Η ρομποτική στην υπηρεσία των βιβλιοθηκών

• Νέα εποχή για την έρευνα εγκαινιάζει το Πανεπιστήμιο του Σικάγου

• Λαμπρινή Κουζέλη, ΤΟ ΒΗΜΑ:  25/05/2011

 

Γερανοί-ρομπότ ανασύρουν σε λιγότερο από πέντε λεπτά οποιοδήποτε βιβλίο ζητούν οι αναγνώστες, από τις βάθους 15 μέτρων αποθήκες της Βιβλιοθήκης «Τζο και Ρίκα Μανσουέτο» του Πανεπιστημίου του Σικάγου

Ενας γυάλινος θόλος που απαρτίζεται από έναν εντυπωσιακό ατσάλινο σκελετό και 700 υαλοπίνακες αστράφτει στον ήλιο σαν τεράστιο αβγό Φαμπερζέ μισοθαμμένο στη γη. Κανείς δεν υποψιάζεται ότι ακριβώς από κάτω, σε μια σκοτεινή κρύπτη 15 μέτρα βαθιά στο έδαφος, 3,5 εκατομμύρια βιβλία αναπαύονται στις μεταλλικές σαρκοφάγους τους…

Δεν πρόκειται για απόσπασμα που θυμηθήκαμε από το «Φάρεναϊτ 451» του Ρέι Μπράντμπερι ούτε για παράγραφο από κάποιο νέο δυστοπικό μυθιστόρημα για το μέλλον του βιβλίου, αλλά για ρεαλιστική περιγραφή της Βιβλιοθήκης «Τζο και Ρίκα Μανσουέτο» του Πανεπιστημίου του Σικάγου, η οποία εγκαινιάστηκε πριν από λίγες ημέρες.


Η φουτουριστική βιβλιοθήκη σχεδιάστηκε λαμβάνοντας υπόψη τη διαπίστωση ότι οι ερευνητές περνούν όλο και περισσότερο χρόνο διεξάγοντας την έρευνά τους μπροστά στην οθόνη και όχι ανάμεσα στα ράφια μιας βιβλιοθήκης, καθώς όλο και περισσότερα βιβλία και περιοδικά βρίσκονται πλέον σε ψηφιακή μορφή. Ετσι, κάτω από τον εκπληκτικό θόλο εκτείνεται το κεντρικό αναγνωστήριο της βιβλιοθήκης, συνολικά 2.500 τ.μ., με υπολογιστές σε κάθε θέση εργασίας, όπου παρέχεται κάθε ψηφιακή ευκολία.

Οι υπολογιστές όμως δεν ήρθαν για να εξοβελίσουν το βιβλίο από τη βιβλιοθήκη. Σύμφωνα με έρευνες του πανεπιστημίου αποδείχτηκε ότι «όσο περισσότερο ψάχνουν οι ερευνητές στις ψηφιακές πηγές τόσο περισσότερο αναζητούν τα φυσικά αντικείμενα των πηγών αυτών, είτε είναι βιβλία είτε περιοδικά», λέει η Τζούντιθ Νέιντελερ, διευθύντρια της βιβλιοθήκης.

Μολονότι πολλές βιβλιοθήκες έχουν ψηφιοποιήσει μεγάλο μέρος του υλικού τους, το περιεχόμενο των περισσότερων από τα βιβλία δεσμεύεται από ρήτρες πνευματικών δικαιωμάτων που δεν επιτρέπουν την πλήρη ανάρτηση του βιβλίου στο διαδίκτυο. Ετσι, μπορεί ο μελετητής να εντοπίσει έναν τίτλο χρήσιμο για την έρευνά του και να έχει τη δυνατότητα να ανατρέξει σε ορισμένες σελίδες του τόμου αλλά να είναι απαραίτητο να συμβουλευτεί και το έντυπο βιβλίο. «Εκτιμάται ότι περίπου το 80% των αποκτημάτων μιας τυπικής πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης δεν είναι ελεύθερα διαθέσιμο στη δημόσια σφαίρα», σχολίασε η Νέιντελερ.

Γι' αυτό υπήρξε μέριμνα ώστε ο τεράστιος όγκος μονογραφιών και εντύπων της βιβλιοθήκης να είναι διαθέσιμος ανά πάσα στιγμή στους μελετητές καταλαμβάνοντας ταυτόχρονα τον μικρότερο δυνατό χώρο. «Για τους μελετητές, ψηφιακές και συμβατικές πηγές συμπληρώνουν οι μεν τις δε, ανοίγοντας την πόρτα σε μια νέα εποχή για την έρευνα – και οι νέες βιβλιοθήκες σχεδιάζονται με σκοπό τη βέλτιστη αξιοποίηση και των ψηφιακών και των υλικών πηγών», είπε η Νέιντελερ ανακοινώνοντας στα Μέσα τα εγκαίνια της βιβλιοθήκης.

Η νέα βιβλιοθήκη προσφέρει όλες τις δυνατότητες της ψηφιακής εποχής μας συνδυάζοντάς τες με την αποστολή μιας παραδοσιακής βιβλιοθήκης.

Ο γερμανός αρχιτέκτονας Χέλμουτ Γιαν σχεδίασε στην επίγεια έκταση φωτεινούς, ευρύχωρους και ελκυστικούς χώρους για μελέτη. Παράλληλα, αξιοποιώντας τα τεχνολογικά μέσα και εμπνεόμενος από συστήματα αποθήκευσης και διαχείρισης υλικών που χρησιμοποιούνται στο εμπόριο σχεδίασε έναν υπόγειο αποθηκευτικό χώρο για το έντυπο υλικό της βιβλιοθήκης όπου τα βιβλία φυλάσσονται με ασφάλεια καταλαμβάνοντας μόλις το ένα έβδομο του χώρου που θα τους αναλογούσε στα ράφια μιας συνηθισμένης βιβλιοθήκης.

Τα βιβλία έχουν ταξινομηθεί σύμφωνα με το μέγεθός τους σε μεταλλικά κιβώτια που χωρούν περισσότερους από 100 τόμους το καθένα. Τα συνολικά 24.000 κιβώτια της βιβλιοθήκης τοποθετούνται σε υπόγεια «ράφια» σε βάθος 15 μέτρων. Επικολλημένη σε κάθε βιβλίο είναι ετικέτα με barcode που δηλώνει την ακριβή τοποθεσία του. Ο ερευνητής – σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου και αν βρίσκεται – εντοπίζει στον ηλεκτρονικό δελτιοκατάλογο της βιβλιοθήκης το βιβλίο που τον ενδιαφέρει και στέλνει το barcode του με e-mail. Το e-mail ενεργοποιεί το σύστημα αυτόματης ανάκτησης βιβλίων της βιβλιοθήκης. Ενα ρομπότ-γερανός καταδύεται στα υπόγεια και ανασύρει το κιβώτιο στο οποίο βρίσκεται το βιβλίο. Ο βιβλιοθηκονόμος υπηρεσίας επιλέγει από το κιβώτιο το βιβλίο που ζητήθηκε και σκανάρει το barcode. Αυτόματα αποστέλλεται e-mail στον αναγνώστη που υπέβαλε το αίτημα ότι το βιβλίο έχει ανακτηθεί και ότι θα παραμείνει στον κεντρικό χώρο του αναγνωστηρίου για επτά ημέρες. Ολη η διαδικασία διαρκεί λιγότερο από πέντε λεπτά.

Αυτό το σενάριο επιστημονικής φαντασίας θα είναι πλέον – για κάποιους – καθημερινόνητα.

Στην πραγματικότητα που ζούμε εμείς σε ετούτο το κομμάτι του κόσμου, υπάρχει μια Εθνική Βιβλιοθήκη που διαθέτει επίσης υπόγεια που κρύβουν τον θησαυρό της εθνικής βιβλιογραφίας μας. Μόνο που ώσπου να γίνει η αναδημιουργία της Εθνικής Βιβλιοθήκης προς μια κατεύθυνση συγχρονισμένη με τις ανάγκες της ψηφιακής εποχής, όπως υπόσχεται το Υπουργείο Παιδείας, πολλά από τα βιβλία δεν θα υπάρχουν πλέον προς ψηφιοποίηση. Διότι εξίσου «φουτουριστικές» με την αρχιτεκτονική και τη σύλληψη της Βιβλιοθήκης στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου είναι και οι συνθήκες φύλαξης και συντήρησης του βιβλιακού υλικού της.

Καμία σχέση με την υγρασία και τα τρωκτικά που επισκέπτονται τα υπόγεια του θαυμάσιου ιστορικού κτιρίου των Βαλλιάνων στο κέντρο της Αθήνας, όπου πολλά από τα αποκτήματα του «συλλέκτη και θησαυροφύλακα μιας μοναδικής πνευματικής κληρονομιάς», όπως έχει χαρακτηρίσει την Εθνική Βιβλιοθήκη η υπουργός Παιδείας κ. Αννα Διαμαντοπούλου, έχουν παραδοθεί στη φθορά σε συνθήκες απαξίωσης.