Αποστροφή απέναντι στις δημόσιες τιμές και την υποκρισία

Κείμενα του Τόμας Μπέρνχαρντ για τα βραβεία του

• Του Δημητρη Xρυσου Tομαρα, Η Καθημερινή, 26/6/2011

• TOMAΣ ΜΠΕΡΝΧΑΡΝΤ
  Τα βραβεία μου
  μετ.: Σπύρος Μοσκόβου
  εκδ. Εστία

Είκοσι χρόνια μετά τον θάνατο του Τόμας Μπέρνχαρντ, το έτος 2009, δημοσιεύεται στα γερμανικά ο μικρός τόμος «Τα Βραβεία μου», έργο μερικών σύντομων αυτοβιογραφικών διηγημάτων, με αντικείμενο ακριβώς τον ίδιο τον Μπέρνχαρντ και τα λογοτεχνικά βραβεία που κατά καιρούς του δόθηκαν, συνοδευόμενο επίσης από τέσσερις ομιλίες που εκφώνησε σε μία κάθε φορά τελετή. Κυνηγώντας το μυημένο μπερνχαρντικό αναγνώστη στις περιοχές εκείνης της μνήμης όπου αποκαλύπτεται με τον πιο γλαφυρό τρόπο το υποκείμενο που δημιουργεί ο Μπέρνχαρντ στο κυρίως έργο του, στις σελίδες αυτές μάς προσφέρεται ένα απολαυστικό κερασάκι στην τούρτα, ένα, τρόπος του λέγειν, μεταθανάτιο δώρο από τους Γερμανούς εκδότες του: Χαμόγελα ανομολόγητης ικανοποίησης θα εμφανιστούν στις προσωπογραμμές όσων αναγνωστών θα παρουσιαστούν έτοιμοι να εμπλακούν στο αναθεωρητικό λογοτεχνικό έργο του Μπέρνχαρντ, χαμόγελα που πολύ εύκολα μετατρέπονται σε γέλιο άγριας χαράς, καθώς σελίδα με τη σελίδα ο αφηγητής εμπλέκεται σε διαδοχικές σπαρταριστές αναμετρήσεις με τη γελοιότητα του κόσμου γύρω του. Οπου το γεγονός είναι πως ο Μπέρνχαρντ γνωρίζει άριστα τη σπάνια τέχνη της βαθιά τραγικής κωμωδίας.

• Το «πνεύμα Μπέρνχαρντ»

Είναι γνωστό τι διακυβεύεται πίσω από βραβεύσεις των «γραμμάτων και των τεχνών» σε όλες τις χώρες του κόσμου. Μόνο που εδώ, αυτό ακριβώς το διακύβευμα δεν σχολιάζεται ούτε κριτικάρεται με τους όρους των λόγων και των ηθικών κατασκευών με τις οποίες αυτό συγκροτείται. Ισα ίσα, ο ίδιος ο άνθρωπος του Μπέρνχαρντ, αυτός που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά των μυθιστορημάτων του, των θεατρικών και της αυτοβιογραφίας του, είναι μια ύπαρξη ολοκληρωτικά δοσμένη στον πόλεμο με αυτήν τη μέση ηθική, ας μας επιτραπεί, και ως εκ τούτου ενάντια στη βαθιά υποκρισία της λόγιας τάξης της Αυστρίας, τους κοινωνικούς ρόλους που συγκροτούνται πάντα ενάντια στην ιδιωτική ειλικρίνεια ενός, για παράδειγμα, καλλιτέχνη, στην ωραιοποίηση και τη ματαιοδοξία που εξαφανίζουν μέσω των μηχανισμών τους ό,τι αληθινό ή αλλιώς ανυπόκριτο μπορεί να προκύψει από εκείνο που, τέλος πάντων, ονομάζουμε πολιτισμό. Στο σημείο που εφάπτονται αυτά τα δύο –θα λέγαμε το «πνεύμα Μπέρνχαρντ» με τις κοσμικές πασαρέλες μερικών τελετών βράβευσης– γεννιέται μία αυθεντικά κωμική σύγκρουση.

Είναι αλήθεια πως στα Βραβεία απουσιάζει ο διάσημος μακροπερίοδος λόγος του Τ.Μ., ενώ επίσης λείπουν οι συχνές, θανατηφόρας οξύτητας, σοβαρές φράσεις. Ομως, εδώ το ζητούμενο είναι άλλο. Ηπιότεροι, εξομολογητικοί τόνοι θα οδηγήσουν σε μια ειρωνεία φτιαγμένη με τα πιο απλά υλικά, που σημαίνει ότι υπάρχει μια καθαρότητα στην περιγραφή της αποστροφής του απέναντι στην κυρίαρχη υποκρισία, στον τρόμο που νιώθει όταν αποφασίζει να οδηγηθεί στο στόμα του λύκου, δηλαδή να παραστεί στις τελετές της ίδιας του της βράβευσης.

Ετσι, για παράδειγμα, όταν εμφανίζεται συνοδευόμενος από την αγαπημένη του θεία, και σε μια τελετή προς τιμήν του, να παραλάβει το βραβείο Γκριλπάρτσερ στην Ακαδημία Επιστημών, κανείς δεν τον αναγνωρίζει και άρα κανείς δεν του δίνει σημασία, με αποτέλεσμα να παρεμβληθούν απολαυστικές σκηνές περιγραφών ανόδου του Μπέρνχαρντ στην άδεια καρέκλα του τιμώμενου προσώπου, έως ότου να εξαφανιστεί αστραπιαία λίγο πριν έρθει αντιμέτωπος με τη χειραψία της υπουργού. Ομοίως, ας σημειωθεί ο συγκλονιστικός λόγος –δοκίμιο για τη χαμένη πνευματικότητα του 20ού αιώνα– στη Βρέμη για το Κρατικό Βραβείο ή τα δώρα που προσφέρει ο Μπέρνχαρντ προς τον εαυτό του εξαργυρώνοντας τα έπαθλά του (ένα ερειπωμένο σπίτι που λάτρεψε, ας πούμε).

Είναι εξαιρετικά θετικό ότι η μετάφραση του βιβλίου εμφανίστηκε εγκαίρως από τον Σπύρο Μοσκόβου και την Εστία, ας κλείσουμε λοιπόν με την ευχή να αποκτήσουν ελληνική μετάφραση κάποια επιπλέον μείζονα έργα του Τ.Μ. και ως επέκταση της δουλειάς του Βασίλη Τομανά στη μετάφραση του Τ.Μ., ας πούμε η «Πλατεία Ηρώων» του.