«Εκατό χρόνια μοναξιά»

• ΤΑ ΝΕΑ,  Σάββατο, 20 Αυγούστου 2011
• Γράφει η Κική Τριανταφύλλη

Με γραφή μοναδική, φαντασμαγορική, ρεαλιστική και συνάμα ιλαροτραγική, επηρεασμένη από τις διηγήσεις της γιαγιάς του, ο Μάρκες ξετυλίγει το έπος των Μπουενδία που ζουν στην πόλη - ουτοπία του Μακόντο. Παράλληλα αφηγείται τη συχνά βίαιη ιστορία της πατρίδας του της Κολομβίας, αλλά και της Λατινικής Αμερικής και τελικά της ανθρωπότητας ολόκληρης.

Ηταν συνταρακτική χρονιά το 1967. Στην Ελλάδα με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου οι συνταγματάρχες θα επέβαλλαν την επτάχρονη δικτατορία την ίδια περίοδο που στην Αγγλία η σχεδιάστρια της ποπ Μέρι Κουάντ θα προκαλούσε υστερία με τα μίνι φορεματάκια της, οι Μπιτλς θα τραγουδούσαν απευθείας σε πρώτη δορυφορική τηλεοπτική μετάδοση το «All you need is love», ενώ στην άλλη όχθη του Ατλαντικού η Αρίθα Φράνκλιν θα ηχογραφούσε το θρυλικό «Respect». Στο Βιετνάμ ο πόλεμος συνεχιζόταν και η Αμερική έπαιρνε φωτιά από τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις. Είναι η χρονιά κατά την οποία στη Νικαράγουα ο Αναστάζιο Σομόζα θα επιβάλει δικτατορικό καθεστώς - και θα ανατραπεί το 1979 από τους Σαντινίστας -, ενώ στη Βολιβία ο Ρεζί Ντεμπρέ, εμβληματική μορφή της γαλλικής Αριστεράς, θα καταδικαστεί σε τριάντα χρόνια κάθειρξη λόγω της ένοπλης εμπλοκής του στο αντάρτικο. Λίγες ημέρες αργότερα ο Τσε Γκεβάρα θα συλληφθεί - μάλιστα, δύο δεκαετίες αργότερα ο Ντεμπρέ θα κατηγορηθεί ότι τον πρόδωσε - και θα εκτελεστεί από τον υπαξιωματικό του βολιβιανού στρατού Μάριο Τεράν.

Την ίδια χρονιά στο Μπουένος Αϊρες κυκλοφορεί για πρώτη φορά στα ισπανικά από τις Εκδόσεις Sudamericana το έπος του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες «Εκατό χρόνια μοναξιά», ένα υπόδειγμα της λογοτεχνίας του μαγικού ρεαλισμού που είχε εισαγάγει ο κουβανός Αλέχο Καρπεντιέρ. Εκείνη την περίοδο ο κολομβιανός δημοσιογράφος, συγγραφέας και ακτιβιστής ζούσε αυτοεξόριστος στο Μεξικό. Στα ελληνικά, το βιβλίο κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1979 από τις Εκδόσεις Λιβάνη σε μετάφραση της Αγγέλας Βερυκοκάκη - Αρτέμη, ενώ τρία χρόνια αργότερα εκδόθηκε και πάλι από τον ίδιο οίκο σε μετάφραση της Κλαίτης Σωτηριάδου - Μπαράχας.

Η ανάγνωση των τριών πρώτων κεφαλαίων του ήταν αρκετή για να γράψει ο Κάρλος Φουέντες έναν ύμνο για το μυθιστόρημα, το οποίο σύντομα έμελλε να κατακτήσει ολόκληρο τον κόσμο και να καταγραφεί ως το σημαντικότερο ανάγνωσμα μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Πάμπλο Νερούντα το χαρακτήρισε τη «μεγαλύτερη αποκάλυψη στην ισπανική γλώσσα μετά τον "Δον Κιχώτη" του Θερβάντες» και ο Ουίλιαμ Κένεντι έγραψε στο «New York Review of books» ότι «είναι το πρώτο λογοτεχνικό έργο μετά τη "Γένεση" που θα έπρεπε να διαβάζεται υποχρεωτικά από το σύνολο των ανθρώπων».

Πριν από αυτό ο αγαπημένος «Γκάμπο» των ισπανόφωνων αναγνωστών είχε ήδη γράψει δύο μυθιστορήματα - τα «Ανεμοσκορπίσματα» (1955) όπου και συλλαμβάνει την ιδεατή πόλη Μακόντο και «Ο συνταγματάρχης δεν έχει κανέναν να του γράψει» (1961) - καθώς και αρκετά διηγήματα, που όμως τότε ακόμη περνούσαν απαρατήρητα. Το «Εκατό χρόνια μοναξιά» όμως κυκλοφόρησε σε εκατομμύρια αντίτυπα, σε εκατοντάδες - νόμιμες και πειρατικές - εκδόσεις, σε δεκάδες γλώσσες. Ο λογαριασμός έχει χαθεί πια. Φέτος μάλιστα θα κυκλοφορήσει η πρώτη νόμιμη έκδοση του βιβλίου στην Κίνα, όπου ήδη κυκλοφορούν πολλές παράνομες εκδόσεις, από τον κινεζικό οίκο Thinkingdom House που αγόρασε σε δημοπρασία τα πνευματικά δικαιώματα του μυθιστορήματος αντί ενός εκατομμυρίου δολαρίων. Σύμφωνα με την κινεζική εφημερίδα «Global Times», ο βολιβιανός συγγραφέας είχε εξοργιστεί τόσο πολύ ώστε κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στην Κίνα το 1990 ορκίστηκε ότι ακόμη και μετά τον θάνατό του δεν θα επιτρέψει να κυκλοφορούν τα βιβλία του στη χώρα. Μια επιστολή του κινέζου εκδότη που του έγραφε: «Σας υποβάλλουμε τα σέβη μας πέρα από τον Ειρηνικό Ωκεανό, καταβάλλοντας κάθε δυνατή προσπάθεια, φωνάζοντας "μεγάλε δάσκαλε!", όπως ακριβώς κάνατε με το είδωλό σας Ερνεστ Χέμινγουεϊ, στους δρόμους του Παρισιού... Πιστεύουμε ότι θα μας χαιρετήσετε κι εσείς λέγοντας "γεια σου φίλε", ακριβώς όπως έκανε και ο Χέμινγουεϊ», τον έπεισε τελικά να δώσει τη συγκατάθεσή του.

Ο Μάρκες έγραφε βιβλία για τους φίλους του - ο Φιντέλ Κάστρο είναι ένας από τους πιο στενούς φίλους του και έχουν μοιραστεί πάρα πολλά χρόνια φλογερής φιλίας και επαναστατικού πάθους - όπως έχει πει σε μια από τις πολυάριθμες συνεντεύξεις του. Σχεδόν όλα έχουν προκαλέσει έντονες συζητήσεις. Ειδικά για το «Εκατό χρόνια μοναξιά» έχουν χυθεί τόνοι μελάνι. Μάλιστα, η περίφημη εναρκτήρια φράση του: «Πολλά χρόνια αργότερα, καθώς αντιμετώπιζε το εκτελεστικό απόσπασμα, ο συνταγματάρχης Αουρελιάνο Μπουενδία θυμήθηκε εκείνο το μακρινό απόγευμα όταν ο πατέρας του τον πήρε μαζί του για να ανακαλύψει τον πάγο» που συνδέει το παρελθόν με το μέλλον, διδάσκεται στα πανεπιστημιακά εργαστήρια δημιουργικής γραφής, ως υποδειγματική αρχή μυθιστορήματος.

Ο συγγραφέας

Ηταν το πρώτο από τα έντεκα παιδιά της Λουίζα Σαντιάγκα Μαρκές και του Γκαμπριέλ Ελίγιο Γκαρσία, ενός πλανόδιου φαρμακοτρίφτη που γεννήθηκε το 1928 στην Αρακατάκα, ένα παραλιακό χωριό της Κολομβίας στην τροπική «ζώνη της μπανάνας». Αμέσως μετά τη γέννησή του οι γονείς του έφυγαν και άφησαν τον γιο τους να τον μεγαλώσουν ο παππούς του Νικόλας Μαρκές, συνταγματάρχης και μέγας θαυμαστής του Σιμόν Μπολιβάρ, η γιαγιά του και οι τρεις θείες του. Σπούδασε Νομική αλλά εγκατέλειψε τις σπουδές του προς χάριν της δημοσιογραφίας και στα νιάτα του ντυνόταν όπως ο διάσημος τραγουδιστής του τάνγκο Κάρλος Γκαρντέλ, και σύχναζε σε οίκους ανοχής της Μπογκοτά. Στο τεράστιο έργο του που το 1982 του χάρισε το Βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας συμπεριλαμβάνονται τα μυθιστορήματα «Το φθινόπωρο του Πατριάρχη», «Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου», «Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας», «Οι θλιμμένες πουτάνες της ζωής μου» αλλά και το πιο πρόσφατο αυτοβιογραφικό «Ζω για να διηγούμαι», ένας οδηγός ανάγνωσης για ολόκληρο του έργο του.

•