Ο Βασίλης Αλεξάκης ψάχνει την «πρώτη λέξη»

• Η «ΜΟΝΤ» ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΙ ΤΟ ΝΕΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΑ ΔΕΚΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΤΗΣ ΣΕΖΟΝ

• Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΟΥΖΑΚΗ, Ελευθεροτυπία, Τρίτη 31 Αυγούστου 2010

Το πάθος του συγγραφέα Βασίλη Αλεξάκη για τη γλώσσα είναι γνωστό. Περισσότερο από 40 χρόνια ζει, σκέφτεται, γράφει και ισορροπεί ανάμεσα σε δύο γλώσσες και δύο πολιτισμούς, τον ελληνικό της καταγωγής του και τον γαλλικό της δεύτερης πατρίδας του. Ανήκει στους Ελληνες που κατέκτησαν τη λογοτεχνία γράφοντας σε μια ξένη γλώσσα.

 

Στις 25 Νοεμβρίου κυκλοφορεί στα ελληνικά το νέο βιβλίο του Β. Αλεξάκη Η γλώσσα έχει υπάρξει επίσης με πολλούς τρόπους θέμα των βιβλίων του. Ας θυμηθούμε τη «Μητρική γλώσσα» («Εξάντας», 1995), με πρωταγωνιστή το γράμμα Εψιλον του αλφαβήτου, το οποίο υπήρχε κρεμασμένο στην είσοδο του Απόλλωνα στους Δελφούς, ή τις «Ξένες λέξεις» («Εξάντας», 2003) στο οποίο μας σύστησε και την κεντροαφρικανική γλώσσα σάνγκο μέσα από το ταξίδι ενός σύγχρονου Οδυσσέα με όχημα τις λέξεις.

• Η «Monde» το ξεχώρισε

Η γλώσσα κυριαρχεί και στο ολοκαίνουργιο βιβλίο του με τίτλο «Le premier mot» («Η πρώτη λέξη») που κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες στα γαλλικά από τις εκδόσεις «Stock». Στην Ελλάδα θα βγει στις 25 Νοεμβρίου από τον «Εξάντα». Τα σημαντικότερα έντυπα της Γαλλίας το υποδέχονται θερμά. Η εφημερίδα «Le Monde» το κατατάσσει, μάλιστα, στα δέκα καλύτερα βιβλία της τελευταίας σοδειάς.

Το «Le premier mot» εκδίδεται τρία χρόνια μετά το μυθιστόρημα «μ.Χ.» (εκδ. «Εξάντας») με θέμα το Αγιον Ορος και τον συστηματικό διασυρμό του Ελληνισμού και της αρχαίας σκέψης από την Εκκλησία, που του είχε χαρίσει το 2007 Μεγάλο Βραβείο Μυθιστορήματος της Γαλλικής Ακαδημίας.

• Ο Μιλτιάδης και η αδελφή του 

Σε ποια πρώτη λέξη αναφέρεται ο Αλεξάκης («αυτός ο βοσκός των λέξεων», κατά τους Γάλλους κριτικούς) στο νέο του βιβλίο; Ας αρχίσουμε από το κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας του, τον Μιλτιάδη, Ελληνα καθηγητή συγκριτικής λογοτεχνίας στη Σορβόνη. Μετανάστευσε στη Γαλλία τα χρόνια της δικτατορίας. Πέθανε ύστερα από μακρόχρονη ασθένεια στο Παρίσι, χωρίς να μπορέσει να εκπληρώσει το μεγαλύτερο όνειρο της ζωής του: να εντοπίσει τη στιγμή που ο Homo Sapiens εφηύρε τη γλώσσα και άρθρωσε την πρώτη λέξη.

Το ημιτελές έργο του Μιλτιάδη θα θελήσει να συνεχίσει, μετά τον θάνατο του, η εξηντάχρονη γαλλόφωνη αδελφή του. Αν και δεν είναι γλωσσολόγος, έχει τη φλόγα να πλησιάσει με τον δικό της τρόπο τη μυστική προέλευση των λέξεων. Είναι η αφηγήτρια του βιβλίου και ο σύνδεσμός μας με το πάθος του αδελφού της για την καταγωγή της γλώσσας. Στο πρώτο κεφάλαιο μας δείχνει τον τρόπο που επιχειρεί να αποκρυπτογραφήσει τις λέξεις, να αποκαλύψει τα μυστικά της γέννησης και της καταγωγής τους με την πεποίθηση ότι «η γλώσσα που μιλάμε αντηχεί τις φωνές των ανθρώπων που βρίσκονται χιλιάδες χρόνια μακριά μας».

Η περιπέτεια της γλώσσας ενώνεται στο βιβλίο με το πένθος και την οδύνη για την απώλεια του Μιλτιάδη, με τις αναμνήσεις της ηρωίδας από τα παιδικά τους χρόνια, την αδελφική αγάπη, την οικογένεια και γενικότερα με το τέλος του κύκλου της ζωής. Αυτές οι βαθύτερες σκέψεις και αναμνήσεις δίνουν τελικά με πρωτόγνωρο τρόπο ορμή στο βασικό θέμα του βιβλίου, το οποίο ανακινεί ζωηρά και ερεθιστικά ερωτήματα. Ο συγγραφέας μάς φέρνει αντιμέτωπους με δεκάδες ιστορικά, ανθρωπολογικά, φιλοσοφικά και γλωσσολογικά ζητήματα: «Πόσοι νευρώνες υπάρχουν στον εγκέφαλο; Πού βρίσκεται η έδρα της γλώσσας; Μπορούν οι πίθηκοι να λένε όχι; Ποια ήταν η θεωρία του Ζαν Πιαζέ για την πρώτη λέξη; Πώς μια γλώσσα πεθαίνει; Ποιος επινόησε τη λέξη νοσταλγία;».
Η γλώσσα προήλθε από χειρονομίες

«Η γλώσσα θα έλεγα ότι είναι ηρωίδα των περισσότερων βιβλίων μου», λέει στην τηλεφωνική επικοινωνία μας ο Βασίλης Αλεξάκης από το Παρίσι. «Η διαφορά είναι ότι σε αυτό το βιβλίο μαζί με το θέμα τού πότε, πώς και γιατί μίλησαν πρώτη φορά οι άνθρωποι, πρωταγωνιστούν όλες οι γλώσσες μαζί. Τίποτε δεν μας απαγορεύει να υποθέσουμε ότι υπάρχει σήμερα η πρώτη λέξη που ακούστηκε ποτέ από άνθρωπο. Αρα η έρευνα για την καταγωγή της γλώσσας δεν πρέπει απαραιτήτως να ξεκινά από το παρελθόν αλλά και από το παρόν».

Ο συγγραφέας ξεκαθαρίζει ότι το βιβλίο του δεν έχει δοκιμιακό χαρακτήρα, αλλά είναι ένα μυθιστόρημα με συγκινησιακή φόρτιση, που καθετί που αφορά τη γλώσσα ή την προέλευσή της περνά μέσα από τις ζωές των ανθρώπων. Θεωρεί επίσης ότι η ενασχόλησή του με αυτό το θέμα έχει και μια ισχυρή πολιτική διάσταση, «τη στιγμή που η γλώσσα χρησιμοποιείται για να εκφραστούν ποικίλοι φανατισμοί και εθνικισμοί».

Πρόσωπο-κλειδί στο βιβλίο είναι και μια νεαρή «κουφή», που εκφράζεται με τη νοηματική γλώσσα. Η ιστορία της συνδέεται στενά με το βασικό θέμα του βιβλίου. «Για τη συγγραφή του μίλησα με αρκετούς επιστήμονες», λέει ο Βασίλης Αλεξάκης. «Η ομιλία, σύμφωνα με τον Ζαν Πιερ Σανζέ, τον κορυφαίο Γάλλο μελετητή του ανθρώπινου εγκεφάλου, προήλθε μάλλον από τις χειρονομίες. Η έδρα της ομιλίας και των χειρονομιών βρίσκεται, άλλωστε, πολύ κοντά στο αριστερό τμήμα του εγκεφάλου. Για αρκετούς επιστήμονες ο σημερινός άνθρωπος που μιλά στο κινητό του, και κουνά έντονα το χέρι του και χειρονομεί ανακαλεί ασυναίσθητα αυτόν τον πρωταρχικό τρόπο έκφρασης και επικοινωνίας».