Aleksandr Solzhenitsyn: Φυλακίσεις, εξορίες και Νόμπελ

Aleksandr Solzhenitsyn. Steve Liss—Time Life Pictures/Getty Images

Τον περασμένο Ιούνιο, ο νομπελίστας συγγραφέας και αντιφρονών επί σοβιετικού καθεστώτος Αλεξάντερ Σολζενίτσιν τιμήθηκε με το Βραβείο του ρωσικού Κράτους «για τα εξαιρετικά του επιτεύγματα στον ανθρωπιστικό τομέα» από τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν, ανακοίνωσε το Κρεμλίνο. Ο Πούτιν, ο οποίος είχε υπηρετήσει στην KGB -τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες που είχαν καταδιώξει τον Σολζενίτσιν- υπέγραψε το διάταγμα για την απονομή του βραβείου στον βετεράνο συγγραφέα σε επίσημη τελετή που θα γίνει στις 12 Ιουνίου. Ο Σολζενίτσιν βλέπει το βραβείο αυτό ως ένδειξη αναγνώρισης του έργου μιας ζωής, δήλωσε η σύζυγος του συγγραφέα Ναταλία λίγο μετά την ανακοίνωση...

Ο Σολζενίτσιν γεννήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 1918 στο Kislovodsk της Ρωσίας, σε μια οικογένεια διανοούμενων. Ο πατέρας του σκοτώθηκε σε ένα ατύχημα πριν από τη γέννησή του. Σπούδασε στο κρατικό πανεπιστήμιο της Μόσχας. Πολέμησε στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, κι έφτασε μέχρι το βαθμό του λοχαγού του πυροβολικού το 1945, εντούτοις, συνελήφθη για το γράψιμο μιας επιστολής στην οποία επέκρινε τον Στάλιν και πέρασε οκτώ χρόνια στις φυλακές και τα στρατόπεδα εργασίας, και μετά πέρασε τρία ακόμη χρόνια εξόριστος. Αποκαταστάθηκε το 1956, του δόθηκε η άδεια για να εγκατασταθεί στο Ryazan, στην κεντρική Ρωσία, όπου έγινε δάσκαλος μαθηματικών και άρχισε να γράφει.

Ενθαρρυμένος με τη χαλάρωση των κυβερνητικών περιορισμών στην πολιτιστική ζωή, ο Solzhenitsyn υπέβαλε το έργο του Μια ημέρα στη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς [Odin den iz zhizni Ivana Denisovicha (1962, One Day in the Life of Ivan Denisovich] στην επιτροπή του σοβιετικού λογοτεχνικού περιοδικού Novy Mir («Νέος Κόσμος»). Το μυθιστόρημα εμφανίστηκε γρήγορα στις σελίδες εκείνου του περιοδικού και, από τη μια στιγμή στην άλλη, ο Solzhenitsyn απόκτησε δημοτικότητα κι έγινε εξέχουσα προσωπικότητα. Το βιβλίο του για τον Ivan Denisovich, βασισμένο στην εμπειρία του ίδιου του Solzhenitsyn, περιέγραφε μια χαρακτηριστική ημέρα στη ζωή ενός τρόφιμου ενός στρατόπεδου καταναγκαστικών έργων κατά τη διάρκεια της εποχής του Στάλιν. Το βιβλίο προκάλεσε μια πολιτική αίσθηση και στο εξωτερικό και στη Σοβιετική Ένωση, όπου ενέπνευσε διάφορους άλλους συγγραφείς για να προχωρήσουν στις περιγραφές της φυλάκισής τους κάτω από το καθεστώς του Στάλιν.

Εντούτοις η περίοδος της επίσημης εύνοιας για τον Solzhenitsyn αποδείχθηκε βραχύβια. Οι ιδεολογικοί μηχανισμοί λειτούργησαν εναντίον της ελεύθερης πολιτιστικής δραστηριότητας στη Σοβιετική Ένωση με την πτώση του Nikita Khrushchev, και ο Solzhenitsyn βρέθηκε αντιμέτωπος πρώτα με την αυξανόμενη κριτική και έπειτα με την προφανή παρενόχληση από τις αρχές όταν τους προέκυψε ως δραστήριος αντίπαλος των κατασταλτικών κυβερνητικών πολιτικών. Μετά από τη δημοσίευση μιας συλλογής των σύντομων ιστοριών του το 1963, αμφισβητήθηκε από την επίσημη κριτική, και αναγκάστηκε να προσφύγει στην κυκλοφορία των έργων του στη μορφή παράνομου αντιστασιακού τύπου (samizdat).

Τα επόμενα χρόνια χαρακτηρίστηκαν από τη δημοσίευση διάφορων φιλόδοξων μυθιστορημάτων που του εξασφάλισαν τη διεθνή λογοτεχνική φήμη. Το 1970 ο Solzhenitsyn τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, αλλά δίστασε να πάει στη Στοκχόλμη για να το παραλάβει επειδή φοβήθηκε ότι δεν θα του επέτρεπαν να γυρίσει πίσω στην πατρίδα του.

Το Δεκέμβριο του 1973 τα πρώτα μέρη από το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ [Arkhipelag Gulag, The Gulag Archipelago] δημοσιεύθηκαν στο Παρίσι. Το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ ήταν μια προσπάθεια του Solzhenitsyn να συνταχθεί ένα λογοτεχνικό-ιστορικό αρχείο του απέραντου συστήματος των φυλακών και των στρατόπεδων εργασίας που οργανώθηκε από τους Μπολσεβίκους αμέσως μετά την κατάληψη της εξουσίας στη Ρωσία (1917) και που επεκτάθηκε κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας του Στάλιν (1924-53). Τα διάφορα τμήματα του έργου του περιγράφουν τη σύλληψη, τις ανακρίσεις, τη μεταφορά, και τη φυλάκιση των θυμάτων του Gulag έτσι όπως εφαρμόστηκαν από τις σοβιετικές αρχές για πάνω από τέσσερις δεκαετίες. Στο βιβλίο μπλέκονται τα ιστορικά αυτοβιογραφικά στοιχεία με προσωπικές καταθέσεις άλλων τροφίμων που συνέλεξε και καταχώνιασε στη μνήμη κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του.

Μόλις δημοσιεύθηκε ο πρώτος τόμος του Αρχιπελάγους Γκουλάγκ, ο Solzhenitsyn επιτέθηκε αμέσως στο σοβιετικό Τύπο. Παρά το έντονο ενδιαφέρον για τη μοίρα του που παρουσιάστηκε από τους Δυτικούς, συνελήφθη και δικάστηκε για προδοσία στις 12 Φεβρουαρίου 1974. Εξορίστηκε από τη Σοβιετική Ένωση την επόμενη ημέρα, και το Δεκέμβριο πήρε στην κατοχή του το Βραβείο Νόμπελ.

Ο Solzhenitsyn επέστρεψε στη Ρωσία το 1994. Έκανε στη συνέχεια διάφορες δημόσιες εμφανίσεις και συναντήθηκε ακόμη και ιδιαιτέρως με τον Boris Yeltsin. Το 1997 ο Solzhenitsyn καθιέρωσε ένα ετήσιο βραβείο για τους συγγραφείς που συμβάλλουν στη ρωσική λογοτεχνική παράδοση. Δόσεις της αυτοβιογραφίας του, Ugodilo zernyshko promezh dvukh zhernovov: ocherki izgnaniia (“The Little Grain Managed to Land Between Two Millstones: Sketches of Exile”), δημοσιεύθηκαν από το 1998 ως το 2003.

1994: στη Ρωσία

ΚΙ ΑΥΤΑ: Michael Scammell, Solzhenitsyn (1984), είναι μια εκτενής βιογραφία. Οι κριτικές μελέτες περιλαμβάνουν: John B. Dunlop, Richard S. Haugh, & Alexis Klimoff (επιμ..), Aleksandr Solzhenitsyn (1973); Stephen Carter, The Politics of Solzhenitsyn (1977); James M. Curtis, Solzhenitsyn's Traditional Imagination (1984); John B. Dunlop, Richard S. Haugh, & Michael Nicholson (επιμ.), Solzhenitsyn in Exile (1985); και Edward E. Ericson, Jr., Solzhenitsyn and the Modern World (1993).