Ο ταραχώδης βίος του Εντγκαρ Αλαν Πόε

Τα 21 πιο άρτια και δημοφιλή διηγήματά του 

• Της Ντορας Mακρη, Η Καθημερινή, 26/6/2011

• EDGAR ALLAN POE
• 21 Ιστορίες και «Το κοράκι»
• Ανθολόγηση - Μετάφραση - Σημειώσεις: Κατερίνα Σχινά 
• εκδ. Μεταίχμιο 

Η ζωή του Πόε ήταν μια συνεχής τραγωδία. Δεύτερο από τα τρία παιδιά ζεύγους πλανόδιων ηθοποιών, γεννήθηκε το 1809 κι ορφάνεψε πριν καλά καλά συμπληρώσει τα τρία του χρόνια. Την κηδεμονία του ανέλαβε ο ευκατάστατος έμπορος από τη Βιρτζίνια Τζον Αλαν, στον οποίο ο συγγραφέας οφείλει το μεσαίο του όνομα. Επειτα από πενταετή διαμονή στην Αγγλία με τη νέα του οικογένεια, όπου και τέλειωσε το σχολείο, επέστρεψε στην Αμερική και άρχισε να γράφει τα πρώτα του ποιήματα. Ακολούθησαν η σύντομη φοίτηση στο νεοσύστατο πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια, η στράτευση στον αμερικανικό στρατό και η εγγραφή του στη στρατιωτική ακαδημία West Point, όλες τους αποτυχημένες προσπάθειες ένταξης σε μια κοινωνία και έναν τρόπο ζωής που ο ιδιόρρυθμος χαρακτήρας του απέρριπτε.

Οι ομηρικοί καβγάδες με τον πατριό του, η ολοένα αυξανόμενη εξάρτησή του από το αλκοόλ και αργότερα το όπιο, καθώς και τα χρέη που δημιούργησε επηρέασαν τον Πόε, κάνοντάς τον εσωστρεφή, βίαιο και αντικοινωνικό. Στο μεταξύ, η έλξη του προς γυναίκες που ήταν μη διαθέσιμες ή με κλονισμένη υγεία κορυφώθηκε με τον γάμο του με τη δεκατριάχρονη ξαδέλφη του Βιρτζίνια, που πέθανε από φυματίωση μόλις στα 24 χρόνια της, όπως άλλωστε η μητέρα και ο αδελφός του. Μετά τον θάνατο της αγαπημένης του, ο Πόε παραδίδεται στους εσωτερικούς του δαίμονες. Δύο χρόνια αργότερα και ενώ επιστρέφει στη Νέα Υόρκη βρέθηκε αναίσθητος σε μια βρώμικη ταβέρνα της Βαλτιμόρης. Μεταφέρθηκε σε κλινική όπου πέθανε 4 μέρες αργότερα (7 Οκτ. 1849) χωρίς ποτέ να ανακτήσει τις αισθήσεις του. Πέπλο μυστηρίου σκεπάζει τον θάνατό του.

Αν και η πιο πιθανή αιτία θανάτου είναι το αλκοόλ, όπως αφήνει να εννοηθεί ο Πίτερ Ακρόιντ στην πρόσφατη βιογραφία του, πολλές άλλες θεωρίες έχουν προταθεί, μεταξύ των οποίων σύφιλη, επιληψία, δηλητηρίαση, λύσσα και δολοφονία.
Η σύντομη, γεμάτη προσωπικές τραγωδίες ζωή του Πόε επέδρασε καταλυτικά στις «αλλόκοτες» λογοτεχνικές του ιστορίες, στις οποίες κυριαρχούν η φθορά, ο θάνατος, ο φόβος, η θλίψη αλλά και η ειρωνεία και το μαύρο χιούμορ.
Ωστόσο, η διερεύνηση του ταραχώδους βίου και των ψυχικών τραυμάτων της παιδικής ηλικίας (όπου π. χ. η Μαρία Βοναπάρτη, μαθήτρια του Φρόιντ, απέδωσε τη λανθάνουσα νεκροφιλία) δεν μπορούν να ερμηνεύσουν την πρωτοτυπία της καλλιτεχνικής δημιουργικότητάς του. Ο Πόε υπήρξε μια ιδιοφυΐα που άφησε ανεξίτηλη σφραγίδα στην αμερικανική και παγκόσμια λογοτεχνία. Πλάι στα λυρικά ποιήματα, όπως το «Κοράκι» με την πασίγνωστη επωδό «ποτέ πια», συνυπάρχουν κριτικές μελέτες σε λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες της εποχής, και δοκίμια ποιητικής, όπως «Η Φιλοσοφία της Σύνθεσης» και η «Ποιητική Αρχή». Κυρίως, όμως, μέσα από την ποικιλομορφία των διηγημάτων του αναδύονται νέα αφηγηματικά είδη, όπως η λογοτεχνία τρόμου και η αστυνομική λογοτεχνία.
Βέβαια, το «γοτθικό» αφήγημα που συγγενεύει με τον γερμανικό και αγγλικό ρομαντισμό και γεννήθηκε ως αντίδραση στον ορθολογισμό, ήταν δημοφιλές ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα. Οταν ο γοτθικός ρομαντισμός μεταλαμπαδεύεται στην Αμερική διατηρεί τα χαρακτηριστικά του, δηλ. έμφαση στη μυστηριώδη ατμόσφαιρα, στη σεξουαλικότητα που συχνά συνδέεται με την τρέλα και τον θάνατο και στο εξωλογικό, εξωπραγματικό στοιχείο. Ωστόσο, κανείς δεν απέδωσε με περισσότερη δεξιοτεχνία και ψυχολογική δεινότητα το γοτθικό κλίμα όσο ο Πόε. Η μεγαλοφυΐα του έγκειται στην ικανότητά του να δίνει αληθοφανή υπόσταση στο φανταστικό, το ονειρικό, το εφιαλτικό. «Ο τρόμος δεν υπάρχει στη Γερμανία αλλά στην ψυχή», έγραφε ο Πόε, απαντώντας σε επικρίσεις σχετικές με τη νοσηρή εμμονή στο μακάβριο και την υπερβολική ροπή του στο γκροτέσκο. Οι ήρωές του εξιστορούν με εξαιρετική ακρίβεια και αποστασιοποίηση οριακές ψυχικές καταστάσεις.
Ομως, η πρωτοπρόσωπη γραφή που συνήθως υιοθετείται προσδίδει ψυχολογικό βάθος, αξιοπιστία και την αυθεντικότητα της βιωμένης εμπειρίας. Ακόμη πιο σπουδαία είναι η συμβολή του Πόε στην εξέλιξη της αστυνομικής λογοτεχνίας, αφού «Οι δολοφονίες της οδού Μοργκ» (1841) θεωρείται το πρώτο ντετεκτιβικό διήγημα με πρωταγωνιστή τον αρχετυπικό ντετέκτιβ Ογκίστ Ντιπέν.
Η ακτινοβολία του Πόε δεν θα μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητους τους Ελληνες συγγραφείς. Οι μεταφράσεις των Ροΐδη, Περικλή Γιαννοπούλου κ. ά. συνέβαλαν στην έγκαιρη γνωριμία και ένθερμη υποδοχή του από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Από τότε το ενδιαφέρον για τον συγγραφέα της «Πτώσης του Οίκου των Ασερ» παραμένει αμείωτο, όπως πιστοποιούν οι συνεχείς μεταφράσεις του έργου του. Σε μια καλαίσθητη έκδοση, η Κατερίνα Σχινά συγκεντρώνει και μεταφράζει 21 από τα πιο άρτια και δημοφιλή διηγήματα του Πόε. Εχοντας και στο παρελθόν ενδώσει στην πρόκληση της μετάφρασης του Πόε, η κ. Σχινά πετυχαίνει την ισορροπία ανάμεσα στην πιστή απόδοση του κειμένου και την προσοικείωσή του στη γλώσσα μας. Ωστόσο, αν, όπως τονίζει η μεταφράστρια, στόχος του νέου αυτού εκδοτικού εγχειρήματος είναι «να δοθεί μια όσο γίνεται πληρέστερη εικόνα του πολυσύνθετου αλλά άνισου πεζογραφικού έργου του Πόε», ίσως θα έπρεπε να έχουν προτιμηθεί λιγότερο «ασφαλείς» επιλογές και να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση σε μερικά λιγότερο προβεβλημένα διηγήματα από τα 70 και πλέον του Αμερικανού συγγραφέα.