Ο Κάρβερ αποκαθιστά τον Κάρβερ

Μια «απάντηση» σε όσους υπερτονίζουν τη συμβολή του εκδότη Γκόρντον Λις

• Της Ντορας Μακρη, Η Καθημερινή, Kυριακή, 20 Φεβρουαρίου 2011
• ΡEΪMONT KAΡΒΕΡ, Aρχάριοι, εκδ. Μεταίχμιο, 2011, σελ. 327

Ο πρόωρος θάνατος του Ρέιμοντ Κάρβερ στα πενήντα του χρόνια (1988) από καρκίνο έβαλε τέλος σε μια πετυχημένη λογοτεχνική σταδιοδρομία, χωρίς όμως να σταματήσει την αδιαμφισβήτητη επίδρασή του στη νεότερη γενιά των Αμερικανών διηγηματογράφων. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια η συζήτηση γύρω από το έργο του έχει αναζωπυρωθεί, καθώς μόλις το 2007 το περιοδικό New Yorker δημοσίευσε ένα από τα γνωστότερα διηγήματα του Κάρβερ, το «Για τι πράγμα μιλάμε όταν μιλάμε για αγάπη», από την ομότιτλη συλλογή, στην αρχική του εκδοχή, πριν δηλαδή από τη δραστική παρέμβαση του εκδότη και επιμελητή του συγγραφέα, Γκόρντον Λις. 

Η διένεξη Κάρβερ - Λις ήταν γνωστή στους λογοτεχνικούς κύκλους ήδη από το 1980, ενώ η συλλογή διηγημάτων, «Για τι πράγμα μιλάμε όταν μιλάμε για αγάπη», επιμελημένη από τον Λις, ήταν στη διαδικασία της εκτύπωσης. Η αλληλογραφία των δύο ανδρών αποκαλύπτει την αμφίθυμη στάση του Κάρβερ προς τον επιμελητή του: ευγνωμοσύνη για τον άνθρωπο που τον έβγαλε από την αφάνεια, αλλά και πικρία που εκείνος αμφισβητούσε τη συγγραφική του ικανότητα.

Τέτοιου είδους αντιπαραθέσεις επιμελητή - συγγραφέα δεν είναι σπάνιες – ας θυμηθούμε την καταλυτική επιρροή του Πάουντ στη συγγραφή του αριστουργήματος του Ελιοτ, «Ερημη Χώρα» ή το σκάνδαλο γύρω από την «αποκατάσταση» του χειρογράφου του Κέρουακ, «Στο δρόμο». Οι διορθώσεις του Λις στα πριν από το 1980 δημοσιευμένα κείμενα του Κάρβερ δεν περιορίστηκαν σε λεξικογραφικές ή συντακτικές αλλαγές, διαφορετικούς τίτλους ή αφηγηματικά τέλη, αλλά, σύμφωνα με μια μερίδα μελετητών, είναι αυτές που δημιούργησαν το μοναδικό ιδίωμα του Κάρβερ, με τα αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά του, όπως το μινιμαλιστικό, υπαινικτικό και σκοτεινό του ύφος. 

Ο Λις έκοψε σχεδόν το 70% του αρχικού κειμένου της συλλογής, δίνοντάς του άλλο ρυθμό, πύκνωση και στόχευση και αλλάζοντας 10 από τους 17 τίτλους των διηγημάτων, συμπεριλαμβανομένου και του αρχικού τίτλου της συλλογής που ήταν «Αρχάριοι». Παρ’ όλα αυτά, συζητήσεις για την πατρότητα των κειμένων του Κάρβερ αδικούν τον συγγραφέα, αφού ένας σημαντικός αριθμός των πιο συχνά ανθολογημένων διηγημάτων του έχει γραφτεί μετά το τέλος της συνεργασίας Κάρβερ - Λις. Στα αφηγήματα αυτά, ο λόγος του Κάρβερ είναι πιο πληθωρικός, αποκαλυπτικός, γενναιόδωρος και παρηγορητικός.

• Αυτοκαταστροφικός

Ισως μια τέτοια συγγραφική μεταμόρφωση να οφείλεται εν μέρει σε προσωπικές αλλαγές – διακρίνεται άλλωστε μια αυτοβιογραφική τάση στο έργο του Κάρβερ. Εξαρχής αποπειράται να απεικονίσει τον κόσμο γύρω του και εντός του, έναν κόσμο βουβό και αγνοημένο, με ήρωες αποξενωμένους ανθρώπους, που συχνά καταφεύγουν στη βία και τον αλκοολισμό. Γιατί και η δική του ζωή τον οδήγησε σ’ έναν μακροχρόνιο και αυτοκαταστροφικό αλκοολισμό, που τον αποξένωσε από την οικογένειά του και τον κατέστησε ανασφαλή και εξαρτημένο από τον επιμελητή του για τη συνέχιση του δημιουργικού του εγχειρήματος. Αυτά ώς το 1977, χρονιά που ο Κάρβερ έκοψε εντελώς το ποτό και γνώρισε τη δεύτερη σύζυγό του.

Για τους μελετητές που υπερτονίζουν τη συμβολή του Λις στη συγγραφική δραστηριότητα του Κάρβερ, η απάντηση ίσως βρίσκεται σε μια επιλογή των καλύτερων διηγημάτων του από τον ίδιο τον Αμερικανό λογοτέχνη λίγο πριν από τον θάνατό του. Ετσι, εκτός από 7 νέες ιστορίες, η συλλογή Where I’m Calling From περιλαμβάνει διηγήματα στην επιμελημένη από τον Λις εκδοχή τους, αλλά και διηγήματα που ο Κάρβερ αποκαθιστά στην αρχική τους μορφή. Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι το «Μια μικρή παρηγοριά», ένα συγκλονιστικό διήγημα για ένα αγόρι που σκοτώνεται σε τροχαίο την ημέρα των γενεθλίων του, με αποτέλεσμα οι γονείς του να ξεχάσουν να παραλάβουν την τούρτα που έχουν παραγγείλει και να δέχονται απειλητικά τηλεφωνήματα από τον ζαχαροπλάστη. 

Η ιστορία αυτή συμπεριλαμβάνεται στους «Αρχάριους», αλλά πρωτοδημοσιεύεται στη συλλογή «Για τι πράγμα μιλάμε όταν μιλάμε για αγάπη», στην περικομμένη εκδοχή του Λις με διαφορετικό τίτλο και δραστικά συντομευμένη. Για τον λόγο αυτό, όμως, πάσχει από έλλειψη έντασης και δραματικής κορύφωσης, πλεονεκτήματα που διαθέτει το αρχικό κείμενο. Με αυτό, όπως και με άλλα διηγήματα, γίνεται προφανές ότι ο Κάρβερ διέθετε την ψυχογραφική διορατικότητα και διεισδυτική ματιά ενός μεγάλου καλλιτέχνη, η θέση του οποίου είναι εξασφαλισμένη στον αμερικανικό λογοτεχνικό Κανόνα, πλάι στους Χέμινγουεϊ, Φώκνερ, Φλάνερι Ο’ Κόνορ κ.ά.