Στους δρόμους της οργής... Ρεαλιστική αποτύπωση της ζωής αγροτών και εργατών στην Αμερική του μεγάλου κραχ

[Της Τιτικας Δημητρουλια, Η Καθημερινή, 18/12/2011]. ΤΖΩΝ ΣΤΑΪΝΜΠΕΚ: 

Τα σταφύλια της οργής, 

μτφ.: Κοσμάς Πολίτης, 

εκδ. Γράμματα.  

Το 1937, ο νομπελίστας Τζων Στάινμπεκ (1902–1968) είναι ήδη διάσημος σε ολόκληρη την Αμερική, με το κλασικό έργο του «Ανθρωποι και ποντίκια». Φοβούμενος μήπως η επιτυχία τον αλλοτριώσει, αποφασίζει να ταξιδέψει από την Οκλαχόμα στην Καλιφόρνια με μια ομάδα εργατών γης, εσωτερικών μεταναστών – έχει ήδη περιγράψει το 1936 στη San Francisco News τη μοίρα των πλάνητων αυτών εργαζομένων, που θα γίνουν οι ήρωες στα «Σταφύλια της οργής», το 1939.

Θα κερδίσει το βραβείο Πούλιτζερ και θα βρεθεί στο επίκεντρο μιας δριμείας πολεμικής, τόσο από την πλευρά των μαρξιστών όσο και των συντηρητικών –οι πρώτοι τον μέμφονται για απλοϊκότητα και οι δεύτεροι για κακοπιστία, προκαλώντας μάλιστα επεισόδια εναντίον του– η οποία, τουλάχιστον, θα του γεμίσει τις τσέπες. Το μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία της οικογένειας Τζόουντ, η οποία, εν μέσω μεγάλης ύφεσης, βλέπει τη σοδειά της να καταστρέφεται από τις αμμοθύελλες που έπληξαν την περιοχή από το Τέξας ώς τη Νότια Ντακότα τον Νοέμβριο του 1933, και η τράπεζα και οι μεγαλοϊδιοκτήτες της παίρνουν το κτήμα. Ξεπουλάνε τα υπάρχοντά τους και επενδύουν όλο το έχει τους στην τελευταία τους ευκαιρία να επιβιώσουν, τη μετανάστευση, το φορτηγό πιο συγκεκριμένα. Βγαίνοντας στον δρόμο για την Καλιφόρνια, διαπιστώνουν ότι την ίδια ιδέα είχαν και πολλοί άλλοι απελπισμένοι, τους οποίους γνωρίζουν στις πρόχειρες κατασκηνώσεις που στήνουν τα βράδια.

Η πρώτη απώλεια της οικογένειας είναι ο παππούς – έχει προηγηθεί και ο σκύλος. Η τελευταία, το γεννημένο νεκρό μωρό της οικογένειας. Ενδιαμέσως, ζουν μια κόλαση. Στην Καλιφόρνια, τους περιμένουν ο ρατσισμός, η ανεργία και η πείνα. Είναι χαρακτηριστικές οι σκηνές όπου τα περίφημα φρούτα που ήρθαν να μαζέψουν για να ζήσουν, σαπίζουν με απόφαση των μεγαλοϊδιοκτητών στα χωράφια, καθώς η τιμή τους έχει κατρακυλήσει, ενώ οι ίδιοι λιμοκτονούν. Επεται η εξέγερση, η απεργία, αλλά και η μείωση του μεροκάματου μετά την αποτυχία, τα στημένα επεισόδια, αλλά και οι φόνοι, η απελπισία και η αλληλεγγύη που αγγίζει τα όρια της παράνοιας.

Με έναν τίτλο που συνδέει το ζήτημα των αγροτών και των εργατών με τη μοίρα της χώρας του, αλλά και παραπέμπει στον οίνο του θυμού του Θεού στην Αποκάλυψη, το μυθιστόρημα αποτυπώνει ρεαλιστικά, νατουραλιστικά ενίοτε, την κατάσταση που επικρατεί στην Αμερική του κραχ: την κατάσταση που επικρατεί στον σημερινό κόσμο.