Ροΐδης στα ιταλικά, 117 χρόνια μετά

• ΕΚΔΟΘΗΚΕ ΤΟ ΔΙΗΓΗΜΑ ΤΟΥ «ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΣΥΡΙΑΝΟΥ ΣΥΖΥΓΟΥ»
• Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ
• Ελευθεροτυπία, Παρασκευή 2 Σεπτεμβρίου 2011

Εκατόν δεκαεφτά χρόνια μετά την πρώτη έκδοσή του, το απολαυστικό διήγημα του Εμμανουήλ Ροΐδη (1836-1904) «Ψυχολογία Συριανού συζύγου» μεταφράστηκε στα ιταλικά από τις εκδόσεις «Αιώρα» (σε μετάφραση Αντρέα Μάτζα).

Η "Πάπισσα Ιωάννα" του Εμμανουήλ Ροΐδη έχει ήδη εκδοθεί και εκτιμηθεί στην ΙταλίαΚάλλιο αργά παρά ποτέ.

«Il matrimonio: paradiso ο inferno?», «Ο γάμος: παράδεισος ή κόλαση;», αναρωτιέται ο τραγελαφικά ζηλιάρης Συριανός σύζυγος και μαζί οι αναγνώστες τού δυστυχώς διαχρονικού σατιρικού βιβλίου με τη λαγαρή γλώσσα του Ροΐδη. Ο δυστυχής ήρωας ξεκινά τον απολαυστικό μονόλογό του χαμηλοφτερουγισμένος, με τη φράση: «Εντρέπομαι να το ομολογήσω». Τι; «Επέρασαν οκτώ μήνες αφ' ότου υπανδρεύθην και είμαι ακόμη ερωτευμένος με την γυναίκα μου, ενώ ο κυριώτερος λόγος διά τον οποίον την επήρα ήτο, ότι δεν μου ήρεσκε διόλου η κατάστασις ερωτευμένου. Δεν πιστεύω να υπάρχη άλλη αρρώστια τόσον βασανιστική. Ούτε όρεξιν είχα, ούτε ύπνον, ούτε διάθεσιν να εργασθώ ή να διασκεδάσω. Εκτός της Χριστίνας, όλα τα άλλα τα εύρισκα άνοστα, ανάλατα, ανούσια και πληκτικά».

Μετά τα στέφανα

Τα πράγματα δεν θα αλλάξουν προς το καλύτερο μετά τα στέφανα. Αφού «μετ' ολίγας ημέρας θα ήμην πάλιν πολύ περισσότερον παρά προ του γάμου μου ερωτευμένος και δυστυχής», όπως εξομολογείται. Η αιτία; Τα φλερτ της φιλάρεσκης συζύγου του στις χοροεσπερίδες: «Υπέφερα πολύ όταν την έβλεπα να τρίβη τους γυμνούς ώμους της εις τας χρυσάς επωμίδας ναυτικού. Οι πόθοι της εφαίνοντο περιοριζόμενοι εις το να θαμβώνη τας Συριανάς διά της πολυτελείας των εσθήτων της, και να ράπτη εις την άκραν αυτών πολυπληθές επιτελείον θαυμαστών».

Ο εκδότης της «Αιώρας», Αρης Λασκαράτος, δεν επέλεξε τυχαία να μεταφραστεί ο «Συριανός σύζυγος». «Σίγουρα το θέμα του δεν είναι ξένο στους Ιταλούς, ούτε όμως και το πνεύμα του Ροΐδη που έζησε στη Σύρα. Από εκεί και πέρα ο Ροΐδης έχει ήδη εκδοθεί ("Πάπισσα Ιωάννα") στην Ιταλία και εκτιμηθεί».

Η «Αιώρα» έχει βάλει πάντως πλώρη για ένα μίνι πρόγραμμα συστηματικής έκδοσης κλασικών ελληνικών βιβλίων στα ιταλικά. Η αρχή έγινε με «Το μόνον της ζωής του ταξείδιον» του Βιζυηνού (σε μετάφραση της νεοελληνίστριας Αννας Ζιμπόνε), ενώ ετοιμάζει το «Ονειρο στο κύμα» του Παπαδιαμάντη, σε μετάφραση Αντρέα Μάτζα.

Εκδοτικό κενό

Γιατί, όμως, επέλεξε να μεταφράσει τους Ελληνες πεζογράφους ειδικά στην ιταλική γλώσσα; «Γιατί έχω επαφή με τη χώρα, τη γλώσσα, τους ανθρώπους της και γιατί καλύπτεται ένα εκδοτικό κενό», υποστηρίζει ο Αρ. Λασκαράτος. Η φίνα, ειρωνική ωστόσο γλώσσα του Ροΐδη, ενός στιλίστα της γραφής, που δεν δίσταζε να συνδυάζει αταίριαστες λέξεις και να παρομοιάζει το ύφος του με τη μέθοδο της «κολοκυνθοπληγίας», μεταφέρεται αλώβητη στα ιταλικά; «Εκεί κρινόμαστε εκ του αποτελέσματος. Ο Αντρέα Μάτζα ξέρει καταπληκτικά ελληνικά», αρκείται να πει ο Λασκαράτος. Το αποτέλεσμα πάντως της μετάφρασης του επίσης στιλίστα Βιζυηνού από την Αννα Ζιμπόνε τιμήθηκε το 2002 με το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης.

Η επιλογή των συγκεκριμένων κειμένων του Ροΐδη, του Βιζυηνού και του Παπαδιαμάντη δεν ήταν συμπτωματική. Υπαγορεύτηκε από τη «σχηματοποίηση μιας σειράς που πιάνει χονδρικά τις απαρχές του νεοελληνικού διηγήματος. Ακριβώς επειδή δεν είχα τη φιλοδοξία να εκδώσω όλη την ελληνική λογοτεχνία στα ιταλικά επέλεξα το διήγημα, είδος φιλικό για τον αναγνώστη, που ωστόσο δίνει μια γερή γεύση για κάθε συγγραφέα».

Οι συγκεκριμένες μεταφράσεις στα ιταλικά σε ποιο ακριβώς κοινό απευθύνονται; Υπάρχει η προοπτική διακίνησής τους και στην Ιταλία; «Οταν κυκλοφόρησε ο Βιζυηνός, κατάφερα μια συμφωνία στην Ιταλία. Είναι όμως δύσκολο να ξεκινάς με μόνο έναν τίτλο», παραδέχεται ο Λασκαράτος. Το «Ταξείδιον» παραδόξως πούλησε «ικανοποιητικά» αντίτυπα. «Δεν είναι η αγορά του αιώνα, ούτε ισχυρίζομαι ότι πιάσαμε το μπεστ σέλερ. Δεν κερδίσαμε λεφτά, αλλά δεν είναι κι ένα βιβλίο που πέρασε στην Ιταλία απαρατήρητο», παρατηρεί ο εκδότης, ο οποίος όταν το πρωτοεξέδιδε δεν είχε υπολογίσει σε ένα σημαντικό κοινό επί ελληνικού εδάφους: Ιταλούς που ζουν στην Ελλάδα και Ελληνες που μαθαίνουν ιταλικά.

Ούτως ή άλλως, από τη στιγμή που μπήκε στον εκδοτικό χώρο τού φάνηκε ανισόρροπο «να εισάγουμε και να μην εξάγουμε καθόλου. Θεωρώ ότι οφείλεις πλέον να αντιμετωπίζεις το εξωτερικό, όχι μόνο σαν το χώρο από τον οποίο παίρνεις πράγματα, αλλά και ως πεδίο στο οποίο ζητείς να δώσεις. Αυτό ασφαλώς ζητεί οργάνωση, δουλειά και μεταφράσεις. Αλλά είναι στο εξής απαραίτητο».

Σ' αυτό το πνεύμα προχωράει και η μετάφραση στα αγγλικά των αναπάντεχα επίκαιρων «Στοχασμών» του Ανδρέα Λασκαράτου (1811-1901), όπου μεταξύ άλλων διαπιστώνει ο αφορισμένος από την Εκκλησία Κεφαλονίτης σατιρικός ποιητής: «Οταν ένας πολιτικός χάρτης αρχίζει να γένεται 'μπόδιο στην ευημερία της κοινωνίας, ο χάρτης εκείνος δεν πρέπει πλέον να έχη άλλην αξίαν, παρά εκείνην οπού ήθελε δόσει ο μπακάλης για ναν τον πάρη».

Ο Αρης Λασκαράτος διερευνά επίσης την έκδοση στο εξωτερικό της «Ιστορίας του Χαρτιού», που θεωρεί πως θα «καλύψει ένα κενό της διεθνούς βιβλιογραφίας». Κατ' εξοχήν πολιτικός εκδοτικός οίκος η «Αιώρα», βρίσκεται σε συζητήσεις με τη Γαλλία και για τα δικαιώματα της ομιλίας του Χάουαρντ Ζιν στο Γαλλικό Ινστιτούτο, το 2009.