Το να καλύπτεσαι δεν έχει τέλος...

Ο κίνδυνος του ισλαμικού φονταμενταλισμού

• Της Τιτικας Δημητρουλια, Η Καθημερινή, Kυριακή, 5 Δεκεμβρίου 2010

• ΜΟΥΡΑΤΧΑΝ ΜΟΥΝΓΚΑΝ "Τσαντόρ", μετ.: Πέτρος Μάρκαρης, εκδ. Καστανιώτη

Ο Μουρατχάν Μουνγκάν (1955) είναι σήμερα ο πιο γνωστός ίσως και δημοφιλής συγγραφέας στην Τουρκία, μαζί με τον νομπελίστα Ορχάν Παμούκ. Τουρκοκουρδικής καταγωγής, από την Μαρντίν, μια πόλη-χωνευτήρι λαών και παραδόσεων στα νοτιοανατολικά της Τουρκίας, cult πρόσωπο της Πόλης πλέον, ο Μουνγκάν αψηφά τα ταμπού, δηλώνοντας ανοιχτά gay και λατρεύεται σαν ποπ σταρ. Είναι ένας περφόρμερ που ξεκίνησε από το θέατρο, πέρασε στην ποίηση και την πεζογραφία, αλλά γράφει και στίχους για ποπ τραγούδια και επιμελήθηκε ένα δίσκο με παραδοσιακές, αραμπέσκ διασκευές τραγουδιών, του Λέοναρντ Κοέν ή του Ντέιβιντ Μπάουι λόγου χάρη.

Ο πολυτεχνίτης Μουνγκάν είναι ένας πολύ ιδιαίτερος πεζογράφος ο οποίος καταγράφει τις αθέατες πτυχές της βαθιάς μεταβολής που συντελείται αυτή τη στιγμή στην Τουρκία, δίνοντας έμφαση στην αραβική, την κουρδική, την αλεβίτικη παράδοσή της, στην πολυεθνική και πολύγλωσση οθωμανική κληρονομιά της. Προοδευτικός, αριστερός, παίρνει ανοιχτά θέση υπέρ της διατήρησης της πολυπολιτισμικότητας στη χώρα του, ενώ τονίζει ότι στη Δύση, μακριά από τις ρίζες του «αισθάνεται γυμνός». Το πιο συναρπαστικό στοιχείο στο έργο του είναι ο τρόπος με τον οποίο συναιρεί την ανατολίτικη λαϊκή και λόγια παράδοση με τη μοντερνιστική αισθητική, το έντονο παραμυθικό στοιχείο με τις σύγχρονες διερωτήσεις, πραγματευόμενος διαχρονικά υπαρξιακά θέματα, με έμφαση στην ταυτότητα και την ετερότητα.

• Τσαντόρ

Ετσι και στο «Τσαντόρ» θέτει, μέσα από μια ποιητική του βλέμματος, το τόσο επίκαιρο ζήτημα του ισλαμικού φονταμενταλισμού σε μια διαφορετικά φονική διάστασή του, αυτή της διάλυσης της ατομικότητας και της κοινωνικής συνοχής στις κοινωνίες όπου επικρατεί. Κείμενο νόστου, περιγράφει την επιστροφή του Ακμπαρ, ενός ξενιτεμένου νεαρού που δεν έζησε τον ιερό πόλεμο του τόπου του και την ανάληψη της εξουσίας από τους σκληροπυρηνικούς ισλαμιστές, στα πάτρια εδάφη. Συναντά ένα ρημαγμένο, φρυγμένο τοπίο, πνιγμένο στη σκόνη που σιγά σιγά κατοικεί και την ψυχή του. Το παραμυθητικό ρόδο της ερήμου, στην τσέπη του, αυτή η ταπεινή και πανέμορφη πέτρα που συμπυκνώνει ως σύμβολο τον ίδιο τον γενέθλιο τόπο, γίνεται κι αυτή σκόνη, μαζί με τις τελευταίες προσδοκίες του να βρει την οικογένειά του, τους φίλους του, τη γη του.Οι «Στρατιώτες του Ισλάμ» δεν έχουν αλλάξει τις δομές και τους θεσμούς της κοινωνίας, έχουν αγγίξει την ίδια την αναγεννητική πηγή της ομορφιάς μέσα της, έχουν εξαλείψει μαζί με την ατομικότητα και την προγραμμένη εικόνα των πραγμάτων την ίδια τη δίψα για ζωή: φρυγμένοι, στεγνωμένοι, εύθρυπτοι άνθρωποι, κατοικούν σε έναν τόπο που δεν υπάρχει πια.

• Η γυναίκα

Ο Μουνγκάν εστιάζει στη γυναικεία μορφή ως έλλειψη και απουσία, καθώς οι γυναίκες είναι καλυμμένες από μπούργκες. Η απουσία αυτή, που φτωχαίνει τον κόσμο, το απειλητικό αόρατο, περιγράφεται από μια φίλη του: «Το τσαντόρ δεν είναι μόνο η αθώα, παραδοσιακή μαντίλα που φορούσαν οι μανάδες και οι γιαγιάδες μας. Είναι η γέφυρα στα μυαλά μας. Από τη στιγμή που το να σκεπάζεις το κεφάλι σου γίνεται ζήτημα ηθικής, θα έχει και συνέχεια μαύρη, κατάμαυρη συνέχεια. Το να σκεπάζεσαι δεν έχει τέλος». Σε ένα «εδώ» που έχει πια γίνει «εκεί», η περιπλάνηση του Ακμπαρ σε αναζήτηση εκείνων των κομματιών που τον συνθέτουν γίνεται σπαρακτική. Ο παλαιοβιβλιοπώλης δεν καταφέρνει να του εμφυσήσει πίστη στις λέξεις, τα μπαχάρια και τα μυρωδικά της παιδικής του ηλικίας δεν μαλακώνουν πια την ψυχή, ούτε η ευωδιά των λουλουδιών που επιμένουν ούτε το δροσερό τέμενος με τις αναζωογονητικές ικανότητες. Με το όπιο στα καφενεία οι γέροι γίνονται εικόνες στους τοίχους και χάνονται στους δρόμους τους, χωρίς όμως να κερδίζουν ούτε καν τη λήθη.

Κείμενο πυκνό, παλλόμενο από την κατεστραμμένη ομορφιά που το στοιχειώνει, το ολιγοσέλιδο μυθιστόρημα του Μουνγκάν (ούτε εκατό σελίδες) βάλλει κατά του ισλαμικού φονταμενταλισμού με τρόπο πιο αποτελεσματικό από πολλά θεωρητικά κείμενα: αντιμετωπίζοντας τη θρησκεία ως ζωοποιό στοιχείο της καθημερινότητας που γεννά και φωτίζει την ομορφιά διασφαλίζοντας την ισορροπία, προβάλλει με τον πιο ριζοσπαστικό τρόπο την καταστροφή που συνεπάγεται η φονταμενταλιστική επιλογή για τις ίδιες τις μωαμεθανικές κοινωνίες. Ενας πολύ μεγάλος σύγχρονος συγγραφέας, τον οποίο, παραδόξως, η Ελλάδα γνώρισε πριν από τον αγγλόφωνο χώρο, εδώ και μια δεκαετία (εκδ. Καστανιώτη, Εξάντας, Scripta).