Saturday, October 17, 2009

Τόνι Χάρισον: Η ποίηση είναι το κερί που κρατάς στη διαδήλωση

  • Μεγαλωμένος σε ένα αντιποιητικό περιβάλλον στα λαϊκά προάστια του Λιντς, στο Γιορκσάιρ, ο γιος του φούρναρη έκανε την υπέρβαση. Το παιδί που λόγω προφοράς οι δάσκαλοι του απαγόρευαν να διαβάζει στην τάξη ποίηση, διαβάζει πλέον τα δικά του ποιήματα αιχμής μεγαλόφωνα και ταράζει την υφήλιο.

Ο 73χρονος Τόνι Χάρισον είναι ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της Αγγλίας. Σύμφωνα με τους «Times», είναι «ο πρώτος αυθεντικός ποιητής της εργατικής τάξης στον 20ό αιώνα». Την Τετάρτη τιμήθηκε για την «αλάνθαστη και παθιασμένη φωνή του» με το πρώτο στην ιστορία βραβείο «ΡΕΝ/Pinter», στη μνήμη του νομπελίστα θεατρικού συγγραφέα, ποιητή και ακτιβιστή Χάρολντ Πίντερ.

Ο Χάρισον δεν είναι μόνο ήρωας της εργατικής τάξης. Το «πολεμικό» ποίημά του «V» για την απεργία των ανθρακωρύχων (1984-1985) κατόρθωσε να δονήσει την κοινωνία του και να ταράξει τη «σιδηρά» Θάτσερ. Η βρετανική κυβέρνηση θέλησε να τον φιμώσει. Με τις δημόσιες παρεμβάσεις του για τους πολέμους στη Βοσνία, στον Κόλπο, στο Αφγανιστάν και με το τηλεοπτικό ποίημά του υπέρ του Σάλμαν Ρούσντι, ο Χάρισον έγινε σύμβολο της ελευθερίας της έκφρασης.

«Η μετάβασή μου στη δημόσια ποίηση σχετίζεται με τα διλήμματα που γεννήθηκαν όταν εγκατέλειψα την εργατική τάξη των καταβολών μου και άρχισα να σπουδάζω λατινικά και ελληνικά», λέει ο ίδιος. Η μετάβαση αυτή είχε αποτέλεσμα τον εκλεπτυσμένο αριστερό διανοούμενο, ποιητή και δραματουργό, που επαναπροσδιόρισε τον όρο «ποίηση».

Προσκεκλημένος του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών μάς έχει μιλήσει, όπως μόνο ένας ποιητής μπορεί, για την αρχαία τραγωδία και το 2005 παρουσίασε τη σύγχρονη, μεταφερμένη στο Ιράκ, «Εκάβη» του με τη Βανέσα Ρεντγκρέιβ.

Η ομιλία του στην απονομή του βραβείου Πίντερ θα εκδοθεί από τον οίκο «Faber and Faber».

  • Σημαίνει κάτι για σας το βραβείο Πίντερ; Εχουν προηγηθεί ένα σωρό, όπως το Whitbread ποίησης.

«Εχω απορρίψει πολλά βραβεία. Δεν με ενδιαφέρουν. Αποδέχτηκα το συγκεκριμένο γιατί με τον Πίντερ, εκτός από καλοί φίλοι, ήμασταν και ομοϊδεάτες. Είναι ένα βραβείο με το όνομά του. Επίσης στην επιτροπή είναι άνθρωποι που εκτιμώ: η χήρα του, Αντόνια Φρέιζερ, ο Τομ Στόπαρντ και ο Νίκολας Χάιντερ».

  • Η επιμονή σας με τη γλώσσα πώς προέκυψε;

«Μεγάλωσα σε μια εργατική οικογένεια στο Λιντς. Οπως είπα στην ομιλία μου την Τετάρτη, παραλαμβάνοντας το βραβείο Πίντερ, είχα ένα θείο που τραύλιζε και ένα θείο που ήταν κουφός και μουγκός. Ο πατέρας μου σπάνια μιλούσε. Κοιτώντας πίσω θεωρώ ότι η έλλειψη λόγου στο πατρικό μου, η έλλειψη φωνής με έκανε να αποκτήσω τη δύναμη, τον έλεγχο της άρθρωσης. Η ποίηση είναι η πιο ισχυρή μορφή της γλώσσας».

  • Φαίνεται, πάντως, πως ακόμη και το θέμα της γλώσσας είναι ζήτημα ταξικό. Στην πρεμιέρα της μετάφρασης του «Μισάνθρωπου» του Μολιέρου, από τις πρώτες που φιλοτεχνήσατε για το National Theater, μια κυρία στην πλατεία αναφώνησε έκπληκτη: «Εντυπωσιακό έλεγχο της γλώσσας αυτός ο Χάρισον! Και λένε ότι κατάγεται από το Σέφιλντ».

«Υποτίθεται ότι δεν πρέπει να έχει τον έλεγχο της γλώσσας κάποιος που προέρχεται από τη βόρεια Αγγλία. Ο ταξικός διαχωρισμός, ο πολιτιστικός ρατσισμός μεταξύ του εστέτ Νότου και του λαϊκού Βορρά επιβιώνει ακόμα».

  • Αντιμετωπίσατε στην αρχή, λόγω λαϊκών καταβολών, την εχθρότητα των διανοουμένων;

«Τα εμπόδια με έκαναν πιο επίμονο. Ηδη ο καθηγητής των αγγλικών δεν μου επέτρεπε να διαβάσω ποίηση δυνατά. Λόγω της βαριάς προφοράς του Γιορκσάιρ. Ευτυχώς που ήμουν έξυπνος και πήρα την πρώτη υποτροφία για να σπουδάσω κλασικούς και θέατρο. Η προφορά του Βορρά έχει αντίκτυπο στα πάντα. Ακόμα και όταν μεταφράζω, ας πούμε, την "Ορέστεια"».

  • Ενας λόγος, αν δεν κάνω λάθος, που θέλατε να ασχοληθείτε με τη μετάφραση των αρχαίων ελληνικών τραγωδιών ήταν καθαρά σοσιαλιστικός. Θέλατε να τις κάνετε προσιτές στους πάντες. Η λέξη «δημόσιο» πάντα σας καθόριζε.

«Ομως, πάντα η τραγωδία ήταν δημόσια. Κι εγώ είμαι ένας σοσιαλιστής ποιητής. Δείτε τα προσωπεία που είχαν στο αρχαίο δράμα. Δεν ήταν τυχαία τα μάτια και το στόμα ανοιχτά».

  • Το γεγονός ότι δουλεύετε άπειρες -έχετε πει «εκατομμύρια»- εκδοχές όσων γράφετε και το ότι δεν φοβάστε να πετάξετε κάτι που έχετε γράψει, τι αποκαλύπτει;

«Αυτό ισχύει στο θέατρο κυρίως. Μόλις δω ότι αντιμετωπίζει πρόβλημα ο ηθοποιός, δεν διστάζω να πετάξω ή να ξαναγράψω ολόκληρα κομμάτια απ' το έργο μου. Είναι μια διαδικασία που με απελευθερώνει».

  • Φαίνεται πως στερείστε του ναρκισσισμού ενός συγγραφέα.

«Λατρεύω τις ζυμώσεις που ζω στο θέατρο. Τις ξαναβίωσα τελευταία φορά πέρσι, όταν ανέβηκε στο National Theater το "Fram", το τελευταίο μου θεατρικό».

  • Είναι ένα έργο για τη χρησιμότητα της τέχνης, διάβασα.

«Στο έργο βλέπουμε τον διάλογο μεταξύ του Νορβηγού Φρίτζοφ Νάνσεν (1861-1930), από τους ιδρυτές της Ενωσης των Εθνών και αρμοστή για τους μετανάστες, με τον φίλο του, Αυστραλιανό Γκίλμπερτ Μάρεϊ (1866-1957), τον γνωστότερο στην εποχή του μεταφραστή αρχαίων ελληνικών τραγωδιών».

  • Το δικό σας alter ego, όπως επισήμαναν;

«Ναι. Ο Μάρεϊ υποστηρίζει ότι το πιο ισχυρό μέσο στο ανθρώπινο γένος είναι η γλώσσα. Ηθελα να χρησιμοποιήσω τη μεταφορά του Fram, που ήταν το ωκεανογραφικό, βιολογικό και μετεωρολογικό εν πλω εργαστήρι του Νάνσεν. Αυτό το πλοίο, με το οποίο διάβηκε τη Σιβηρία, δεν θρυμματιζόταν αλλά αναδυόταν μέσα στα παγόβουνα. Το Fram, με άλλα λόγια, είναι μια μεταφορά... διάσωσης για την ποίηση στους σκοτεινούς καιρούς μας».

  • Η μάχη με τις λέξεις γίνεται με τα χρόνια ευκολότερη;

«Ποτέ δεν γίνεται ευκολότερη. Είναι διαρκής ο αγώνας. Επειτα, με τα χρόνια "ανοίγεσαι" σε νέα αντικείμενα».

  • Μεγαλώνοντας έχετε πει ότι γίνεστε «πιο ανοιχτός, με λιγότερο φόβο και με περισσότερες ιδέες».

«Γίνομαι ολοένα πιο ανοιχτός. Η μετρική πλέον ρέει στο αίμα μου».

  • Γράφετε κάτι αυτό τον καιρό, κύριε Χάρισον;

«Προσπαθώ να στήσω μια παράσταση της "Ιφιγένειας εν Ταύροις" του Ευριπίδη στη Χερσόνησο της Κριμαίας. Εκεί βρίσκεται ο ναός της Αρτέμιδος, όπου σύμφωνα με τον μύθο μεταφέρθηκε η Ιφιγένεια απ' την Αυλίδα. Θα πρέπει να πάω επί τόπου άμεσα για να δω τελικά πώς θα γίνει».

  • Οι ηθοποιοί θα είναι Βρετανοί;

«Δεν ξέρω ακόμα. Είτε ετοιμάζω μια παράσταση για το National Theater είτε για το ρωσικό Ταγκάνκα είτε για την Ιαπωνία είτε για τους Δελφούς χρειάζομαι γύρω στα 2 με 3 χρόνια να την ολοκληρώσω. Την "Ιφιγένεια" μόλις την ξεκίνησα. Αυτό τον καιρό σκέφτομαι κι ένα αμιγώς ποιητικό έργο. Δεν έχει ακόμα "μεγαλώσει" μέσα μου αρκετά». *

Η νίκη του ΠΑΣΟΚ φέρνει ελπίδα

  • Πώς είναι τα πράγματα την Αγγλία, μετά τα σκάνδαλα και την ανημπόρια της κυβέρνησης Γκόρντον Μπράουν;

«Απελπισμένα. Εχουμε μια φρικτή κυβέρνηση. Μια κυβέρνηση σε χάος».

  • Η χώρα;

«Σε χάος κι αυτή. Ολοι νιώθουν την ύφεση. Ανθρωποι χάνουν καθημερινά την εργασία τους».

Σε άρθρο του «Guardian» διάβασα ότι η οικονομία σας συνέρχεται.

«Αυτά είναι "παραμύθια" της κυβέρνησης Μπράουν. Αλλα ζούμε καθημερινά».

  • Ελπίζετε σε καλύτερες μέρες με τον πρόεδρο Ομπάμα;

«Οποιοσδήποτε στη θέση αυτή θα ήταν καλύτερος από τον εγκληματία Μπους. Ο Ομπάμα δεν έχει ακόμα δείξει τη δύναμή του. Ας του δώσουμε μια ευκαιρία. Οι Αμερικανοί έχουν ακόμα μεγάλο πρόβλημα στο Αφγανιστάν».

  • Το Ιράν είναι πράγματι απειλή;

«Θεωρώ ότι περισσότερο κατασκευασμένη παρά υπαρκτή είναι - παρ' ότι όλο και κάτι υπάρχει. Οι ΗΠΑ, όμως, το διογκώνουν».

  • Πώς βλέπετε τους σοσιαλιστές της Ευρώπης;

«Ποιοι σοσιαλιστές; Είναι σοσιαλιστές; Εμαθα ότι το ΠΑΣΟΚ ξανάρθε στην εξουσία. Ενας ακόμα Παπανδρέου στα πράγματα. Ελπιδοφόρο!».

Ζήτησα να μπουν τα ποιήματά μου στις πολιτικές σελίδες του «Guardian»

  • Πώς γεννιέται η ιδέα ενός έργου;

«Εξαρτάται. Ενα ποίημα "έρχεται" πολύ αργά, χρειάζεται συχνά χρόνια για να αποκτήσουν ζωή οι μεταφορές και οι εικόνες του. Υπάρχουν και ποιήματα που γράφονται γρήγορα. Τα πολιτικά. Τα γράφω ακαριαία, εν θερμώ, γιατί είμαι θυμωμένος. Είναι ποιήματα που μετέχουν στη ζωή και στη μεταβλητότητά της. Γεννιούνται απ' αυτό που συμβαίνει. Από την Ιστορία, την ώρα που γράφεται, όπως πολλά από τα ποιήματά μου για τον πόλεμο του Ιράκ, που μοιράστηκα με τον φίλο μου τον Χάρολντ Πίντερ. Ηταν ένας από τους λόγους, φαντάζομαι, που μου έδωσαν το βραβείο Πίντερ και όχι, όπως λένε, τα ποιήματά μου από την πρώτη γραμμή του πυρός στη Βοσνία, το 1995 που δημοσιεύτηκαν στον "Guardian"».

  • Οτιδήποτε γράφετε, έχετε πει, είναι αποκλειστικά καθαρή ποίηση.

«Γράφω ποίηση για τη σελίδα, γράφω ποίηση για να διαβαστεί ζωντανά, γράφω ποίηση για τη σκηνή, γράφω όμως ποίηση και για την οθόνη».

  • Φέρατε την επανάσταση στην τηλεόραση, εισάγοντας σ' αυτή κάτι πολύ κόντρα, όπως η ποίηση. Κάνατε την ποίηση τηλεοπτικό αγαθό.

«Κάποιοι θεωρούν ότι είμαι ο δημιουργός της τέχνης του ποιητικού σινεμά».

  • Σε τι διαφέρει η ποίηση που γράφεται για να φτάσει στη σκηνή από αυτή που γράφεται για να μείνει στη σελίδα ή να μεταφερθεί στην οθόνη;

«Η ποίηση για τη σκηνή πρέπει να κρατά τους θεατές σε θέση ακρόασης. Πρέπει επίσης να κατανοούν όσα ακούνε. Την ποίηση, που γράφεις για τη σελίδα, μπορεί να τη διαβάσει κανείς και στο κρεβάτι του, σε οποιαδήποτε κατάσταση. Μπορεί να την ξαναδιαβάσει άπειρες φορές. Είναι διαφορετικός ο τρόπος που ρίχνεις το δόλωμα των νοημάτων».

  • Επιμένετε σε μια κατ' εξοχήν πολιτική ποίηση. Ποιοι τη διαβάζουν;

«Γράφω την πολιτική ποίηση για τις εφημερίδες. Απευθύνομαι και διαβάζομαι από ένα ευρύ κοινό. Αφ' ης στιγμής πρωτοέγραψα ποιήματα για τον πόλεμο του Κόλπου στον "Guardian" ζήτησα να μπουν στις ειδησεογραφικές σελίδες. Οχι στις πολιτιστικές, που θα περίμενε κανείς».

  • Ο λόγος;

«Συνήθως οι αναγνώστες πετούν τις καλλιτεχνικές σελίδες, όπως εγώ πετάω τις οικονομικές. Κανένας δεν προσπερνά, όμως, την καυτή ειδησεογραφία. Οταν ξεσηκώθηκε σάλος με το "V" και ήθελαν να το απαγορεύσουν απ' την τηλεόραση, ανακάλυψαν ότι είχε δημοσιευτεί ολόκληρο στις ειδησεογραφικές σελίδες του "Independent". Το είχαν ήδη διαβάσει οι πάντες».

  • Το «V» κατηγορήθηκε σαν κομμουνιστικό και επικίνδυνο για τους νέους. Αποδείξατε με αυτό ότι η ποίηση έχει ακόμα τη δύναμη να προκαλέσει κοινωνικές ζυμώσεις και αντιδράσεις.

«Η ποίηση έχει δύναμη. Είναι δύσκολο να ξέρεις αν αυτό θα συνεχιστεί όσο αυξάνεται ο ήδη τεράστιος καταιγισμός από πληροφορίες. Αλλά ακόμη πιστεύω ότι ένα ποίημα έχει τη δύναμη να εγείρει μια... νέα προσοχή».

  • Και να αλλάξει την κοινωνία, τις δομές της; Δεν είστε υπεραισιόδοξος;

«Ποτέ δεν ξέρεις. Απλά ελπίζεις. Είναι σαν να πηγαίνεις σε μια διαδήλωση με ένα κερί αναμμένο. Κάνεις τη χειρονομία κι ελπίζεις να έχει αντίκτυπο. Η συνήθης πεποίθηση είναι ότι η ποίηση είναι ανίσχυρη, άχρηστη. Οτι την παρασέρνουν τα υπόλοιπα. Αυτό όμως με κάνει επίμονο. Η απελπισία πάντα με κάνει να ξαναπροσπαθώ».

  • Βιοπορίζεστε απ' την ποίηση;

«Πρέπει. Για τον λόγο αυτό οφείλω να συγγράφω ποίηση... προμελετημένα. Ολη μου η ζωή είναι δεμένη με την ποίηση».

  • Πουλάει η ποίηση;

«Καθόλου. Από το "κατέβασμα" των ποιημάτων στο Διαδίκτυο κερδίζεις κάποια ελάχιστα χρήματα. Ισως κι από ηχογραφήσεις της. Οχι, όμως, από την πώληση βιβλίων».

No comments: