά, κοστούμια, σχέδια από εικονογραφήσεις βιβλίων, καθώς και εκδόσεις των ποιητικών συλλογών του. Θα εκτεθούν διακόσια πενήντα περίπου έργα, λάδια, τέμπερες, ακουαρέλες και σχέδια, καθώς επίσης και σκίτσα της εποχής της μαθητείας του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.

Με αφορμή, λοιπόν το Έτος Εγγονόπουλου, έκανα μια αναδρομή κι εγώ σε παλιότερες γιορτές για τον Παπαδιαμάντη και συγκεκριμένα το 1960, με την ευκαιρία τότε της συμπλήρωσης πεντηκονταετίας από το θάνατο του Σκιαθίτη διηγηματογράφου. Έπεσα σε μια σχετική μελέτη του Ζήσιμου Λορεντζάτου που μάλλον γράφτηκε με αφορμή τις λεγόμενες "εκδηλώσεις":

Πού αποβλέπουν τάχατες οι ψεύτικες και ανούσιες σημερινές γιορτές; Να προβάλουν το άτομο του Παπαδιαμάντη; Τότε είναι ψεύτικες. Να προβάλουν το έργο του, όπως προβάλλουμε συνήθως ένα έργο λογοτεχνικό; Τότε είναι ανούσιες, δηλ. χάνουν ή δεν πιάνουν την ουσία. Πρώτα ψεύτικες.

Όταν ο Νιρβάνας τον φωτογράφιζε κάποτε στη Δεξαμενή - γύρω τους δεν βρισκότανε σχεδόν κανένας - ο Παπαδιαμάντης του είπε ανήσυχα και βιαστικά: "Nous excitons la curiosité du pupblic..." ("Παναθήναια" ΙΓ΄ 1906). Όταν του κάνανε τη φιλολογική γιορτή στον "Παρνασσό" - πήγε όλη η Αθήνα (13/3/1908) - εκείνος είχε καταφύγει στο σπίτι του Νικόλα του Μπούκη του μανάβη, που ήταν φίλος του, και βεβαίωνε τη γυναίκα του:

"Όλα αυτά δεν έχουν για μένα καμιά σημασία. Προτιμώ να περάσω τη βραδιά στο σπίτι σας. Κυρία Πολυξένη, κάνε μου, παρακαλώ, ένα χαμομήλι, και δος μου ένα σπίρτο.
Άναψε το τσιγάρο του και άρχισε να ψάλλη".
(O. Merlier "Γράμματα Α. Παπαδιαμάντη" 1934).

Το άτομό του, λοιπόν, δεν χρειάζεται, προβολή, χρειάζεται μάλλον προφύλαξη και αποσιώπηση. Ησυχία. Από τη Σκιάθο έγραφε του Βλαχογιάννη "ενοικίασα ένα πυργάκι, υψηλόν, αγναντερόν, μαγευτικόν, όπου θα εργάζωμαι" (10/5/1904). Το αληθινό κλίμα του Παπαδιαμάντη είναι η ανωνυμία. Αυτή που αποχτήσανε, ύστερα από μεγάλο αγώνα (να νικήσουν ακριβώς το άτομό τους), οι απρόσωποι τεχνίτες όλων των μεγάλων παραδόσεων, είτε σε Ανατολή είτε σε Δύση.

Έπειτα οι γιορτές είναι ανούσιες, δηλ. δεν έχουν ουσία. Μήπως αποβλέπουν να προβάλουν το έργο του; Έτσι βεβαιώνει τουλάχιστον η εφημερίδα (Έθνος, 26/11/60): "Θα καταβληθή προσπάθεια όσον το δυνατόν ευρυτέρας προβολής του έργου του Παπαδιαμάντη". Ποιο είναι το έργο αυτό; Είναι ο Σκιαθίτης διηγηματογράφος, οι λογοτεχνικές σελίδες που από επαγγελματική - ας το πούμε έτσι - άποψη μπορούν ισοδύναμα να συγκριθούν με παρόμοιες σελίδες από άλλες λογοτεχνίες, επιτεύγματα ανθρώπων που ξέρουν "να γράφουν καλά" ή που είναι καλοί "ποιητές" ή "πεζογράφοι", και που αξιώνουνται μια διεθνή κατάταξη και ανθολόγηση μέσα στη λεγόμενη περιοχή των γραμμάτων;

Ο καλλιτέχνης ή ο τεχνίτης του λόγου. Αυτό είναι το έργο που θα ζητήσουμε να προβάλουμε; Ή το έργο είναι αυτό μόνον; Αυτή είναι η σημασία του Παπαδιαμάντη; Δεν μπορεί, δεν γίνεται, αυτό το ξέρουμε όλοι. Αλλά ποιο είναι τότε το έργο ή εκείνο το ανεξήγητο καθεστώς - πώς αλλιώς να το πω - το καθεστώς των πατέρων, που μας αγκαλιάζει αμέσως, εμάς τους θεληματικά απόκληρους από την παράδοση, μόλις προφέρουμε τ' όνομά του;

[Η συνέχεια στο βιβλίο του Λορεντζάτου ΜΕΛΕΤΕΣ (Σολωμός - Σεφέρης - Τ.S.Eliot - Ένας ορισμός του Σολωμού για το ύφος - Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης), Εκδόσεις Γαλαξίας]