Η δημιουργική Ελλάδα — Ενα καινοτόμο έργο στη Βέροια

Η διαμαρτυρία μπορεί να μετατραπεί σε δημιουργία λέει με αισιοδοξία κατά το γεύμα του με την «Κ» ο Γιάννης Τροχόπουλος, κάτοχος του «Νομπέλ βιβλιοθηκών», για το καινοτόμο έργο του στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Βέροιας.

Η διαμαρτυρία πρέπει να μετατραπεί σε δημιουργία

 Γιάννης Τροχόπουλος, διευθυντής Βιβλιοθήκης Βέροιας
Το κράτος δεν νοιαζόταν ποτέ· απλώς υπήρχαν χρήματα και μεγάλη σπατάλη

• Της Μαριας Κατσουνακη, Η Καθημερινή, 15/5/2011

Τι πιο φυσικό και, ενδεχομένως, κοινότοπο από την ερώτηση αν «μεγαλώσατε ανάμεσα σε βιβλία» ειδικά όταν απευθύνεται στον διευθυντή μιας υποδειγματικής δημόσιας βιβλιοθήκης. Ομως ο Γιάννης Τροχόπουλος είναι εκεί για να ανατρέπει τα στερεότυπα: «Γεννήθηκα και μεγάλωσα μέσα σε επτά, οκτώ γυναίκες που έβλεπαν και διάβαζαν το φλιτζάνι»! Ο διευθυντής της Βιβλιοθήκης της Βέροιας, που πριν από ένα χρόνο παρέλαβε το «νόμπελ των βιβλιοθηκών», το Βραβείο «Πρόσβαση στη Μάθηση» του Ιδρύματος Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς, ύψους ενός εκατ. δολαρίων, δηλώνει ευθαρσώς ότι δεν είναι φανατικός αναγνώστης.

Με διάφορες αφορμές το επαναλαμβάνει στη συζήτησή μας, αλλά ο καταιγισμός γεγονότων και δραστηριοτήτων είναι τέτοιος που δεν αφήνει περιθώριο για την παραμικρή αμφιβολία: το 1992 η Βιβλιοθήκη της Βέροιας είχε ήδη αντιληφθεί τη δύναμη της τεχνολογίας. Το 1992 ο κατάλογός της ήταν πλήρως αυτοματοποιημένος. Το 1996 παρείχε στους χρήστες της δωρεάν πρόσβαση σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές και στο Διαδίκτυο. Το 1997 ήταν η πρώτη που δημιούργησε τη δική της ιστοσελίδα... Το ’99 οργάνωσε ένα αυτόματο σύστημα διακίνησης του υλικού, βάζοντας πρόστιμο για την καθυστέρηση στην επιστροφή των βιβλίων.

Μεγάλη Πέμπτη μεσημέρι φτάνουμε οδικώς στην ηλιόλουστη Βέροια και ο Γιάννης Τροχόπουλος μας υποδέχεται στην είσοδο. Είναι μία η ώρα και ο κόσμος στο εσωτερικό πυκνός. Παιδιά, ενήλικες, κίνηση, δραστηριότητες, όλοι οι υπολογιστές κατειλημμένοι, το εργαστήρι ρομποτικής σε εξέλιξη. Το κτίριο δονείται. Ανεβοκατεβαίνουμε ορόφους, ο Γ. Τροχόπουλος με την οικειότητα του, επί 26 χρόνια, διευθυντή μάς ξεναγεί. «Το βραβείο έφερε έναν απίστευτο όγκο ανθρώπων. Ηδη υπήρχαν. Τώρα έχει συμβεί το αδιαχώρητο. Το ελληνικό Δημόσιο έχει σχεδόν πάψει να μας χρηματοδοτεί. Αλλά και μέχρι σήμερα, το 65% περίπου προερχόταν από άλλους πόρους. Η Βιβλιοθήκη λειτουργεί από το ’50. Εγώ ήρθα το ’85. Τότε, είχε τρία άτομα προσωπικό. Τώρα, έχει 21».

Βρισκόμαστε στον τρίτο όροφο στην αίθουσα εκδηλώσεων, για την οποία έχει πολλά όνειρα ο Γιάννης Τροχόπουλος. Περνάμε στο γραφείο του. Απλό, μάλλον μικρό, με μπαλκόνι. «Βλέπετε τι ωραία θέα... Στο βάθος η Βεργίνα, μπροστά οι στέγες των σπιτιών, βγαίνω, ξεκουράζομαι, παίρνω ανάσες. Ολη μέρα πιέζω και πιέζομαι». Κατεβαίνουμε στο αίθριο για το οποίο «έδωσαν την ιδέα οι Δανοί». Ηταν ένας άχαρος ακάλυπτος, που μετατράπηκε σε χώρο ανάγνωσης και εκδηλώσεων. Εκεί και η ελιά που έβαλε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας, εγκαινιάζοντας τον χώρο αυτό, τα Μαγικά Κουτιά και το παιδικό τμήμα το 2009. «Τότε βάλαμε υποψηφιότητα για τρίτη φορά για το βραβείο Μελίντα και Μπιλ Γκέιτς. Ανάμεσα σε τριακόσιες πενήντα βιβλιοθήκες από όλον τον κόσμο... Είχε βραβευτεί το Ελσίνκι, να φανταστείτε, με 97 παραρτήματα. Το Ιδρυμα Γκέιτς απασχολεί οκτώ εμπειρογνώμονες που αλλάζουν κάθε χρόνο, ώστε να μην υπάρξει καμία πιθανότητα επιρροής στην κρίση. Η Βέροια είναι η μικρότερη βιβλιοθήκη στον κόσμο που πήρε αυτό το βραβείο».

Η Βιβλιοθήκη που διευθύνει ο Γιάννης Τροχόπουλος είναι συνδεδεμένη με άλλη εποχή. Ενας θύλακος δημιουργικός, παραγωγικός, με ρυθμούς ανάπτυξης που καλπάζουν, σε αντίστροφη πορεία από τη χώρα. Είναι δυνατόν; Οι πληροφορίες καταιγιστικές και παρά το γεγονός ότι το ντοκιμαντέρ της Κατερίνας Ευαγγελάκου για τη Βιβλιοθήκη (που προβλήθηκε στη σειρά «Κιβωτός.gr» από την κρατική τηλεόραση) ήταν υποδειγματικό, η αυτοψία εξακολουθεί να προσθέτει στοιχεία, να γεννά σκέψεις, να προσκαλεί σε άλλες ταχύτητες και μεθόδους δουλειάς που –ναι, εφαρμόζονται και– ναι, αποδίδουν...

Γεννημένος στη Βέροια, με σπουδές Νομικής στη Θεσσαλονίκη, είχε ως βασικό καύσιμο ζωής την περιέργεια. Μόλις ανέλαβε τη διεύθυνση έφυγε για μάστερ βιβλιοθηκονομίας στο εξωτερικό «και αυτό άλλαξε την πορεία τη δική του και της Βιβλιοθήκης». Οι γνωριμίες που έκανε, καθοριστικές. «Ξεκίνησα από μια βασική αρχή: δεν υπήρχε περίπτωση οι άνθρωποι στην υπόλοιπη Ευρώπη να είναι διαφορετικοί από τους ανθρώπους εδώ. Ηταν ολόιδιοι. Απλώς κατάλαβα ότι αν δημιουργήσουμε ένα σύστημα που να εκφράζει τις ανάγκες τους θα έχει επιτυχία».

Εχουμε σχεδόν εγκατασταθεί στον χώρο που λίγο πριν ήταν γεμάτος από παιδιά που δοκίμαζαν τη φαντασία τους στο εργαστήρι ρομποτικής. Το γεύμα έχει επιμεληθεί σύσσωμη η οικογένεια Τροχόπουλου. Σπιτικό, γευστικό, οικείο.

• Δεν πας πουθενά αν κάνεις αυτό που ζητάει ο κόσμος

Τα Μαγικά Κουτιά, που χρηματοδοτήθηκαν από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, ξεκίνησαν από μια ιδέα του Γιάννη Τροχόπουλου, την οποία επεξεργάστηκε ένας ντιζάινερ. Σήμερα περιγράφονται και αναλύονται σε διεθνή έντυπα και ιστοσελίδες, ως «μια υποδειγματική προσέγγιση των παιδιών στη γνώση που περιέχει τα στοιχεία της έκπληξης και της ανακάλυψης, που προάγει την ανάγνωση, την ψηφιακή εκπαίδευση και τη δημιουργικότητα, και αναπτύσσει δεξιότητες για τη βιβλιοθήκη του μέλλοντος». Χώρος διαδραστικός, με έπιπλα πολλαπλών χρήσεων, που αλλάζουν σχήματα, χρώματα, υλικά, που καλλιεργούν τη φαντασία και τα συναισθήματα. «Στην αρχή, για τέσσερις μήνες, ήταν καταστροφή», λέει ο Γ. Τροχόπουλος. «Μετά τους έξι μήνες η αλλαγή ήταν θεαματική. Η προσαρμογή θέλει χρόνο. Δεν κάνεις αυτό που ζητάει ο κόσμος, γιατί δεν πας πουθενά. Ο κόσμος έχει μικρούς ορίζοντες. Αν γίνει δημιουργική η τοπική κοινωνία, τότε, ναι, θα την ακούσω περισσότερο».

– Ποιο είναι το μοντέλο για τη Βιβλιοθήκη του 21ου αιώνα;

– Ενας χώρος συνάντησης, συνδιαλλαγής και συνεργασίας των ανθρώπων, ένας χώρος που προωθεί τη δημιουργικότητα, που δίνει έδαφος σε όλους όσους έχουν μια ανησυχία και δεν μπορούν να την καλλιεργήσουν στο περιβάλλον που υπάρχει. Η Βιβλιοθήκη πρέπει να προσφέρει χώρο και τεχνογνωσία, για να κάνει ο καθένας πραγματικότητα αυτό που σκέφτεται. Η Βιβλιοθήκη είναι οι άνθρωποι όχι τα βιβλία. Οταν μάλιστα υπάρχει κρίση είναι ανάγκη να ενθαρρυνθεί ο άνθρωπος.

– Τι σας συγκινεί στη δουλειά σας;

– Η υπομονή των ανθρώπων που δουλεύουν μαζί μου. Είμαι πολύ εσωστρεφής, αυστηρός και επίμονος.

– Εικοσι έξι χρόνια στη Βέροια. Τι έχει αλλάξει;

– Κράτησα τη φροντίδα, τη μέριμνα για τον κόσμο. Αυτό το είχε, το διατήρησε, το μεγέθυνε. Αυτή θα έπρεπε να είναι και η εξέλιξη της χώρας μας από τότε. Δηλαδή, θεωρητικά, αυτήν την ευκαιρία είχε η Ελλάδα από το ’85 μέχρι σήμερα. Να γίνει ό,τι έγινε η Βιβλιοθήκη.

– Η επόμενη επιθυμία σας;

– Δουλεύω σε μια πρόταση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Καταγράφω την κατάσταση των βιβλιοθηκών όλης της χώρας για να προτείνω δράσεις ώστε από τώρα μέχρι το 2015, οπότε θα λειτουργήσει η Εθνική Βιβλιοθήκη στο Φαληρικό Δέλτα, να υπάρξει αλλαγή σε όλη την Ελλάδα. Ο σκοπός μου είναι να φύγω από τη θέση μου στη Βέροια έτσι ώστε οι άλλοι να πουν: κοίταξε, αυτοί που μένουν είναι καλύτεροι.

• Κανένας δεν με πείθει ότι ένα παιδί δεν μπορεί να μεταμορφωθεί

«Η κοινωνία της Βέροιας είναι συντηρητική;» ρωτώ, ρίχνοντας μια ματιά στο ετερόκλητο πλήθος του ισογείου που αρχίζει να αποχωρεί γιατί είναι 3 η ώρα και η βιβλιοθήκη κλείνει. «Θα έλεγε κανείς ότι έχει το χαρακτηριστικό να μην μπορούμε να την χαρακτηρίσουμε… Η Βέροια ήταν πλούσια, έγινε πάμπτωχη, πολλοί κάτοικοι έχασαν τα λεφτά τους από τις επιδοτήσεις και τα φρούτα, τώρα έχει 20% ανεργία. Η Βέροια κι εγώ είχαμε αντίθετες πορείες!...».

– Στη Βέροια συνυπάρχουν η βιβλιοθήκη και η πολύκροτη υπόθεση Αλεξ...

– Ξέρετε, το ατύχημα συνέβη εδώ, ακριβώς μπροστά στη Βιβλιοθήκη... Και ο Αλεξ και τα παιδιά που είναι εμπλεκόμενα στο συμβάν ήταν μέλη της Βιβλιοθήκης... Θα ήθελα όμως να σας διηγηθώ ένα άλλο περιστατικό...

Η αφήγηση, λιτή, στεγνή, κρατάει ώρα. Στο τέλος, έχουμε βουρκώσει και οι δυο. «Υπάρχουν στη Βέροια πολλά παιδιά που είναι στους δρόμους. Κανείς δεν νοιάζεται, δεν πηγαίνουν καν σχολείο. Ελληνες, τσιγγάνοι, μετανάστες. Ενα από αυτά τα παιδιά λοιπόν μπήκε εδώ μια μέρα, παμβρώμικο, και το μάτι του έπεσε πάνω στους υπολογιστές. Καθόταν πάνω από τα άλλα τα παιδιά. πλησιάζοντας μάλιστα πολύ, χωρίς να καταλαβαίνει ότι ενοχλεί. Οι γονείς άρχισαν να διαμαρτύρονται γιατί μύριζε, το αισθάνονταν απειλητικά. Φωνάξαμε τη μητέρα του. Για καλή μας τύχη ήρθε. Ελληνίδα - τσιγγάνα, που ζητιάνευε. Της είπα ότι δεν μας πειράζει να έρχεται το παιδί στη Βιβλιοθήκη αρκεί να πλένεται και να μην έχει ψείρες. Της έδωσα μάλιστα και το σχετικό φάρμακο. Την άλλη μέρα το παιδί έρχεται πεντακάθαρο. Ταράχτηκα... Σιγά σιγά άρχισε να χρησιμοποιεί τον υπολογιστή. Θέλησε να βγάλει κάρτα μέλους. Τα άλλα παιδιά που τον είχαν απομονωμένο άρχισαν να τον πλησιάζουν. Οταν κάποιοι γονείς με πλησίασαν ενοχλημένοι απάντησα ότι η Βιβλιοθήκη δεν μπορεί να εξαιρέσει αυτό το παιδί, όπως δεν μπορεί να εξαιρέσει και τα δικά τους. Κάποιοι είπαν ότι δεν θα ξαναφέρουν τα παιδιά τους, απάντησα να τα πάρετε. “Εγώ δεν θέλω να είναι εδώ το δικό σας παιδί για να μην είναι το άλλο”, αντέδρασα. Εφόσον συμμορφώνεται θέλω να το δεχτούμε, να κάνουμε υπομονή. Το επόμενο βήμα; Αυτό το 13χρονο αγόρι, που δεν είχε πάει ποτέ σχολείο, φροντίσαμε να πάει εσωτερικό στη Θεσσαλονίκη, με τη συγκατάθεση της μητέρας.

» Το κράτος οφείλει να παρεμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις και να στηρίζει τους γονείς. Γιατί τα παιδιά αυτά αν δεν τα φροντίσει κανείς έχουν χάσει το μέλλον τους. Κανένας δεν μπορεί να με πείσει ότι ένα παιδί δεν μπορεί να μεταμορφωθεί. Είναι ξεδιάντροπο ψέμα και γι’ αυτό ευθυνόμαστε. Ευθύνεται το κράτος. Για τίποτα άλλο δεν ευθύνεται όσο γι’ αυτό. Οταν η Βιβλιοθήκη κατάφερε να “σώσει” αυτό το παιδί, κατάλαβα ότι είναι σε σωστό δρόμο...».

– Τι κυριαρχεί στη Βέροια, εν τέλει, σαν χαρακτηριστικό;

– Η Βέροια είναι οι άνθρωποι που πέρασαν από τον πλούτο και την αμεριμνησία στην ανέχεια, χωρίς και στις δυο περιπτώσεις να έχουν δώσει σημασία στα πράγματα που δημιουργούν τον συνεκτικό ιστό της πόλης. Δηλαδή στην αλληλεγγύη, στην επικοινωνία, στη δημιουργία, στην ανοχή, όλα όσα κλείνει μέσα της η Βιβλιοθήκη. Εάν αποτύγχανε το πείραμα της Βέροιας θα σκεφτόμουν διαφορετικά. Τώρα μιλάω από αυτά που ζω και όχι από τις ιδέες που έχω. Δεν πιστεύω στις ιδέες, αλλά σε αυτά που κάνουν οι άνθρωποι.

– Τον τελευταίο καιρό πληθαίνουν τα δημοσιεύματα για τα προβλήματα βιωσιμότητας που αντιμετωπίζουν πολλές βιβλιοθήκες στην Ελλάδα.

– Δεν πιστεύω ότι υπάρχει λόγος να υπάρχουν όλες αυτές οι βιβλιοθήκες. Είναι μια τύψη, ενοχή της πολιτείας. Αν δείτε σε ποια κατάσταση έχουν περιέλθει όλα αυτά τα ιδρύματα...

– Δεν έχει υποχρέωση το κράτος να τις βοηθήσει να συντηρηθούν;

– Αν δείτε τόσα χρόνια που τις συντηρούσε σε τι κατάσταση έχουν περιέλθει... Οι αλλαγές που πρέπει να γίνουν για να υπάρξει υγιής οργανισμός είναι ριζικές. Αν δεν δημιουργηθεί υγιές περιβάλλον, όσο και να χρηματοδοτηθεί μια βιβλιοθήκη δεν έχει κανένα μέλλον. Το κράτος δίνει, όποτε και αν δίνει, και ξαναδίνει, όποτε και αν ξαναδίνει, λεφτά αλλά πρέπει να δούμε ότι όλα αυτά δεν οδηγούν πουθενά. Είναι κακοί χειρισμοί, κακός τρόπος διαχείρισης του χρήματος. Το κυριότερο είναι ότι δεν υπάρχει υγιές περιβάλλον. Αλλά αυτό δεν δημιουργείται ξαφνικά, με ό, τι έχουμε.

– Στη Βέροια έχετε αυτήν τη δυνατότητα. Μια βιβλιοθήκη όμως σε Πομακοχώρι της Δράμας, για παράδειγμα, είναι θέμα πολιτικής απόφασης αν θα συνεχίσει να λειτουργεί ή όχι.

– Είναι παράδοξο πως ενώ δημιουργήθηκε στα Πομακοχώρια, τη διοικούσε ένα κεντρικό σύστημα από την Αθήνα και δεν κατέστη εφικτό να γίνει βιώσιμη επένδυση με τοπική υποστήριξη. Μπορεί να έγιναν προσπάθειες, οι προθέσεις να ήταν άριστες, όμως αυτό που κοιτάω εγώ, αυτό που με ενδιαφέρει, είναι η αποτελεσματικότητα της όποιας πρωτοβουλίας. Και με την έννοια της εξυπηρέτησης, αλλά και με την έννοια της υποστήριξης. Αυτό ήδη πρέπει να μας βάλει σε κάποιες υποψίες. Το κράτος δεν είχε πραγματική έγνοια ποτέ του. Απλώς υπήρχαν χρήματα και μεγάλη σπατάλη. Οι άνθρωποι ήταν αμέριμνοι, πιστεύοντας ότι αυτό θα υπάρχει για πάντα. Δεν ήταν ασυνειδησία αλλά αμεριμνησία. Η διαμαρτυρία λοιπόν πρέπει να μετατραπεί σε δημιουργία, αλλιώς δεν υπάρχει λύση.

• Oι σταθμοί του

1960
Γεννιέται στη Βέροια.

1977
Σπουδές στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

1988
Μεταπτυχιακό στην επιστήμη της βιβλιοθηκονομίας στο Αμπερσγουίθ της Ουαλλίας.

1990
Αναλαμβάνει τη διεύθυνση της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Βέροιας.

1996
Φεύγει με υποτροφία του αμερικανικού κράτους για μετεκπαίδευση σε βιβλιοθήκη του Οχάιο για πέντε μήνες.

1999
Εγκαινιάζεται το ιδιόκτητο κτίριο της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Βέροιας.

2009
Εγκαινιάζονται το νέο παιδικό τμήμα και τα Μαγικά Κουτιά με χρηματοδότηση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.

2010
Διεθνές Βραβείο Πρόσβασης στη Μάθηση του Ιδρύματος Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς ύψους ενός εκατ. δολαρίων, που θεσμοθέτησε ο βασιλιάς της Microsoft για τη δημιουργική χρήση της πληροφορικής.

2011
Αναλαμβάνει τον συντονισμό της δράσης για δημόσιες δημοτικές βιβλιοθήκες, που χρηματοδοτείται από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

• Η συνάντηση

Το μεσημεριανό γεύμα, στη Βιβλιοθήκη της Βέροιας, ήταν νηστίσιμο (λόγω ημέρας). Με φασουλονταβά (γίγαντες φούρνου) από τη μητέρα του κ. Τροχόπουλου, μελιτζάνες ιμάμ μπαϊλντί από την πεθερά του, πατάτες, και μια πεντανόστιμη τάρτα με σπαράγγια που μαγείρεψαν οι δίδυμοι εννιάχρονοι γιοι του, Ισαάκ - Ελισσαίος και Γιώργος. Το κρασί ήταν Πήγασος Μαρκοβίτης (εξαιρετικό). Φεύγοντας πήραμε μαζί μας τσουρέκι (χειροποίητο μητέρας) και κόκκινα αυγά, όπως απαιτούσε το έθιμο της ημέρας.