Monday, October 24, 2011

Η Ελλάδα και η Ιταλία του Ούγκο Φόσκολο

  • Διονύσης Ν. Μουσμούτης,
  • Ούγκο Φόσκολο. Ιστορικά και βιογραφικά παραλειπόμενα
  • εκδόσεις Τρίμορφο, Ζάκυνθος

Ο Ούγος Φώσκολος (Ζάκυνθος, 1778 - Τέρναμ Γκριν, Λονδίνο, 1827), με καταγωγή ελληνική από την πλευρά της μητέρας του και με βαπτιστικό όνομα Νικόλαος, υπήρξε μια προσωπικότητα εξαιρετικά προικισμένη από καλλιτεχνικής αλλά και γενικότερα πνευματικής απόψεως. Ποιητής, μυθιστοριογράφος, κριτικός της λογοτεχνίας, δοκιμιογράφος και θεατρικός συγγραφέας, όπως μας πληροφορεί η πανεπιστημιακός Domenica Minniti-Γκώνια μέσω του οικείου λήμματος στο Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Πατάκης, 2007), επηρεάστηκε έντονα από το φιλελεύθερο κλίμα του Διαφωτισμού (θαύμαζε τον Αλφιέρι και τον Ρουσώ και υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της Γαλλικής Επανάστασης), ενώ θεωρείται ο κύριος εκπρόσωπος του κλασικισμού στην Ιταλία, με έργο, όμως, επηρεασμένο και από τον ρομαντισμό και κύριο χαρακτηριστικό τη φλογερή φιλοπατρία και τα αντιτυραννικά αισθήματα. Τα καθοριστικά, δε, για τη διαμόρφωση της ελληνικότητας και της εν γένει πνευματικής φυσιογνωμίας του πρώτα έξι χρόνια της ζωής του στη Ζάκυνθο είχαν ως φυσική συνέχεια τα αισθήματα αλληλεγγύης αλλά και την έμπρακτη συμπαράσταση προς την υπόδουλη Ελλάδα, ενώ, από την άλλη, η δική του επιρροή τόσο στον Ανδρέα Κάλβο, με τον οποίο μοιραζόταν το κλασικό ιδεώδες, όσο και στον Διονύσιο Σολωμό (ο οποίος, μάλιστα, εκφώνησε τον επιμνημόσυνο λόγο στην κοινή τους πατρίδα) υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική.
Τα έργα τού Ούγκο Φόσκολο αγαπήθηκαν πολύ, όπως ήταν, εξάλλου, αναμενόμενο, στα Επτάνησα και γνώρισαν από πολύ νωρίς αρκετές μεταφράσεις· ειδικά, το ποιητικό έργο Οι Τάφοι (1807), καθώς και το ρομαντικό μυθιστόρημα σε επιστολική μορφή Οι τελευταίες επιστολές του Τζιάκοπο Ορτις (1802), το οποίο εντάσσεται, πιο συγκεκριμένα, στο είδος του εξομολογητικού μυθιστορήματος (roman intimiste), όπου τον δρόμο άνοιξε ο Βέρθερος του Γκαίτε, για να ακολουθήσουν, μεταξύ άλλων, τα έργα των Ετιέν ντε Σενανκούρ, Μαντάμ ντε Σταλ, Φρανσουά Ρενέ ντε Σατωμπριάν, ακόμα και το περίφημο έργο του Μιχαήλ Λέρμοντοφ Ενας ήρωας του καιρού μας (1840).
Στη συνεχώς εμπλουτιζόμενη τα τελευταία χρόνια βιβλιογραφία για το έργο και την προσωπικότητα του Ούγκο Φόσκολο έρχεται τώρα να προστεθεί και ο ανά χείρας τόμος, με την υπογραφή του γνωστού, εξαιρετικά δραστήριου, αν και πάντα χαμηλόφωνου, λόγιου Διονύση Μουσμούτη, 16ος στη σειρά των εκδόσεων που έχει επιμεληθεί ή έχει εξ ολοκλήρου συγγράψει ο ίδιος.
Ηδη από την αφιέρωση του βιβλίου, «Στον Νίκο Λαλώτη, για την προσπάθειά του να ανά[συ]στήσει το σπίτι του Φόσκολο στη Ζάκυνθο», σχηματίζουμε μια ιδέα για το κίνητρο αλλά και για το αντικείμενο της παρούσης συγγραφής, ιδέα που γίνεται σαφέστερη στον «Πρόλογο» του συγγραφέα: «Αλήθεια, τι ήταν εντέλει αυτός που το έργο του αναδείχτηκε σε έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους των νεότερων ιταλικών γραμμάτων; [...] Μετά τον θάνατό του, οι Ιταλοί μελετητές τού έργου του τού προσέδωσαν μια καθαρά ιταλική ταυτότητα, που επισκίασε τις ελληνικές του ρίζες: η εικόνα του έγινε περισσότερο ιταλική απ' όσο Ιταλός υπήρξε ο ίδιος. Σε τούτο ίσως να συνέτεινε και η αναβλητικότητα των Ελλήνων, που αργοπορημένα σκέφτηκαν να ζητήσουν τη μετακομιδή των οστών του από την Αγγλία, όταν ήδη τα είχαν πάρει οι Ιταλοί. Ακόμα και το σπίτι του στη Ζάκυνθο, τελευταία στιγμή γλίτωσε από την κατεδάφιση· αγοράστηκε το 1886 από τον Δήμο Ζακυνθίων, στεγάζοντας, μέχρι την καταστροφή του από βομβαρδισμό, το 1940, τη Φωσκολιανή Βιβλιοθήκη». Ο Διονύσης Μουσμούτης συνεχίζει επισημαίνοντας ότι μόνον περιστασιακά απασχόλησε την ελληνική λογιοσύνη η ελληνικότητα του Φόσκολο. Κάνει, μάλιστα, τη διάκριση μεταξύ ελληνικής και επτανησιακής και, ειδικότερα, ζακυνθινής λογιοσύνης, η οποία, λόγω της εντοπιότητας, ενδιαφέρθηκε περισσότερο.
Η ως άνω εμμέσως περιγραφείσα στόχευση του βιβλίου γίνεται φανερή και από τους τίτλους των οκτώ επιμέρους μελετημάτων που συγκεντρώνονται εδώ. Από αυτά, τα «Πληροφορίες για την οικογένεια του Ούγκο Φόσκολο», «Η Ελλάδα και τα οστά του Φόσκολο», «Το σπίτι του Φόσκολο», «Μια άγνωστη μετάφραση των Τάφων από τον Αντώνιο Μανούσο» και «Βιβλιογραφικά του Ούγκο Φόσκολο. Καταγραφή δημοσιευμάτων στον αθηναϊκό Τύπο του 1927» αναδημοσιεύονται εδώ συμπληρωμένα και αναθεωρημένα, ενώ τα μελετήματα Τζουζέππε Πέκκιο, Αιμίλιος Τυπάλδος και Τζούλιο Φόσκολο. Προσπάθειες για μια «τεκμηριωμένη» βιογραφία, Η περίπτωση του Αντριάνο μαρκήσιου Κολότσι και Ο Ούγκο Φόσκολο και η λογοτεχνική κριτική της Αριστεράς του Μεσοπολέμου δημοσιεύονται για πρώτη φορά.
Μέσω αυτού του έβδομου κατά σειράν και ιδιαίτερα ευπρόσδεκτου μελετήματος, που εστιάζει στη «λογοτεχνική κριτική της Αριστεράς», γίνεται, μάλιστα, σαφές ότι ο συγγραφέας δεν αρκέστηκε, τελικά, στις ιστορικές αναζητήσεις σχετικά με τον βίο τού Φόσκολο, αλλά, επιπλέον, χρησιμοποίησε τις τελευταίες, προκειμένου να αναδειχθούν όχι μόνον οι πολύμορφες επαφές μεταξύ της Ζακύνθου και του Ιόνιου χώρου με την Ιταλία, «αλλά και οι πνευματικές, ιδεολογικές και πολιτικές ζυμώσεις που σφράγισαν τον 19ο αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα». Ετσι, στο εν λόγω μελέτημα παρακολουθούμε, μέσω ορισμένων εκ των δημοσιευμάτων κατά το έτος 1927, οπότε σε Ελλάδα και Ιταλία εορτάστηκε η εκατονταετηρίδα του Φόσκολο, τους έντονους διαξιφισμούς, στο εσωτερικό τού αριστερού χώρου, μεταξύ του Νίκου Κατηφόρη και του Πέτρου Πικρού (παρεμπιπτόντως, τα τελευταία έγκυρα στοιχεία ως προς κάποιες βιογραφικές λεπτομέρειες σχετικά με τον Ιωάννη Γενναρόπουλο -πραγματικό όνομα του Πέτρου Πικρού- δημοσιεύονται στα Εισαγωγικά κείμενα του τόμου Πέτρος Πικρός, Θεοφανώ. Η Μεσσαλίνα του Βυζαντίου, εκδοτικός οίκος Αντ. Σταμούλης), προκειμένου τόσο για την ειλικρίνεια του χαρακτήρα όσο και για την αξία του έργου τού Ούγκο Φόσκολο - διαξιφισμοί που αντανακλούν οπωσδήποτε βαθύτερες αντιπαραθέσεις.
Το παρόν βιβλίο του Διονύση Μουσμούτη, με τη φροντισμένη, ρέουσα γλώσσα (παρά τον όγκο και τη διεξοδικότητα των πληροφοριών, που ενσωματώνονται τόσο στο κυρίως κείμενο όσο και στις εκτενέστατες, κατά τη συνήθεια του συγγραφέα, υποσημειώσεις), συνοδεύεται από σπάνιο φωτογραφικό υλικό, με κατατοπιστικότατες, κάθε φορά, λεζάντες και πλαισιώνεται από δύο Παραρτήματα, ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση Βιβλιογραφία, Ευρετήριο και Περιλήψεις στα ιταλικά όλων των μελετημάτων. Οσο για τον (σε συμπτυσσόμενη σελίδα) «Πίνακα των εν Ζακύνθω συγγενών του Ούγου Φώσκολου» στο τέλος, με την παλαιική του όψη και το σαφές μήνυμα που στέλνει, μας φέρνει πίσω στο ευρύτερο νόημα της Αφιέρωσης του βιβλίου και, βέβαια, στην αναγνώριση της επίμοχθης και αξιέπαινης κατάθεσης του σύγχρονού μας ζακύνθιου λόγιου.

No comments: