Ο θάνατος του πάει πολύ

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΝΙΚΟΣ ΠΛΑΤΗΣ ΜΙΛΑΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΤΟΥ ΛΕΞΙΚΟ «ΑΡΓΑ Ή ΓΡΗΓΟΡΑ» ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΟ... ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΟ!

• Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΙΔΑΛΗ
• Ελευθεροτυπία, Τετάρτη 5 Οκτωβρίου 2011

Τι σχέση μπορεί να έχουν το αθάνατο νερό, η αλισίβα, ο Νασρεντίν Χότζας, τα κοράκια, η Αντιγόνη, οι ζαρτιέρες, ο Επίκουρος, ο Πουλικάκος, ο ασφόδελος, ένα νεκροταφείο ελεφάντων, ένα νεκροταφείο υπολογιστών, τα Φαγιούμ και ο Σίσυφος;

Εφευρέτης ιδιόμορφων εγκυκλοπαιδικών λεξικών («Μαύρο Λεξικό», «Μπαχαρικό Λεξικό», «Αθωνικό Λεξικό», «Ουαλικό Λεξικό του Σεξ»), ο συγγραφέας Νίκος Πλατής επανέρχεται με καινούργιο βιβλίο στα μέσα Οκτωβρίου. Με τον ιταλιάνικο τίτλο «Presto ο tardi» («Αργά ή γρήγορα») και υπότιτλο «Το λεξικάκι που... παίζει με το θάνατο» (εκδόσεις «Νεφέλη»).

• Σοβαρή και παιγνιώδης

Μια αλλιώτικη ξενάγηση σε όσα συνάδουν με το τέλος της ζωής. Μια σοβαρή και παιγνιώδης ενημέρωση για τα ανθρώπινα πλάσματα, τα ζώα και τα φυτά, που όλα κάποια στιγμή κλείνουν τον κύκλο τους. Λήμματα που αντλούν από βιολογία, γλωσσολογία, λογοτεχνία, ζωγραφική, θρησκεία, γεωγραφία, ιατρική, ιστορία, λαογραφία, κινηματογράφο, μουσική, παροιμίες, φιλοσοφία, ψυχολογία, Διαδίκτυο, κόμικς, αλλά και από προσωπικά βιώματα του συγγραφέα.

• Χρήσιμο κι αχρείαστο

«Ελπίζω το πόνημά μου τούτο να σας φανεί χρήσιμο, να σας εξοικειώσει με το αναπότρεπτο, να σας κάνει να χαμογελάσετε γλυκά (ή έστω κάπως πικρά). Δεν είναι και τόσο χάλια "εκεί", μη νομίζετε, αντίθετα η αθανασία μας θα έκανε αφόρητη τη ζωή των επερχομένων, ο θάνατος είναι μια πράξη υποχρεωτικής γενναιοδωρίας από μέρους μας προς αυτούς. Είναι και θέμα στοιχειώδους αξιοπρέπειας, πώς να το κάνουμε!» σημειώνει στον πρόλογό του ο Πλατής.

- Ο τρόπος προσέγγισής σας στο αναπότρεπτο γεγονός του θανάτου;

«Είναι ο ίδιος τρόπος, το ίδιο "φίλτρο" που χρησιμοποίησα και στα προηγούμενα θεματικά λεξικά μου. Γλυκόπικρος, τρυφερός, χιουμοριστικός. Ο καλύτερος δυνατός τρόπος για ένα τόσο συγκλονιστικό θέμα».

- Το χιούμορ σας, σήμα κατατεθέν, μπορεί να ξορκίσει το θάνατο;

«Δεν είναι κάποιο δαιμονικό ο θάνατος, ένα κακότροπο πνεύμα που μπορεί να εξορκιστεί. Ούτε το χιούμορ προτάσσεται ως το κατάλληλο ξόρκι που θα τον απομακρύνει. Ούτε είμαι ο συγγραφέας-εξορκιστής που με μαγικά τερτίπια, σύμβολα και ιεροπραξίες θα καταργήσω τα του θανάτου θέματα. Ο θάνατος δεν εξορκίζεται, είναι δεδομένος για όλους μας. Ο,τι γεννιέται πεθαίνει! Σκοπός του βιβλίου μου είναι να απαλύνει το φόβο, να εξοικειώσει τον αναγνώστη με το αναπόφευκτο του θανάτου, εξορκίζοντας την κρατούσα θανατοπληξία με το γέλιο, τη σκέψη, τη φιλοσοφική καρτερία και τη συμπόνια».

- Γιατί πολλούς τους φοβίζει το πέρασμα στην άλλη όχθη;

«Γιατί έχει καλλιεργηθεί από τις θρησκείες και τους παπάδες η ψευδής εντύπωση πως ο θάνατος είναι κάτι σαν ταξίδι. Οπότε, οι περισσότεροι βιώνουμε την ανασφάλεια του ταξιδιού προς άγνωστον κατεύθυνση (συν την αρνητική ψυχολογία, τη στομαχική ανασφάλεια που μας διακατέχει όταν πρόκειται να ταξιδέψουμε). Δεν υπάρχουν ούτε άλλη όχθη ούτε ποτάμι. Οταν πεθαίνουμε τελειώνουν όλα, οπότε περιττεύει κάθε φόβος. Ιδίως γι' αυτόν που αποθνήσκει. Πεθαίνοντας παύουν όλες οι λειτουργίες του, δεν αισθάνεται απολύτως τίποτα. Είναι υπεράνω κάθε φόβου και πόνου».

- Υπάρχει και η... γοητευτική πλευρά του θανάτου;

«Προφανώς. Η φιλοσοφική θέση "Περί θανάτου" του Επίκουρου φωτίζει αυτή τη "γοητευτική" πλευρά: "Κανένας δεν καταλήγει στο βάραθρο και στα σκοτεινά Τάρταρα: χρειάζεται η ύλη σου για ν' αναπτυχθούν οι νέες γενιές, που κι αυτές θα σ' ακολουθήσουν σαν κλείσει ο κύκλος της ζωής τους. Το ίδιο κι εκείνες που ζήσαν πριν από σένα κι έχουν ήδη χαθεί ή χάνονται. Ετσι λοιπόν αδιάκοπα γεννιέται το νέο από το παλιό· η ζωή δεν δίνεται σε κανέναν ως ιδιοκτησία - δίνεται για προσωρινή χρήση».

- Υπάρχει κάτι χειρότερο από το θάνατο;

«Φυσικά και υπάρχει, το ρωτάτε; Η ζωή άνευ αποχρώντος λόγου, εν πρώτοις. Η προδοσία σε σφοδρό έρωτα. Το τσουνάμι έξω απ' το σπίτι μας, οι θεομηνίες εν γένει. Η ζωή χωρίς αύριο του θανατοποινίτη που περιμένει, μέρα με την ημέρα, πότε θα εκτελεστεί ο δύσμοιρος. Μα κυρίως η βασανισμένη, η απόλυτα βασανιστική ζωή. Που ο βασανισμένος, ενίοτε, βρίσκεται σε ένα φοβερό αδιέξοδο, αφού ούτε μπρος μπορεί να κάνει ούτε και πίσω· φανταστείτε κάποιον που είναι γέρος και ζει κατάμονος, θεόφτωχος, ανήμπορος σωματικά και με το σοβαρό ενδεχόμενο να τυφλωθεί».

- Πώς ξεπερνάτε την παρουσία του;

«Εχω αποδεχτεί το θάνατό μου ως δεδομένο και η ιδέα πως κάποια στιγμή δεν θα υπάρχω δεν με ενοχλεί καθόλου. Απλά δεν θα υπάρχω -όπως δεν υπήρχα και πριν γεννηθώ».

- Θ' αντέχατε ακόμη κι αν συνέβαινε σε πολύ δικό σας πρόσωπο;

«Σας είπα, είμαι υπεράνω του δικού μου θανάτου. Και σας δηλώνω κατηγορηματικά πως είμαι... υποκάτω του θανάτου των δικών μου ανθρώπων. Δεν δήλωσα ποτέ... υπεράνθρωπος! Αν διαβάσετε στο "Presto ο tardi" το λήμμα "ορφανός γονιός", θα καταλάβετε τι ακριβώς εννοώ. Είμαι υποκείμενος (όπως όλοι μας) στο βαθύ πόνο του θανάτου, δεν αισθάνομαι (ούτε θα ήθελα να είμαι) υπεράνω του θέματος της απώλειας».

- Διαφορετικά τον αντιμετωπίζει ο άντρας και διαφορετικά η γυναίκα;

«Δεν έχω στα χέρια μου κάποια στοιχεία που να συνηγορούν ή όχι σ' αυτήν τη διαφορετικότητα που αναφέρεστε. Εμπειρικά μόνο θα έλεγα πως οι γυναίκες είναι πιο "ανθεκτικές". Εμείς οι άντρες είμαστε λίγο "χέζουλες" σ' αυτά τα θέματα».

- Στο λεξικό σας υπάρχει έντονη μια περιπαικτική ματιά στο θρησκευτικό συναίσθημα, ιδιαίτερα στο χριστιανικό. Τα εκατομμύρια πιστών τα θεωρείτε αφελή; Ταιριάζουν για αναγνώστες σας;

«Δεν περιπαίζω το θρησκευτικό συναίσθημα κανενός, αλλά την ασύστολη εμπορία ελπίδων και τις μετά θάνατον "ζωές" που πλασάρουν οι διάσημες θρησκείες και το παπαδολόι τους. Το "Presto ο tardi", ωστόσο (όπως και τ' άλλα βιβλία μου άλλωστε), δεν απευθύνεται στα πλήθη, μα σε φιλαναγνώστες, σε ανθρώπους φιλικούς με τη σκέψη και τη νόηση. Παρ' όλα αυτά, απευθύνεται και σ' εκείνους που, εκτός από θρησκευτικό συναίσθημα, διαθέτουν κοινό νου, μα και χιούμορ».

- Εχετε φανταστεί την... κηδεία σας; Πώς θα θέλατε να σας αποχαιρετήσουν;

«Οχι, δεν την έχω φανταστεί, δεν μ' ενδιαφέρει ουδόλως η κηδεία μου. Φαντάζομαι, όμως, τις τελευταίες μου στιγμές, ενίοτε. Θέλω να είμαι στο σπίτι μου. Με τους δικούς μου. Με μία τελευταία σκέψη που θα με κάνει να χαμογελάσω ίσως. Κι ένα ποτήρι κρασί στο χέρι (syrah ξινόμαυρο merlot κατά προτίμηση), να πιω την τελευταία γουλιά του και να σβήσω, όπως η στερνή φλόγα ενός κεριού που έχει λιώσει». *

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΛΗΜΜΑΤΑ

Βιβλιοφέρετρο: Ενα απίστευτα εξωφρενικό έπιπλο-φέρετρο. Οσο ζεις το γεμίζεις με τα αγαπημένα σου cd, dvd και βιβλία, κι όταν πια... κόψεις φτερό, το γεμίζουν και σε θάβουν μ' αυτό ! (προϊόν της εταιρείας Casket Furniture: furniture for a Lifetime-and Beyond).

«Βλέπει τα ραδίκια ανάποδα» (φράση): Βρίσκεται... υπό την γη, με οπτική γωνία διαφέρουσα κατά 180 ολόκληρες μοίρες της ημετέρας, είναι εν ολίγοις θαμμένος στο χώμα και... αθεράπευτα νεκρός. Συνών. «έκοψε φτερό».

Εν δυνάμει άνθρωποι: Τα σπερματοζωάρια άτινα απέτυχαν να δικαιωθούν ως γονιμοποιητές γυναικείων ωαρίων. Τρισεκατομμύρια και τρισεκατομμύρια άνθρωποι που δεν γεννήθηκαν ποτέ. Τρέχουν εις μάτην, πασχίζουν του κάκου να προλάβουν, αλλά είναι καταδικασμένοι να παραδώσουν το πνεύμα τους εις Κύριον, ελλείψει άλλου προορισμού. Ας τηρήσουμε ενός λεπτού σιγή στη μνήμη τους!

Κοράκια: Οι πεθαμενατζήδες, νεκροθάφτες, οι ασχολούμενοι γενικώς με το... κοινωνικό λειτούργημα της πεθαμενικής. «Κοράκια» λόγω μαύρης στολής, αλλά και... ορμητικής διάθεσης σαρκοφάγου πτηνού.

Μέση Ανατολή: Το νεκροταφείο κάθε διπλωματικής πρωτοβουλίας.

Τελευταία κατοικία: Με δυο λέξεις ο τάφος. Η μετοίκηση σ' αυτή την ύστατη κατοικία του όλου τρόπου ζωής μας γεννά βάσιμες ελπίδες πως θα εκπληρωθεί η προφητεία, αν πιστέψουμε (γιατί όχι;) τον Νίκο Γκάτσο: «Πότε θ' ανθίσουνε τούτοι οι τόποι / πότε θα 'ρθούνε καινούργιοι ανθρώποι / να συνοδέψουνε τη βλακεία / στην τελευταία της κατοικία».

Χαρούμενο νεκροταφείο: Ετσι λέγεται το νεκροταφείο που υπάρχει στο Μαραμούρες της Ρουμανίας, στο μικρό χωριό Σαπίντζα. Οι τάφοι εκεί είναι στολισμένοι με μπλε ξυλόγλυπτους σταυρούς, διανθισμένους με ποιήματα, που περιγράφουν τις ζωές και τα παθήματα των «ενοίκων» τους με τρόπο που συχνά προκαλούν το γέλιο... Το μοναδικό μέρος στον κόσμο όπου το γέλιο (μοιάζει να) νικάει το θάνατο, τη θλίψη και το κλάμα.

Ψηφιακά νεκροταφεία: Εκεί που καταλήγουν οι ηλεκτρονικοί μας υπολογιστές όταν... πεθαίνουν. Η πόλη Γκουιγιού στην Καντόνα της νότιας Κίνας είναι ίσως το μεγαλύτερο ψηφιακό νεκροταφείο του πλανήτη: «Ο ανεπτυγμένος μας δυτικός πολιτισμός φροντίζει να σπρώχνει στα κρυφά τα τοξικά του απόβλητα κάτω από το φτηνό χαλί των υπό ανάπτυξη χωρών» (indymedia).