- Το κείμενο που ακολουθεί είναι ένα απόσπασμα από ομιλία του γάλλου δημοσιογράφου και συγγραφέα Ζαν Ντανιέλ στο διεθνές συμπόσιο «Ο Αλμπέρ Καμί και το ψέμα», που έγινε στο Παρίσι τον Νοέμβριο του 2002.
Είναι σίγουρα πιο εύκολο να μιλήσει κανείς για τους αγώνες του Καμί ενάντια στο ψέμα, παρά να προσπαθήσει να τον ακολουθήσει σε μιαν αναζήτηση της αλήθειας, αν μη τι άλλο, επειδή είναι πιο εύκολο να ορίσουμε το ψέμα απ' όσο είναι να ορίσουμε την αλήθεια. Το ψέμα προϋποθέτει μια γνωστή αλήθεια σε σχέση με την οποία κάποιοι ψεύδονται. Ενώ υπάρχουν πολλές αλήθειες -όπως ξέρετε, καθένας έχει τη δική του αλήθεια. Μπορεί να ψεύδεται κανείς επειδή αποσιωπά, συγκαλύπτει, διαστρέφει τα γεγονότα, γεγονότα όμως που αναγνωρίζονται ως τέτοια από τη συναίνεση που κάποτε αποκαλούσαμε «κοινό νου».
Η εξαπάτηση, η διαστρέβλωση, η χειραγώγηση, η συγκάλυψη μιας κοινής αλήθειας σε μιαν ορισμένη κοινωνία: ο Καμί δηλώνει ότι ενάντια σε τέτοιες συμπεριφορές οφείλουμε να υιοθετούμε μια στάση επίμονης επαγρύπνησης. Πράγμα που σημαίνει ότι οφείλουμε να καταγγέλλουμε την απόκρυψη της εξαθλίωσης στην Καβυλία, την εκλογική νοθεία στην Αλγερία, την εξάλειψη της μορφής του Τρότσκι από μια φωτογραφία που ήταν μαζί με τον Στάλιν, τη χρήση του Θεού ή της Ιστορίας για σκοπούς κυριαρχίας, υποδούλωσης, παράλυσης. Ολα αυτά για να μην επιδεινωθεί η δυστυχία του κόσμου και, όπως έλεγε, για να μην καταδικαστούν οι ανθρώπινες υπάρξεις στον χωρισμό, επειδή δεν υπάρχει παρά μια κοινή αλήθεια, όχι Η Αλήθεια, αλλά μια κοινή αλήθεια για να δημιουργηθεί μια ανθρώπινη κοινότητα (...).
Σε ό,τι με αφορά, η μέρα στην οποία αισθάνθηκα πιο καθαρά ότι ο Καμί πέτυχε έναν από τους στόχους του ενάντια στο ψέμα ήταν μια μέρα του 1968. Το 1968 είναι η χρονιά των γεγονότων του Μάη, της Ανοιξης της Πράγας, αλλά και του «Ιουνίου 1968», των σοβιετικών αρμάτων μάχης στην Πράγα. Τον Ιούνιο έφτασε στο Παρίσι ένας έλληνας πανεπιστημιακός καθηγητής που ζούσε από καιρό στην Τσεχοσλοβακία και ήθελε να επισκεφθεί μερικούς φίλους του Καμί, μεταξύ των οποίων και μένα.
Τι έκανε στην Πράγα τόσα χρόνια; Μας εξηγούσε ότι έκανε έναν κύκλο μαθημάτων λογοτεχνίας με θέμα τον Καμί. Παρά το ότι τα κυριότερα έργα του Καμί ήταν απαγορευμένα, κυκλοφορούσαν στα κρυφά παράνομες εκδόσεις του «Εξεγερμένου ανθρώπου». Μας εξηγούσε όμως ότι ο «Εξεγερμένος άνθρωπος», με τις παράνομες εκδόσεις του, ήταν στα μάτια του, και όταν τον δίδασκε, η βοήθεια, η πηγή και το φως αναγνωστών, που τον ανέφεραν «ψιθυριστά», όπως έλεγε. Ψιθυρίζοντας από τη συγκίνηση που ένιωθαν και όχι επειδή ο καθηγητής ήταν κουφός. Πώς μπορούμε να συνοψίσουμε αυτό το φως; Ο Γιαννακάκης λέει ότι μπορούμε να το συνοψίσουμε ως ριζική καταγγελία του ψεύδους και προφέρει αυτή τη φράση: «Ημασταν σε μια σπηλιά. Είχαμε ξεχάσει ότι υπήρχε φως το μεσημέρι. Ο "Εξεγερμένος άνθρωπος" αποκατέστησε το προφανές». Μετά απ' αυτόν, άνθρωποι όπως ο Πέλικαν και ο Μίλαν Κούντερα, ο πολωνός φιλόσοφος Κολακόφσκι, ο ιστορικός Γκέρεμεκ, ο σοβιετικός μαθηματικός Ζαχάροφ και ο Μπουκόφσκι επικαλέστηκαν την απελευθερωτική διάσταση του έργου του Καμί και αυτό είναι πελώριο πράγμα. Πάντοτε προσέφευγα σε αυτήν την απελευθερωτική λειτουργία του έργου του Καμί στην Ανατολή, για να παρηγοριέμαι για τις κριτικές που δέχθηκε στη Δύση και για να διαπιστώνω ότι αυτές οι κριτικές ήταν μάλλον επιπόλαιες.
Στον Καμί άρεσε να δηλώνει σοσιαλδημοκράτης. Ηθελε να θέσει τις βάσεις μιας κοινωνίας σε ρήξη με τον καπιταλισμό και να διασώσει τον δεσμό με τους αριστερούς αντικομμουνιστές, με τους διαφωνούντες της άκρας αριστεράς. Θεωρούσε ότι η καταγγελία του μπολσεβίκικου ψεύδους δεν έπρεπε να μετατρέψει τις αξίες του οικονομικού φιλελευθερισμού σε ηθική αλήθεια. Με άλλα λόγια, οι λόγοι της προσχώρησής του στο Κομμουνιστικό Κόμμα δεν είχαν εκλείψει. Για να μεταφράσω με σημερινούς όρους αυτή τη σκέψη, θα πω ότι η ιδέα να βρίσκουμε στον αντικομμουνισμό ή στην «απομυθοποίηση» (όπως λέμε τώρα) μια δικαιολόγηση της μηδενιστικής ειρωνείας ή μιας βολικής χλεύης δεν έχει καμία σχέση με τη σκέψη του Καμί.
Δεν αρκεί να έχεις καταγγείλει το ψέμα για να επιλέξεις μια ανύπαρκτη αλήθεια. Σχετικά με αυτό ο Καμί λέει ότι το να τίθεται στην υπηρεσία της ελευθερίας είναι στοιχείο του μεγαλείου ενός συγγραφέα, διευκρινίζοντας αμέσως -πάντοτε στην ομιλία του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ- ότι η αλήθεια είναι «μυστηριώδης, φευγαλέα, πάντα προς κατάκτηση». Είχε σε κάθε περίπτωση συνείδηση της πολλαπλότητας, της πολυφωνικότητας των νοημάτων της αλήθειας.
Για την αλήθεια, έπειτα, ο Καμί θυμάται τη μέρα στην οποία είπε ότι δεν θα είχε μπορέσει να αποδεχθεί καμιά αλήθεια η οποία θα συνεπαγόταν άμεση ή έμμεση υποχρέωση να καταδικαστεί σε θάνατο ένας άνθρωπος. Δεν υποδεικνύει με αυτό καμιάν αλήθεια. Δεν λέει ότι δεν θα ήταν η αλήθεια. Δεν λέει «η αλήθεια δεν υπάρχει αν...», λέει «καμία αλήθεια που θα μπορούσε...». Υπονοεί δηλαδή ότι μπορεί να υπάρχει μια θανάσιμη αλήθεια, μια ανήθικη αλήθεια ή ότι η αλήθεια θα μπορούσε να είναι κάτι άλλο, και σε αυτό λέει την αλήθεια. Στην πραγματικότητα, η αλήθεια για την οποία μιλάει ο Καμί είναι πάντοτε η αλήθεια της ζωής. Τι θέλει να κάνει ο Σίσυφος; Θέλει να κάνει αυτό που ο Λα Ροσφουκό θεωρεί αδύνατο, δηλαδή να κοιτάξει τον ήλιο και το θάνατο κατά πρόσωπο (...).*
No comments:
Post a Comment