Αντόνιο Ταμπούκι: το ταξίδι είναι μια αιωνιότητα τσέπης

• Παρουσίαση του νέου βιβλίου του «Ταξίδια και άλλα ταξίδια»

• του Γρηγόρη Μπέκου, ΤΟ ΒΗΜΑ: 19/05/2011

O Αντόνιο Ταμπούκι

Το απόγευμα της Πέμπτης 19 Μαϊου, στα πλαίσια του προγράμματος «Megaron Plus» ο Ιταλός συγγραφέας Αντόνιο Ταμπούκι μίλησε στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών με αφορμή την έκδοση του νέου του βιβλίου στα ελληνικά «Ταξίδια και άλλα ταξίδια».

Στην εκδήλωση που είχε τον τίτλο «Ταξίδια μέσα και έξω από το χρόνο» το ταξίδι προσεγγίστηκε απ’ όλες τις δυνατές πλευρές που συνδέουν τη ζωή και τη μυθοπλασία στο έργο του: μετάβαση, μύθος, αυτογνωσία, λύτρωση, αλήθεια.

«Το ταξίδι είναι μια ιδιαίτερη διάσταση της ζωής μας. Οι λογαριασμοί της ζωής μας έχουν να κάνουν με το χρόνο. Τα ταξίδι είναι μια ανακωχή ανάμεσα σε μας και το χρόνο, μια εκεχειρία αν θέλετε. Ο χρόνος στο ταξίδι παρουσιάζει το εξής πλεονέκτημα για μας: είναι μια μικρή αιωνιότητα τσέπης» είπε ο συγγραφέας.

O Αντόνιο Ταμπούκι (γεν. 1943) είναι ένας απ’ τους πιο εκλεπτυσμένους πεζογράφους της Ευρώπης στην εποχή μας και η Ιταλία για πολλά χρόνια τον προκρίνει ως επίσημη πρότασή της για το βραβείο Νομπέλ. Όχι άδικα, καθώς είναι συνεχιστής μιας συγγραφικής παράδοσης που περιλαμβάνει λαμπρούς συμπατριώτες του, όπως ο Αλμπέρτο Μοράβια, ο Ίταλο Καλβίνο και η Έλσα Μοράντε.

Ανήκει στην κατηγορία των συγγραφέων που δεν κάνει πολύ θόρυβο για το τίποτα, παίζει με τα μικρά αθέατα πράγματα της ζωής, τη «μνήμη που μπορεί να θυμάται το βιωμένο», τις άπειρες δυνατότητες της πραγματικότητας, ή όπως είπε ο μόνιμος μεταφραστής και φίλος του Ανταίος Χρυσοστομίδης, κατά τη χθεσινή τους συζήτηση στο Μέγαρο Μουσικής, «με την καθημερινή μεταφυσική της ανθρώπινης συνθήκης».

Στην ουσία όμως επρόκειτο για μια μεγαλύτερη συντροφιά καθώς στην εκδήλωση παρενέβη και ο Βαλέριο Αντάμι, απ’ τους πιο σημαντικούς σύγχρονους Ιταλούς ζωγράφους και φίλος του συγγραφέα, με τον οποίο συζητήθηκαν θέματα για τις τέχνες που οι ίδιοι υπηρετούν, τα δημιουργικά «φαντάσματα» που τους ενοχλούν, τη περιλάλητη μούσα που λέγεται έμπνευση αλλά και τη δουλειά που πρέπει να συμπληρώνει ένα έμφυτο ταλέντο.

Ο Αντόνιο Ταμπούκι έχει μεταφραστεί σε δέκα οκτώ γλώσσες μέχρι σήμερα. Έχει τιμηθεί με πολλά ευρωπαϊκά βραβεία και είναι βαθύς γνώστης του πορτογάλου ποιητή Φερνάντο Πεσόα. Αγαπάει πολύ την Ελλάδα και γνωρίζει την ελληνική γραμματεία, ξέρει «να πλέκει τον Όμηρο με τον Καβάφη» όπως είπε ο Ανταίος Χρυσοστομίδης που του έθετε τις ερωτήσεις. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης τον έχει ανακηρύξει επίτιμο διδάκτορα της Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας.

Στη γλώσσα μας όλα του τα έργα κυκλοφορούν απ’ τις εκδόσεις Άγρα. Ο συγγραφέας ευχαρίστησε για την καλαισθησία των βιβλίων τον έλληνα εκδότη του Σταύρο Πετσόπουλο που παραβρέθηκε στην εκδήλωση. Η Ρέα Γαλανάκη παρακολούθησε επίσης την εκδήλωση.

«Τα ταξίδια αφήνουν ίχνη, αποτυπώματα μένουν πάντα, όσα μας ακουμπάνε μας επηρεάζουν αλλά είναι και η φαντασία που συνεχίζει να δουλεύει. Δεν πιστεύω σ’ αυτούς που λένε ότι έχουν εφεύρει τον κόσμο. Άλλωστε πάντα μιλάμε στις πλάτες των άλλων που πέρασαν, χωρίς να το γνωρίζουμε. Έχω κάνει ταξίδια και ταξίδια. Έχω ταξιδέψει σε μια χώρα και η χώρα αυτή εξαφανίστηκε από πάνω μου μετά μ’ ένα ντους. Υπάρχουν και χώρες που με χάραξαν. Οι άνθρωποί τους με χάραξαν, οι σχέσεις που έφτιαξα, οι φιλίες μαζί τους. Οι χώρες είναι οι άνθρωποι, όχι τα τοπία. Πάντα πριν τη χώρα θυμάσαι τα άτομα» είπε ο Ταμπούκι αναφερόμενος στην Ιταλία, την Πορτογαλία, την Ελλάδα και τη Γαλλία.

«Η λογοτεχνία προσπαθεί να καταλάβει κάτι το οποίο όμως δε θα καταλάβει ποτέ. Το έχει πει ωραία ο Ρολάν Μπάρτ. Η λογοτεχνία είναι σαν τη πέτρα της Μπολόνια. Τη μέρα απορροφά το φως και τη νύχτα το εκπέμπει για να φωτίσει το σκοτάδι. Η επιστήμη είναι ακατέργαστη. Η ζωή είναι λεπτεπίλεπτη. Και για να γεφυρωθεί το κενό χρειαζόμαστε τη λογοτεχνία. Η λογοτεχνία είναι μια μεγάλη κοιλιά που χωράει τα πάντα, τις μικρές και τις μεγάλες ιστορίες, τα ασήμαντα αλλά και τις μάχες ή τις επαναστάσεις, διηγείται τα πάντα, ακόμα και την ιστορία της ιστορίας, δεν έχει κανόνες, δε μπαίνει σε καλούπια» εξήγησε ο Ταμπούκι λέγοντας πως η ύπαρξη θα ήταν αδύνατη χωρίς την αφήγηση και πως πρέπει να παραδεχτούμε ότι ο άνθρωπος είναι ένα αντιφατικό μυστήριο σε αέναη κίνηση.

Για τον Αντόνιο Ταμπούκι που κατάγεται από ένα μικρό χωριό της Τοσκάνης και αγροτική οικογένεια η κουλτούρα της προφορικής παράδοσης έχει τεράστια σημασία. «Άκουγα ιστορίες για τα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, άκουγα τους παλαιότερους που απάγγελναν τη Θεία Κωμωδία που την ξέρανε απ’ έξω. Ο πολιτισμός ξεκίνησε με το λόγο, τη φωνή που είναι ζωντανή, η φωνή είναι σε ανώτερο επίπεδο απ’ τη γραφή. Ο Σωκράτης δεν έγραψε, ούτε ο Χριστός» τόνισε ο συγγραφέας που ήταν άλλοτε εκφραστικότατος κι άλλοτε σκεφτικός, άλλοτε σε διασκέδαζε με τις χειρονομίες του κι άλλοτε χαμήλωνε τη φωνή, μετατρέποντας αυτή τη μουσικότητα της ιταλικής γλώσσας σε μια ευκαιρία προσήλωσης για το κοινό στο τέλος τον καταχειροκρότησε για μια αστεία ιστορία αεροδρομίου που διηγήθηκε.

Όταν η κουβέντα στράφηκε στο διακύβευμα της παρέμβασης ή μη του συγγραφέα στα δημόσια πράγματα ο Ταμπούκι ξεδίπλωσε μια ενδιαφέρουσα σκέψη. «Έχω διαβάσει τον Αριστοτέλη που είπε ότι ο άνθρωπος είναι ζώο πολιτικό. Θα έλεγα πάντως πως μέσα απ’ τα βιβλία είναι δύσκολο να κάνεις πολιτική. Το βιβλίο επηρεάζει αργά τις συνειδήσεις. Αν θέλεις να παρέμβεις πολιτικά το κάνεις με ένα άρθρο σε μια εφημερίδα» πράγμα που ο ίδιος ο συγγραφέας το κάνει αρκετά συχνά και μαχητικά.

«Ας δούμε την έννοια της στράτευσης. Αν υπάρχουν πράγματα που σε κάνουν να αγανακτείς από ηθική άποψη και αντιδράς είναι κι αυτό μια αντίδραση πολιτική, όταν μάλιστα είσαι συγγραφέας και μπορείς να εκφράσεις αλλά και να κοινοποιήσεις πιο εύκολα τη γνώμη σου. Η πραγματική στράτευση είναι να αναλαμβάνεις μια δέσμευση απέναντι στον εαυτό σου. Αν νιώθεις ένα ηθικό καθήκον να μιλήσεις για τους μετανάστες, πράξε το με ειλικρίνεια. Αλλά σκεφτείτε, κάποιος ξυπνά το πρωί και βλέπει τη θάλασσα. Ξαφνικά του δημιουργείται η επιθυμία να γράψει για τη θάλασσα. Παρότι λοιπόν θέλει να μιλήσει για τη θάλασσα αρχίζει να γράφει για τους μετανάστες. Όχι! Αυτό είναι κίβδηλο, μιλάς μόνο γι’ αυτό που θέλεις».

Η λογοτεχνία έχει ανάγκη τον ανθρώπινο πόνο; Η ευτυχία δημιουργεί μια καλή λογοτεχνία; «Η λογοτεχνία είναι ένα είδος κοσμικής προσευχής για κάποιον που δε πιστεύει. Η αφήγηση του πόνου, το να αρθρώσουμε τον πόνο είναι σημαντικό για να μπορέσουμε να αντέξουμε κάτι. Όταν κάτι μένει μέσα μας αγριεύει. Αν βγει αυτός ο πόνος για μια απώλεια η λογοτεχνία έχει καταφέρει κάτι, έχει δώσει ένα είδος παρηγοριάς. Προφανώς όμως και η λογοτεχνία γεννιέται απ’ τη χαρά. Στη ζωή υπάρχουν δυο λύσεις: είτε να κλάψεις είτε να γελάσεις».